Don là món ăn không chỉ có cái tên lạ mà còn mang cả hơi thở và cuộc sống của con người Quảng Ngãi. Tùy vào sở thích ăn uống cũng như khẩu vị mà mỗi thực khách sẽ có cảm nhận riêng về don, nhưng chắc chắn món ăn sẽ mang đến sự trải nghiệm mới lạ về vị giác. Mỗi khi có dịp ghé thăm miền đất Quảng Ngãi, du khách đừng quên thưởng thức món don đặc biệt này.

Don thuộc họ nhuyễn, thể hai mảnh, vỏ nửa đen nhạt nửa vàng lợt, hình quả trám, to bằng móng tay út người lớn, dài hơn một phân. Vỏ don thường mỏng hơn các loài ốc khác. Ruột don màu vàng và có những tua hồng bao quanh. Don nằm sâu dưới cát (khoảng 5 phân), mỗi năm chỉ nổi lên một lần với mực nước ngập khoảng một mét.

Don chỉ có ở hai con sông lớn của Quảng Ngãi là sông Trà và sông Vệ. Loài don thường sống rải rác khắp nơi, lòng sông, bờ sông... và đông đúc nhất là ở khu vực gần các cửa sông. Điểm tập trung sinh sống ưa thích của don là môi trường đất cát. Thường vào mùa khô hạn khoảng tháng 4 đến tháng 5, người dân xung quanh hai con sông mới vào mùa cào don. Nhưng có khi vào tháng 7 don cũng xuất hiện nhiều. Don sống vùi trong cát nên việc cào don rất cực khổ với người dân. Có những hôm gặp nước lớn, người cào don phải ngâm mình dưới nước hàng giờ đồng hồ mà cũng không bắt được nhiều.

Nếu có may mắn được đến Quảng Ngãi vào đúng mùa don, du khách hãy tranh thủ thưởng thức món ăn đặc biệt này. Vào những thời điểm khác trong năm, người Quảng Ngãi thường thay don bằng hến. Dù 2 loài này có cùng họ với nhau, nhưng nếu trong bát không phải con don có màu vàng với những tua hồng bào quanh thì món ăn dù có thêm bao nhiêu gia vị cũng chẳng thể nào đúng kiểu.

Don được người Quảng Ngãi hết sức ưa chuộng.

Món don đặc sản chỉ gồm một tô nước có màu đùng đục, trong có chứa nhiều con don nhỏ xíu, ít hành tây và một cái bánh tráng gạo nướng. Đơn giản vậy nhưng món ăn đã đi sâu vào tâm trí của mỗi người con xứ Quảng khi xa quê hương.

Sau khi cào don về, người ta ngâm, rửa sạch sẽ rồi cho don vào nồi nước sôi, khuấy mạnh và đều tay. Khi don há miệng cũng là lúc phần nước luộc có được tất cả những gì tinh túy nhất. Nước luộc don được cho riêng ra nồi khác, nêm nếm vừa ăn tùy theo khẩu vị của mỗi người.

Riêng con don đãi lấy ruột. Sau đó bẻ bánh tráng sống cho vào bát, đổ nước don và cho con don vào, rắc thêm hành tây, hành lá, ớt xiêm và rải rác vài hột tiêu xay nhuyễn. Món ăn này mà có thêm sự kết hợp của tép tỏi Lý Sơn và mùi cay thơm của ớt hiểm thì sẽ vô cùng hoàn hảo.

Đây là món ăn thích hợp cho những ngày nắng nóng.

Đợi đến khi bánh tráng ngậm nước, hơi mềm, thực khách hãy thong thả thưởng thức vị thơm, ngọt của nước dùng, bánh tráng, vị cay của ớt, tiêu… Tất cả hòa quyện tạo nên sức hấp dẫn lạ kì, khiến người ăn cảm nhận trọn vẹn vị ngon đến bồi hồi.

Để thay đổi khẩu vị, bạn có thể làm món don xào hoặc cháo don đơn giản mà cực kỳ ngon. Ở những nơi khác đôi khi cũng có món don. Nhưng khi ăn thử, người tinh ý vẫn nhận ra don có vị tanh cho dù đã ướp rất nhiều gia vị. Nếu có dịp ghé Quảng Ngãi, bạn có thể thưởng thức món don này tại khu đối diện Núi Bút, hoặc dọc đường Quang Trung hay Trần Hưng Đạo.

Có thể nói món don như đặc tính của người đất Quảng, không cầu kỳ, không đắt đỏ, cái ngon tự nhiên đến từ vị ngọt thanh lạ của con don trên mảnh đất quê hương đã tạo nên một đặc sản, một niềm tự hào của ẩm thực Quảng Ngãi.. Mộc mạc, dân dã song canh don gần như chứa đựng tất cả con người, tình cảm và văn hóa của vùng đất núi Ấn sông Trà này.