DeepState, nhóm phân tích tình báo có liên hệ với Bộ Quốc phòng Ukraine, hồi đầu tháng cho biết lực lượng Nga đã kiểm soát thêm hơn 10 ngôi làng và khu định cư trong vòng 10 ngày. Giới chuyên gia phương Tây đánh giá Nga đang tiến quân với tốc độ chưa từng thấy kể từ khi rút khỏi miền bắc Ukraine hồi tháng 3/2022.

Dữ liệu nguồn mở cho thấy quân đội Nga kiểm soát thêm hàng trăm km2 lãnh thổ mỗi tháng, có thể rộng đường kiểm soát toàn bộ tỉnh Donetsk nếu cứ điểm Ukraine tại thành phố Kurakhovo và thị trấn Velyka Novosilka sụp đổ. Tại một số khu vực ở Donetsk, chiến tuyến chỉ cách ranh giới tỉnh Dnipro lân cận chưa đến 15 km.

Vượt qua ranh giới Donetsk - Dnipro sẽ đánh dấu lần đầu quân đội Nga xuất hiện tại khu vực này kể từ khi xung đột bùng phát tháng 2/2022, đồng thời giáng đòn mạnh vào nỗ lực cầm cự của quân đội Ukraine.

"Công sự là vấn đề đau đầu. Tình hình rất phức tạp, rối rắm và chắp vá. Có những khu vực công sự được xây dựng hiệu quả, nhưng một số nơi khác lại trong tình trạng bừa bãi và thiếu hợp lý", Serhiy Rakhmanin, thành viên Ủy ban Quốc phòng Quốc hội Ukraine, nói hồi tháng 11.

Đơn vị Ukraine đang đào hào trong cuộc diễn tập ở tỉnh Donetsk hồi tháng 12/2023. Ảnh: AFP

"Thực trạng phòng tuyến góp phần khiến binh sĩ mất nhuệ khí", Dmytro Razumkov, người từng là đồng minh của Tổng thống Volodymyr Zelensky, nói.

Razumkov hiện là thành viên ủy ban quốc hội chịu trách nhiệm điều tra tình trạng chậm trễ và những cáo buộc tham nhũng trong nỗ lực xây dựng hệ thống phòng thủ của quân đội Ukraine.

"Ngân sách được phân phối cho các vùng và mọi người tự xây dựng theo kế hoạch của họ. Không ai chịu trách nhiệm tổng thể về kế hoạch triển khai hay chất lượng thi công, cũng như quá trình bàn giao công trình cho bên sử dụng", ông nói.

Giới chức Dnipro đã chi 7,3 triệu USD để xây dựng phòng tuyến từ tháng 11/2023 tới tháng 11/2024. Song hai quan chức tham gia kế hoạch xây dựng tại khu vực cho biết có rất ít dấu hiệu cho thấy số tiền này được sử dụng đúng mục đích, trong khi nỗ lực xây dựng chỉ bắt đầu tăng tốc từ khoảng 2 tháng trước.

Trong chuyến thăm một số khu vực ở Dnipro gần tỉnh Donetsk tháng trước, phóng viên tờ Financial Times nhận thấy một số vị trí phòng tuyến đã được củng cố và bố trí hào chống tăng, nhưng số khác mới đang xây dựng hoặc vẫn bị bỏ trống.

Ở mặt trận Donetsk, quân đội Nga hiện tập trung mũi tấn công vào các khu vực quanh thành phố Kurakhovo và thị trấn Velyka Novosilka, cùng trung tâm hậu cần trọng yếu Pokrovsk, nơi có 3 tuyến cao tốc chính dẫn tới Dnipro và thành phố thủ phủ cùng tên.

Nếu tiến vào Dnipro, lực lượng Nga có thể gây gián đoạn nghiêm trọng cho hoạt động tác chiến của Ukraine, bởi nơi đây có hàng loạt sở chỉ huy, lực lượng hỗ trợ quân đội, tình nguyện viên và các cơ sở sản xuất máy bay không người lái (UAV).

Một quan chức Ukraine cuối tháng 11 nói rằng quân đội Nga đã áp sát Velyka Novosilka, thêm rằng các công sự đang được xây dựng để ngăn đối phương kiểm soát đường cao tốc ở khu vực này.

