Trong khi đang giao tranh khốc liệt với lực lượng Nga trên chiến trường, Ukraine cũng phải đối mặt với cuộc chiến trên mặt trận khác: loại bỏ các điệp viên và cộng tác viên Nga, những người cung cấp hỗ trợ quan trọng cho đối thủ.

Những người Ukraine có tư tưởng ủng hộ Nga đang bí mật tiết lộ thông tin về các mục tiêu của Kiev như bố phòng lực lượng hay kho đạn, theo quan chức Ukraine. Một số linh mục chứa chấp sĩ quan Nga và thông báo về những người Ukriane nằm vùng tại khu vực Nga kiểm soát. Một quan chức cho biết những "tay trong" của Nga đã loại bỏ các quả mìn gài ở nhiều cây cầu để giúp quân Nga dễ dàng vượt qua.

Thực trạng này nhức nhối đến mức Tổng thống Volodymyr Zelensky tối 17/7 đã quyết định sa thải hai quan chức thực thi pháp luật cấp cao, gồm giám đốc Cơ quan An ninh Nội địa (SBU) Ivan Bakanov và tổng công tố nhà nước Iryna Venediktova.

Một ngày sau, ông Zelensky ký sắc lệnh bổ nhiệm Vasyl Maliuk vào vị trí giám đốc SBU thay Bakanov. Maliuk, 39 tuổi, là phó giám đốc SBU từ tháng 3/2020, lãnh đạo Ban chống tham nhũng và tội phạm có tổ chức của hội đồng trung ương SBU.

Những động thái này đánh dấu cuộc cải tổ lớn đầu tiên trong nhóm quan chức thân tín của Tổng thống Zelensky kể từ khi chiến sự bắt đầu, theo Andrew E. Kramer và Valerie Hopkins, hai nhà phân tích của NY Times.

Tổng thống Ukraine Zelensky trong cuộc họp báo tại Kiev ngày 6/7. Ảnh: Reuters.

Phát biểu trên truyền hình sau khi sa thải hai quan chức, ông Zelensky cho biết hàng trăm cuộc điều tra về hành vi phản quốc đã được tiến hành. Mối đe dọa từ mạng lưới gián điệp trong chính phủ, nhà thờ, cơ quan tình báo và các công dân ủng hộ Nga ở miền đông đã gây rất nhiều khó khăn cho Ukraine trong những năm qua. Tuy nhiên, vấn đề trở nên nổi cộm hơn trong cuộc xung đột hiện tại.

Tổng thống Ukraine đặc biệt lưu ý tới cơ quan an ninh nước này, lực lượng gồm 27.000 thành viên, được xem là lớn nhất ở châu Âu. Đồng minh phương Tây cho rằng cơ quan này hoạt động ở quá nhiều lĩnh vực, khiến dễ xảy ra tình trạng tham nhũng và không hoàn thành vai trò săn lùng gián điệp.

"Loạt hành vi chống lại nền tảng an ninh quốc gia, cũng như mối liên hệ giữa nhân viên lực lượng an ninh Ukraine với các điệp viên Nga đã được phát hiện, đặt ra nhiều thách thức cho giới lãnh đạo", ông Zelensky cho hay.

Dù không cáo buộc Ivan Bakanov và Iryna Venediktova phạm tội phản quốc, ông Zelensky cho rằng họ đã nhắm mắt làm ngơ cho những kẻ phản bội.

"Các hành động và kể cả việc không hành động của mỗi quan chức trong cơ quan an ninh và thực thi pháp luật đều sẽ được đánh giá", ông nói.

Phó chánh văn phòng tổng thống Andriy Smirnov hôm 18/7 thể hiện thái độ gay gắt hơn khi cho rằng hai quan chức bị sa thải vì không thể "thanh lọc" cơ quan của mình.

"Có lẽ mọi người đã chờ quá lâu để nhận được kết quả triệt để và cụ thể từ những người đứng đầu hai cơ quan trong việc loại trừ những kẻ phản bội. Tuy nhiên, khi chiến sự sắp bước sang tháng thứ 6, chúng tôi tiếp tục tìm thấy hàng chục người như vậy trong mỗi tổ chức", ông nói.

Cơ quan tình báo là nơi đặt ra nhiều thách thức nhất đối với Ukraine, bởi nhiều quan chức là những người đã tốt nghiệp các trường của Ủy ban An ninh Quốc gia Liên Xô (KGB), theo Volodymyr Ariev, một thành viên đảng đối lập từng cáo buộc ông Zelensky không tìm cách giải quyết vấn đề trước quyết định sa thải ngày 17/7.

"Dĩ nhiên đây không phải nhiệm vụ dễ dàng. Họ không công khai nói rằng 'tôi là điệp viên KGB'", ông nói.

Tổng thống Zelensky cho biết hơn 60 công tố viên và nhân viên tình báo Ukraine đã ở lại lãnh thổ do Nga kiểm soát và đang hợp tác với Moskva. Ông thêm rằng chính quyền đã mở 651 cuộc điều tra hình sự đối với các sĩ quan cảnh sát, công tố viên và quan chức an ninh khác.

