Thủ tướng Anh Boris Johnson hôm 7/7 tuyên bố từ chức sau khi hàng chục thành viên nội các xin rút lui để phản đối các bê bối cá nhân và cách lãnh đạo của ông. Uy tín của Johnson còn bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi tình trạng lạm phát cao, tăng trưởng chậm, cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt đe dọa hàng triệu người mùa đông này và nguy cơ chiến tranh thương mại với Liên minh châu Âu (EU).

Chứng khoán Anh hôm qua tăng điểm sau thông tin ông Johnson chuẩn bị từ chức. Đồng bảng cũng mạnh lên, tăng giá 0,75% so với USD, rời đáy 2 năm xác lập đầu tuần này.

Thủ tướng Anh Boris Johnson. Ảnh: Reuters

"Đồng bảng sẽ vẫn yếu do tình hình kinh tế u ám tại Anh. Anh vẫn đang thua kém các nước khác và có khả năng rơi vào suy thoái", Walid Koudmani - chiến lược gia thị trường tại hãng môi giới chứng khoán XTB nhận định trong một báo cáo gửi khách hàng tuần này.

Dù ai là người lên thay Boris Johnson lãnh đạo đảng Bảo thủ và nước Anh, người đó cũng sẽ phải đối mặt với những thách thức tài chính và kinh tế rất nghiêm trọng.

Lạm phát cao nhất nhóm G7

Tất cả nền kinh tế lớn trên thế giới đều đang hứng chịu tác động từ chuỗi cung ứng đứt gãy trong đại dịch, cú sốc giá năng lượng và thực phẩm do xung đột Nga - Ukraine. Tuy nhiên, Anh chịu thiệt hại nặng nhất so với các nước cùng trình độ phát triển.

Lạm phát tại đây lên cao nhất 40 năm, chạm 9,1% trong tháng 5. Đây là con số cao nhất trong nhóm G7. Lạm phát Anh được dự báo lên 11% trong năm nay, bất chấp nhiều đợt nâng lãi.

Tác động lan truyền từ Brexit - thành tích nổi bật nhất của Johnson trong nhiệm kỳ - đã làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu hụt lao động và tăng chi phí kinh doanh. Chi phí nhập khẩu cũng bị đẩy lên cao do đồng bảng năm nay yếu đi.

Việc giá nhiên liệu và thực phẩm tăng đang khiến Anh rơi vào cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt tồi tệ nhất nhiều thập kỷ. Việc này buộc các gia đình thu nhập thấp phải lựa chọn giữa nhu cầu "sưởi ấm và ăn uống". Nhiều nhà hoạt động đã lên tiếng yêu cầu chính phủ tăng hỗ trợ.

Chính phủ của ông Johnson cam kết trợ cấp 400 bảng (502 USD) cho mỗi gia đình để giúp hàng triệu người thanh toán hóa đơn năng lượng. Trước sức ép lớn, họ cũng công bố đánh thuế lên khoản lợi nhuận cao bất thường của các công ty dầu khí.

Tuy nhiên, những nỗ lực này chỉ như muối bỏ bể. Thu nhập khả dụng của người Anh năm nay có thể giảm mạnh thứ nhì lịch sử, theo Ngân hàng Trung ương Anh. Nguyên nhân chủ yếu là chi phí năng lượng và thực phẩm.

Tiền năng lượng trung bình của một hộ gia đình có thể tăng 50% lên 3.000 bảng vào mùa đông này. Chuẩn mực sống của người Anh cũng đang giảm sút. Resolution Foundation tuần này cho biết lương của người Anh hiện không cao hơn so với trước khủng hoảng tài chính 2008.

Dù vậy, Reuters cho rằng người thay thế ông Johnson cũng khó làm được nhiều để bù đắp lại tác động từ giá lương thực, năng lượng đang tăng vọt trên toàn cầu.

Tăng trưởng ì ạch

Nếu tăng trưởng kinh tế không nhích lên, thu nhập của người dân sẽ khó cải thiện. Và triển vọng này khó khả thi trong ngắn hạn. Trên thế giới, tốc độ hồi phục cũng đang bị kéo tụt, nhưng Anh chịu tác động đặc biệt nặng nề, CNN nhận định.

