Bất chấp cảnh báo về tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng binh sĩ tinh nhuệ trên mặt trận trong nhiều tháng qua, Tổng thống Volodymyr Zelensky chưa đạt được đồng thuận chính trị về chính sách tuyển quân gây chia rẽ sâu sắc trong quốc hội lẫn xã hội Ukraine.

Điều này khiến quân đội Ukraine phải áp dụng những biện pháp bị coi là hỗn loạn để tuyển mộ binh sĩ, gieo rắc hoảng loạn cho nam giới ở độ tuổi chiến đấu. Nhiều nam giới Ukraine bỏ trốn, số khác lo sợ sẽ bị đẩy vào đội quân thiếu trang bị lẫn vũ khí và chắc chắn sẽ chết trận. Trong khi đó, gói viện trợ quân sự quan trọng từ Mỹ vẫn mắc kẹt tại quốc hội nước này.

Khó khăn trong bổ sung binh sĩ để bù đắp tổn thất trên chiến trường của quân đội Ukraine có lẽ là thách thức lớn nhất đối với Tổng thống Zelensky từ khi xung đột bùng phát tháng 2/2022.

Thiếu chiến lược động viên rõ ràng và không đồng thuận về số quân mà Ukraine cần thêm là hai trong số các yếu tố khiến ông Zelensky miễn nhiệm cựu tổng tư lệnh Valeri Zaluzhny.

Tuy nhiên, tân Tổng tư lệnh Ukraine, đại tướng Oleksandr Syrsky tới nay vẫn chưa mang lại bất cứ thay đổi rõ ràng nào.

Binh sĩ Ukraine bê đạn pháo L119 tại trận địa gần thành phố Marinka, tỉnh Donetsk ngày 12/1. Ảnh: Reuters

Tướng Syrsky có nhiệm vụ kiểm tra các đơn vị của quân đội Ukraine để tìm thêm binh sĩ đủ khả năng chiến đấu, sau khi văn phòng của Tổng thống Zelensky nhận thông báo rằng trong số một triệu quân huy động gần đây, chỉ có khoảng 300.000 người ra tiền tuyến.

Gần một tháng sau khi tướng Syrsky nhậm chức, không ai trong bộ máy chỉ huy quân đội Ukraine lẫn chính quyền Tổng thống Zelensky giải thích 700.000 người còn lại đang ở đâu và làm gì.

Các nghị sĩ Ukraine cho rằng việc thiếu thông điệp nhất quán từ Tổng thống và quân đội khiến họ không hiểu bước tiếp theo sẽ diễn ra thế nào. "Tôi không hiểu lý do ông Zelensky và cấp dưới vẫn cố gắng thuyết phục công chúng rằng mọi thứ vẫn ổn, thực tế không phải vậy, đặc biệt với quân đội", Solomiia Bobrovska, thành viên đảng đối lập Holos, cho biết.

Việc lượng binh sĩ sẵn sàng chiến đấu đang suy giảm trong quân đội Ukraine đang tạo thành một cuộc khủng hoảng chiến lược, phần nào là lý do buộc họ phải rút khỏi Avdeevka cùng một số khu vực lân cận. Lực lượng Nga tại các khu vực này có quân số áp đảo đối phương.

Oleksiy Bezhevets, quan chức phụ trách tuyển quân của Bộ Quốc phòng Ukraine, tuyên bố các công dân trong độ tuổi nhập ngũ "phải chấp nhận rằng giờ không phải là lúc để họ ở nhà". "Lực lượng Nga sẽ sớm tiến thêm nếu không ai cản họ", ông Bezhevets nói. "Chúng ta đang thiếu đạn dược và vũ khí, giờ còn cạn thêm nhân lực. Đây là thảm kịch".

Sau hai năm chiến sự với Nga, tác động của những thành công ban đầu giờ đã phai nhạt và không còn khiến người dân Ukraine xung phong ra chiến trường. Nhiều binh sĩ Ukraine bị thương hoặc kiệt sức sau các trận đánh.

