"Tôi nghĩ có nguy cơ gây ra tổn hại không thể khắc phục được", thẩm phán liên bang Loren AliKhan ngày 28/1 phát biểu tại một phiên điều trần khẩn cấp. Bà đã lên lịch một phiên điều trần khác vào ngày 3/2 và chặn việc thực hiện lệnh đóng băng tài trợ liên bang cho đến 17h cùng ngày.

Thẩm phán AliKhan cho biết bà sẽ đình chỉ lệnh trong khi xem xét lập luận từ chính phủ Mỹ và các nguyên đơn, những người đã nộp đơn kiện yêu cầu tòa án ban hành lệnh chặn việc đóng băng tài trợ.

Tổng thống Mỹ Donald Trump cầm trên tay một sắc lệnh hành pháp đã ký tại Phòng Bầu dục, Nhà Trắng, hôm 23/1. Ảnh: Reuters

Động thái trên được đưa ra sau khi Văn phòng Quản lý và Ngân sách Nhà Trắng (OMB) tối 27/1 công bố bản ghi nhớ về đóng băng chi tiêu viện trợ liên bang trước 17h ngày 28/1.

Trong tài liệu dài hai trang, quyền giám đốc OMB Matthew J. Vaeth chỉ thị cho các cơ quan liên bang "dừng mọi hoạt động liên quan đến nghĩa vụ hoặc giải ngân mọi khoản hỗ trợ tài chính".

Bản ghi nhớ cũng kêu gọi mỗi cơ quan thực hiện "phân tích toàn diện" để đảm bảo những chương trình tài trợ và cho vay của mình phù hợp với các sắc lệnh hành pháp từ Tổng thống Donald Trump về lược bỏ các sáng kiến đa dạng, công bằng, hòa nhập (DEI) và hạn chế chi tiêu cho năng lượng sạch, cùng các biện pháp khác.

Nếu được thực hiện, lệnh đóng băng có thể gây ra những tác động sâu rộng, ảnh hưởng đến viện trợ cho các tổ chức phi lợi nhuận, trường đại học, khoản vay cho doanh nghiệp nhỏ và các khoản tài trợ của chính quyền bang cũng như địa phương. Nhà Trắng lưu ý ba nghìn tỷ USD đã được chi vào năm 2024 cho các chương trình hỗ trợ liên bang.

Chiều 28/1, một liên minh phi lợi nhuận, trong đó có Hội đồng Phi lợi nhuận Quốc gia và Hiệp hội Y tế Công cộng Mỹ, đã đệ đơn kiện yêu cầu thẩm phán liên bang ban hành lệnh khẩn cấp để chặn bản ghi nhớ.

"Vì chỉ còn vài giờ nữa trước khi các bên nhận tài trợ liên bang rơi vào tình trạng hỗn loạn, nguyên đơn đã nộp đơn khiếu nại này và yêu cầu lệnh cấm tạm thời để duy trì nguyên trạng cho đến khi tòa án có cơ hội xem xét đầy đủ hơn về tính bất hợp pháp của các hành động đến từ chính quyền Trump", liên minh phi lợi nhuận viết.

Thẩm phán Loren AliKhan tại Washington hồi năm 2020. Ảnh: AP

Một liên minh khác gồm các tổng chưởng lý từ 23 bang do đảng Dân chủ lãnh đạo và Washington cùng ngày cho biết họ có kế hoạch đệ đơn kiện để ngăn chặn lệnh đóng băng, với lý do nó vi hiến.

Những người chỉ trích cho rằng động thái giữ lại tiền liên bang của OMB vi phạm Đạo luật Kiểm soát Tịch thu, đạo luật năm 1974 nêu rõ khuôn khổ khả năng của tổng thống trong việc đóng băng một số khoản tiền nhất định do quốc hội phân bổ.

Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt giải thích quyết định đóng băng này là một phần trong nỗ lực mà Tổng thống Trump theo đuổi nhằm biến chính phủ thành "nơi quản lý tốt tiền thuế của người dân".

Theo bà, lệnh đóng băng không phải là lệnh dừng chi tiêu toàn diện mà là công cụ để kiểm tra xem "mỗi đồng tiền chi ra có xung đột với các sắc lệnh và động thái hành pháp mà Tổng thống đã thực hiện hay không".