Nền kinh tế lớn thứ 5 thế giới gần như không tăng trưởng trong tháng 2 và bắt đầu co lại trong tháng 3. Đà giảm tăng tốc trong tháng 4, với GDP giảm 0,3%. 3 thành phần lớn của nền kinh tế - dịch vụ, sản xuất, xây dựng - đều đi lùi, theo Văn phòng Thống kê Quốc gia Anh. Doanh số bán lẻ tháng 5 cũng giảm 2 tháng liên tiếp.

Những tin tức tiêu cực được dự báo chưa dừng lại. Trong một báo cáo về tài chính công bố đầu tuần này, Ngân hàng Trung ương Anh nhận định triển vọng nền kinh tế "đang xuống cấp trầm trọng".

Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) tháng trước dự báo kinh tế Anh đang hướng đến stagnation (lạm phát cao đi kèm tăng trưởng chậm). GDP năm tới được dự báo đứng yên - tệ nhất trong nhóm nước G7.

Tăng trưởng chậm là tin xấu với nợ chính phủ - hiện tương đương hơn 90% GDP. Nợ chính phủ của Anh tăng do các biện pháp hỗ trợ doanh nghiệp, người dân đối phó đại dịch và cuộc khủng hoảng năng lượng.

Cộng với áp lực từ dân số già, nợ công của Anh "hiện không bền vững và được dự báo vượt 250% GDP trong dài hạn", Văn phòng Ngân sách Quốc gia Anh (OBR) cho biết. Điều này cũng đồng nghĩa thủ tướng kế nhiệm có ít dư địa hơn trong việc giảm thuế hoặc tăng chi tiêu công mạnh tay.

"Tất cả những việc này là thách thức với chính phủ tương lai trong việc lèo lái nền kinh tế và tài chính công những năm tới", OBR nhận định.

Lời hứa hậu Brexit chưa được thực hiện

Không như người tiền nhiệm - bà Theresa May, ông Johnson đã giúp Anh tách khỏi EU thành công. Tuy nhiên, thương mại với châu Âu vẫn chưa bùng nổ như ông từng hứa hẹn. Trên thực tế, OBR hồi tháng 3 nhận định Anh còn bỏ lỡ đà phục hồi của thương mại toàn cầu trong đại dịch.

Với nhiều doanh nghiệp, hiệp định thương mại tự do mà ông Johnson ký với các lãnh đạo EU cách đây gần 2 năm chỉ khiến thủ tục giấy tờ của họ nhiều lên, việc xuất khẩu khó khăn hơn và chi phí nhập nhẩu tăng cao. Các thỏa thuận ký với những nước khác thì gần như không có tác động đáng kể.

"Thương mại với các nước khác lẽ ra có thể bù lại sự sụt giảm trong thương mại với EU, nhưng không hiệp định nào có quy mô đủ để thay đổi dự báo của chúng tôi", OBR cho biết.

Số liệu chính thức công bố tuần trước cho thấy thâm hụt cán cân thanh toán của Anh đã lên 8,3% GDP trong quý I. Bên cạnh đó, đồng bảng năm nay giảm giá mạnh.

Mối quan hệ giữa Johnson và các lãnh đạo EU cũng không mấy tốt đẹp. Ông từng đe dọa không tuân thủ một phần thỏa thuận Brexit. Việc này làm dấy lên đồn đoán chiến tranh thương mại Anh - EU xảy ra, khiến Anh chịu thiệt hại nhiều hơn.

"Với sự xuất hiện của những cái tên tiềm năng thay thế Johnson, quan hệ của Anh với EU sẽ bớt căng thẳng hơn. Kể cả người đó có quan điểm ủng hộ Brexit, chưa chắc quan hệ hai bên sẽ cải thiện nhiều, nhưng nhìn chung tình hình sẽ yên ắng hơn", Kallum Pickering - nhà phân tích tại Berenberg nhận định.