Binh sĩ Ukraine vượt sông Dnieper tháng 12/2023. Ảnh: OPU

Ukraine cấm nam giới 18-60 tuổi rời khỏi đất nước, yêu cầu những người từ 27 tuổi trở lên nhập ngũ, trừ một số trường hợp đặc biệt. Những người từ 18 đến dưới 27 tuổi có thể tình nguyện nhập ngũ. Quốc hội Ukraine nhiều tháng qua tranh luận về dự luật thay đổi quy trình tuyển quân và hạ độ tuổi bắt buộc nhập ngũ xuống 25.

Một số nghị sĩ Ukraine coi dự luật tuyển quân mới, với hơn 4.000 sửa đổi, là một phần nỗ lực của Tổng thống Zelensky nhằm đẩy cho quốc hội nước này trách nhiệm đưa ra những quyết định chắc chắn không được người dân ủng hộ.

Ông Zelensky trong thời gian dài cố gắng kiểm soát thông điệp về tình trạng chiến sự để duy trì tinh thần của công chúng. Tháng này, ông Zelensky lần đầu tiên công khai số binh sĩ Ukraine thiệt mạng trong xung đột với Nga là 31.000 người, con số mà nhiều bên chưa thể kiểm chứng độc lập hoặc bày tỏ hoài nghi tính chính xác.

Một trong những vấn đề khác mà ông Zelensky đang đối mặt là thái độ bi quan ngày càng tăng trong nước lẫn nước ngoài về khả năng Ukraine ngăn đợt tấn công dữ dội của Nga mà không cần viện trợ thêm từ Mỹ. Dự luật viện trợ 61 tỷ USD cho Ukraine vẫn chưa được hạ viện Mỹ thông qua.

"Đã tới lúc phải đối thoại nghiêm túc với công chúng, những cuộc đối thoại trung thực và giải thích những gì chúng ta cần làm mà không phải tỏ vẻ dũng cảm", Volodymyr Aryev, nghị sĩ Ukraine thuộc đảng đối lập Đoàn kết châu Âu, nhận định.

Nghị sĩ Bobrovska bày tỏ ủng hộ các sửa đổi về đảm bảo cho binh sĩ làm nhiệm vụ trên tiền tuyến trong thời gian dài được xuất ngũ. "Hiện tại, cách duy nhất để họ quay về là bị thương hoặc thiệt mạng", nghị sĩ này cho biết. "Chiến sự gắn với toán học, chúng ta phải tính toán nguồn lực của mình".

Ông Aryev từng bỏ phiếu chống dự luật tuyển quân của Ukraine mà nghị sĩ này cho rằng mang nặng tính trừng phạt. Ông phản đối các biện pháp như tước giấy phép lái xe và tịch thu tài sản trong ngân hàng của các công dân từ chối đăng ký nhập ngũ.

Những người Ukraine lo sợ biện pháp này hồi tháng 1 vội vã rút tiền khỏi tài khoản với tổng số lên tới 700 triệu USD trong vòng một tháng, mức cao nhất kể từ khi chiến sự nổ ra.

Cục diện chiến sự Nga - Ukraine. Đồ họa: WP

Theo nghị sĩ Aryev, ưu tiên hàng đầu của giới chức Ukraine là "đảm bảo không đưa những người được tuyển vào quân đội ra tiền tuyến khi họ chưa được huấn luyện hay có trang bị đầy đủ". Nỗi sợ hãi từ điều này khiến nhiều công dân Ukraine đủ điều kiện nhập ngũ tìm mọi cách để trốn tòng quân.

Yaroslav Yurchyshyn, nghị sĩ Ukraine thuộc đảng Holos, cho biết các nhà lập pháp đang tìm cơ chế tạo động lực phù hợp để khuyến khích người dân nhập ngũ, trong đó có tiền thưởng khi phá hủy phương tiện chiến đấu của Nga và phúc lợi tài chính mới cho các cựu binh.

"Đây là cuộc thảo luận khó khăn vì chúng tôi đã huy động những người có tinh thần trách nhiệm rồi", nghị sĩ Yurchyshyn thừa nhận. "Giờ chúng tôi phải động viên người dân nói chung tham gia quân đội".