Trận Tegyra năm 375 trước Công nguyên là minh chứng cho thấy đội quân Sparta huyền thoại cũng có thể bị đánh bại.

1.000 chiến binh Sparta, được huấn luyện chiến đấu từ năm 7 tuổi, đang trở về sau chuyến thám hiểm thì tình cờ chạm trán đội quân nhỏ hơn nhiều đến từ thành bang đối thủ Thebes. Thay vì rút lui, đội quân Thebes lao tới, xếp thành đội hình áp sát và xuyên thủng phòng tuyến của người Sparta. Quân Sparta quay đầu và lần đầu tiên, họ bỏ chạy.

Lực lượng quân sự đáng sợ nhất thời bấy giờ đã bị đánh bại bởi Đội quân Thebes Thần thánh, nhóm xung kích gồm 150 cặp đồng tính nam.

Tranh vẽ khắc họa hình ảnh chỉ huy Thebes lãnh đạo Đội quân Thần thánh tấn công quân Sparta trong trận Leuctra năm 371 trước Công nguyên. Ảnh: Cassell's Illustrated Universal History

Thành bang Thebes thuộc Hy Lạp cổ đại từng nằm dưới quyền kiểm soát của người Sparta trong ba năm trước khi một nhóm người Thebes lưu vong tấn công và chiếm lại thành trì vào năm 379 trước Công nguyên. Tuy nhiên, người Thebes hiểu rằng họ sẽ cần một chiến lược mang tính cách mạng để ngăn chặn người Sparta mãi mãi.

Mọi cậu bé Sparta đều trải qua thời thơ ấu tại một trường nội trú quân sự do nhà nước bảo trợ có tên là "agoge" và mọi đàn ông Sparta đều là một người lính suốt đời. Người Thebes không thể cạnh tranh với quy mô huấn luyện quân sự như vậy, vì thế, một chỉ huy tên Gorgidas đề xuất rằng họ phải tận dụng sức mạnh độc nhất của Thebes để chống lại kẻ thù. Thứ mà ông nhắc tới chính là "tình yêu đồng tính nam".

Hy Lạp cổ đại thường được mô tả là nơi ủng hộ đồng tính luyến ái nam, nhưng thực tế phức tạp hơn thế. Mối quan hệ lãng mạn giữa đàn ông trưởng thành và các thiếu niên được chấp nhận rộng rãi như một hình thức cố vấn xã hội, trong đó người lớn tuổi sẽ hướng dẫn người trẻ hơn trong quá trình chuyển đổi sang tuổi trưởng thành. Tuy nhiên, việc tiếp tục phát triển mối quan hệ sau đó là điều cấm kỵ và ngay cả những người đàn ông từng có tình nhân nam trẻ tuổi cũng đều có nghĩa vụ kết hôn với phụ nữ và sinh con.

Thebes là một trong số ít thành bang chấp nhận mối quan hệ đồng tính luyến ái trọn đời. Nhà sử học Athen Xenophon đã viết rằng ở Thebes, các cặp nam giới có thể "bắt cặp cùng nhau", cụm từ thường dành cho hôn nhân. Xuyên suốt hàng thế kỷ, các cặp nam giới Thebes thề nguyện sống chung thủy với nhau tại đền thờ Iolaus, cháu trai và cũng được coi là người tình trẻ của Heracles trong thần thoại Hy Lạp.

Trong tác phẩm Symposium của nhà triết học Plato, được viết vào khoảng thời gian Gorgidas tập hợp đơn vị quân đội mới, nhân vật Phaedrus đã nhấn mạnh các đặc tính giúp những cặp đôi đồng tính nam trở thành người lính mạnh mẽ.

"Chỉ cần vài người như vậy sát cánh chiến đấu cũng có thể chinh phục gần như toàn bộ loài người. Vì chắc chắn điều cuối cùng một người tình có thể chịu đựng được là việc bạn trai chứng kiến anh ta từ bỏ sứ mệnh hoặc giao nộp vũ khí đầu hàng", Plato viết.

Gorgidas đã tuyển mộ 150 cặp đôi đồng tính nam có kỹ năng chiến đấu vượt trội cho đội quân tinh nhuệ mà ông ấp ủ. Đội quân Thebes Thần thánh, với 300 người đàn ông mạnh mẽ, đã trở thành lực lượng quân đội thường trực chuyên nghiệp đầu tiên của Hy Lạp, được thành bang chu cấp nơi ở và lương thực.