Hơn 800 người bị nghi ngờ tham gia phá hoại nỗ lực của Ukraine và làm chỉ điểm viên cho Nga, trong đó nhiều người là dân thường, đã bị bắt và giao cho Cơ quan An ninh Ukraine kể từ khi xung đột bắt đầu, theo Yevhinnii Yenin, thứ trưởng Bộ Nội vụ Ukraine.

Ông Yenin cho hay Ukraine gần đây cũng phá vỡ một âm mưu của Nga nhắm vào giới lãnh đạo chính quyền trung ương. Các cơ quan thực thi pháp luật Ukraine hiện vận hành 123 nhóm chống phá hoại với ít nhất 1.500 thành viên.

Ở các ngôi làng và thị trấn trên tiền tuyến miền đông, nơi có nhiều người ủng hộ Nga nhất ở Ukraine, những người lính luôn lo lắng bị những kẻ phản bội tiết lộ vị trí đóng quân hoặc chỉ điểm mục tiêu cho pháo binh Nga.

Lực lượng Nga đã tạm dừng đà tiến ở miền đông, nhưng vẫn tiếp tục sử dụng lợi thế pháo binh để tập kích các thị trấn và đơn vị quân đội Ukraine.

Trong đỉnh điểm cuộc giao tranh ở thành phố Lysychansk tháng trước, hầu hết người dân đã sơ tán, trừ một nhóm có tư tưởng chống đối quân đội Ukraine. "Chúng ta chung một quốc gia với Nga. Các anh có thể giết chúng tôi nhưng không thể đánh bại chúng tôi", một cư dân giấu tên ở Lysychansk nói.

Binh sĩ Ukraine triển khai ở thành phố miền đông Severodonetsk hồi tháng 4. Ảnh: AFP.

Ruslan Osypenko, cảnh sát trưởng vùng Donetsk, cho biết theo dõi và bắt những kẻ chỉ điểm là một ưu tiên hàng đầu của ông. Lực lượng của ông có một đơn vị chuyên giám sát các kênh truyền thông xã hội để phát hiện những người cung cấp thông tin về hoạt động quân sự của Ukraine.

Ông thêm rằng những người này thường được hứa hẹn về một vị trí trong chính quyền khu vực do Nga thành lập. "Các điệp viên Nga đang hoạt động theo hướng này và chúng tôi biết điều đó", Osypenko nói tại căn cứ tạm thời ở thành phố Pokrovsk.

Mykyta Poturaiev, nhà lập pháp gần đây triệu tập một ủy ban quốc hội để điều tra các vụ người Ukraine cấu kết với lực lượng Nga, cho biết các linh mục thân Nga đã có những bài thuyết giáo ủng hộ Moskva và cung cấp cho Nga thông tin về mục tiêu của Ukraine.

Nhưng cuộc chiến chống lại gián điệp trong chính những cơ quan tình báo và văn phòng công tố khó khăn hơn nhiều.

Trong sắc lệnh sa thải Bakanov, Tổng thống Zelensky đã viện dẫn một điều khoản theo thiết quân luật, trong đó nói về việc "không hoàn thành nhiệm vụ, dẫn tới thương vong về người hoặc gây hậu quả nghiêm trọng khác".

Sắc lệnh không nêu rõ thương vong hay hậu quả gì, nhưng nhiều suy đoán được đưa ra là ông Bakanov bị sa thải do thất bại tình báo trong những tuần đầu tiên của chiến dịch quân sự ở Kherson, nơi Nga dễ dàng tiến quân vào và kiểm soát thành phố. Nhiều quan chức ở Kherson đã đổi phe và các quả mìn đã bị gỡ khỏi những cây cầu quanh thành phố, theo Ariev, thành viên đảng đối lập.

Hồi cuối tháng 3, Tổng thống Zelensky đã sa thải hai tướng trong lực lượng an ninh vì tội phản bội. Trong đó, một người phụ trách khu vực Kherson và một người đã trốn khỏi Ukraine trước đêm xung đột bắt đầu. Người này bị bắt vài tháng sau đó ở Serbia với cáo buộc tìm cách buôn lậu đá quý và tiền mặt vào nước này.

Nghị sĩ Oleksiy Honcharenko cho biết hậu quả nghiêm trọng mà ông Zelensky nhắc đến là "Kherson thất thủ".

SBU là cơ quan tình báo và an ninh nội địa chính của Ukraine, nhưng từ lâu bị chỉ trích vì quy mô quá lớn và đối mặt với nhiều lời kêu gọi cải tổ. Các nhóm doanh nhân nói rằng SBU đã nhận hối lộ từ các công ty và những nhân viên an ninh tham nhũng dễ dàng trở thành "con mồi" mà Nga nhắm đến.

"Bài học mà chúng ta rút ra từ xung đột này là gì? Những người tham nhũng chính là kẻ thù ngay bên trong Ukraine và là đồng minh của Nga", Serhiy Fursa, nhà phân tích của ngân hàng đầu tư Dragon Capital, nói.

Cục diện chiến trường Ukraine sau hơn 4 tháng giao tranh. Đồ họa: Washington Post.