Họ lần đầu tiên thể hiện sức mạnh vào mùa xuân năm 378 trước Công nguyên, khi người Sparta cố gắng chiếm các vùng đất nông nghiệp xung quanh Thebes. Nhà sử học Xenophon viết rằng khi nhìn thấy quân đội Sparta tiến đến như "một khối đồng màu đỏ thẫm", người Thebes và các đồng minh Athen tỏ ra bình tĩnh một cách đáng kinh ngạc, như thể họ không coi người Sparta là mối đe dọa. Màn thể hiện dũng cảm này khiến người Sparta sợ hãi.

Trận Tegyra đã chứng minh Đội quân Thebes Thần thánh có thể đánh bại người Sparta trong một cuộc đối đầu, nhưng cuộc đụng độ quyết định phải đến năm 371 trước Công nguyên mới diễn ra, trên đồng bằng Leuctra. Một lần nữa, Sparta có nhiều binh lính hơn, nhưng tướng Epaminondas của Thebes đã áp dụng một chiến lược độc đáo.

Thông thường trong chiến tranh đội hình Hy Lạp cổ đại, nhóm quân mạnh nhất được bố trí ở phía bên phải, nơi được coi là vị trí danh dự. Nhưng Epaminondas đã quyết định đặt Đội quân Thần thánh và phần lớn bộ binh của mình ở cánh trái để họ đối đầu lực lượng Sparta thiện chiến nhất. Ông tin rằng nếu họ có thể đánh bại "trụ cột sức mạnh" này, phần còn lại của lực lượng đối phương, hầu hết là những đồng minh kém nhiệt tình, sẽ bỏ chạy.

Khối màu đỏ cho thấy vị trí của quân tinh nhuệ.
Phía trên: Bố cục truyền thống của đội hình chiến tranh Hy Lạp cổ đại.
Phía dưới: Bố cục theo chiến lược của Epaminondas tại trận Leuctra. Đồ họa: Wikimedia

Quân Thebes tấn công vào cánh phải quân Sparta trong khi đối phương còn đang ngỡ ngàng và giết hàng loạt tướng lĩnh. Như rắn mất đầu, các đồng minh Sparta ở trung tâm và bên trái chiến tuyến lập tức rút lui. Khi bụi mù chiến trường lắng xuống, 1.000 quân Sparta đã bị giết, trong đó có Vua Cleombrotus, nhà cai trị Sparta đầu tiên chết trong một trận chiến kể từ sau cái chết của Leonidas tại Thermopylae hơn 100 năm trước.

Trận Leuctra đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong lịch sử Hy Lạp. Sau khi chịu tổn thất nặng nề về cả quân lực lẫn danh tiếng, quyền lực của Sparta vĩnh viễn bị suy giảm. Họ đánh mất uy quyền trước các đồng minh và trở thành một thành bang lạc hậu về mặt chính trị.

Hàng chục năm sau trận Leuctra, Thebes trở thành lực lượng quân sự thống trị ở Hy Lạp. Nhà sử học James Romm gọi đây là "thời đại của Đội quân Thần thánh". Nhưng cuối cùng, Alexander Đại đế đã khiến họ phải khuất phục.

Cha của Alexander Đại đế, Vua Philip II, đã biến Macedonia từ một vương quốc tầm thường ở rìa thế giới Hy Lạp thành cường quốc phát triển rực rỡ. Vào năm 338 trước Công nguyên, ông đã tấn công liên minh các thành bang miền nam Hy Lạp, trong đó có Thebes, tại Chaeronea.

Trận chiến nổ ra giữa Đội quân Thần thánh với những chiến binh dày dạn kinh nghiệm nhất của Vua Philip, do Alexander, khi đó mới 18 tuổi, chỉ huy. Những ngọn giáo của Hy Lạp không thể sánh được với những mũi giáo dài từ quân Macedonia cũng như chiến thuật táo bạo của Alexander. Bị cắt đứt khỏi các đồng minh, quân Thebes hứng chịu thất bại nặng nề. Alexander Đại đế hoàn thành mục tiêu thống trị toàn bộ thế giới Hy Lạp của cha mình.

Những năm gần đây, một số học giả cho rằng Đội quân Thần thánh chỉ là phép ẩn dụ cho tình bạn thân thiết trong quân đội, nhưng hầu hết các nhà sử học đều đồng tình rằng tình cảm thân thiết của 150 cặp đôi đồng tính này thực sự tồn tại.

Cuộc khai quật một ngôi mộ tập thể trên chiến trường Chaeronea đã phát hiện ra hài cốt của 254 binh sĩ được cho là thuộc về Đội quân Thần thánh. Giữa những chiếc xương gãy và hộp sọ nứt, một số bộ xương nằm khoác tay nhau, dường như mà minh chứng cho tình yêu vượt qua cái chết.