Nazar Voloshyn, người phát ngôn Bộ chỉ huy miền đông quân đội Ukraine, tuần trước khẳng định Velyka Novosilka vẫn nằm dưới kiểm soát của Ukraine sau khi quân đội Nga bị đẩy lùi khỏi ngoại ô phía bắc. Ông thêm rằng thị trấn là mục tiêu chính của Nga, nhưng các lực lượng triển khai ở mặt trận này dường như không đủ để mở cuộc tấn công vào Dnipro.

Lực lượng Ukraine khai hỏa về phía vị trí của Nga gần Chasov Yar, tỉnh Donetsk, ngày 18/11. Ảnh: AP

Hầu hết tuyến phòng thủ của Ukraine ở Donetsk đã hoàn thành cuối tháng 10, theo các quan chức giám sát xây dựng. Tuy nhiên, còn những lỗ hổng khiến tỉnh Dnipro gặp nguy hiểm, như phần giữa Velyka Novosilka và Kurakhovo, cũng như giữa Kurakhovo và Pokrovsk, những nơi tuyến phòng thủ thứ hai đang xây dựng và phòng tuyến thứ ba chưa khởi công.

Giao tranh khiến công việc xây dựng trở nên nguy hiểm, khi lực lượng thi công có thể trúng đòn tập kích của UAV hoặc pháo binh.

Rob Lee, chuyên gia cấp cao thuộc Viện nghiên cứu Chính sách Đối ngoại có trụ sở tại Mỹ, thừa nhận công binh Nga từ lâu đã thể hiện khả năng xây dựng công sự với tốc độ và chất lượng cao hơn nhiều so với Ukraine.

"Sau khi kiểm soát thành phố pháo đài Ugledar ở tỉnh Donetsk, lực lượng Nga đã có thể nhanh chóng tiến quân vì quân đội Ukraine rõ ràng không có tuyến phòng thủ lớn được bố trí phía sau chiến tuyến và phải liên tục rút lui", ông nói.

Chuyên gia Lee chỉ ra rằng hệ thống công sự kiên cố, nhiều tầng lớp từng giúp Nga chặn đứng chiến dịch phản công quy mô lớn của Ukraine vào mùa hè năm 2023. Ông nhấn mạnh Ukraine có thể giành lợi thế trên chiến trường nếu xây dựng được các vị trí phòng thủ tốt, cho phép binh sĩ rút lui an toàn.

Tuy nhiên, Ukraine đang đối mặt vấn đề phức tạp hơn, đó là thiếu nhân lực để bù đắp tổn thất trên chiến trường và duy trì lực lượng chiến đấu. "Các đơn vị Ukraine khó có thể lấp các lỗ hổng phòng tuyến nếu không giải quyết được tình trạng này", Lee cảnh báo.

Nỗ lực xây dựng phòng tuyến từng bị trì hoãn vì chính quyền Tổng thống Zelensky tin rằng Ukraine sẽ giành được nhiều lãnh thổ hơn trong năm 2023, theo Razumkov. Ông chỉ trích rằng quá trình này chỉ bắt đầu khi Ukraine thừa nhận thất bại trong chiến dịch phản công lớn, nhưng tiếp tục bị trì hoãn vì thiếu phối hợp và tham nhũng.

Vị trí một số đô thị và khu dân cư tại tỉnh Donetsk. Đồ họa: RYV

Các cơ quan thực thi pháp luật Ukraine đã mở 30 cuộc điều tra về cáo buộc biển thủ với tổng thiệt hại ước tính là 483 triệu USD, theo người phát ngôn ủy ban quốc hội.

Stanislav Buniatov, chỉ huy một tiểu đoàn xung kích của Ukraine, nhấn mạnh rằng công sự rất quan trọng với vai trò nơi trú ẩn cho lực lượng chiến đấu đã kiệt sức. "Khả năng chiến đấu của binh sĩ cũng không còn nếu họ phải tiêu hao năng lượng để xây dựng vị trí phòng thủ suốt cả ngày, đặc biệt trong mùa đông", ông nói.

Nhiều lính công binh đã được triển khai tới tiền tuyến vì thiếu hụt binh sĩ, trong khi vai trò của họ là lực lượng hậu phương, theo Buniatov.

"Chúng tôi có thể chiến đấu hiệu quả nếu công binh không bị điều đi chiến đấu và được phép thực hiện công việc chuyên môn là đào hào, chuẩn bị phòng tuyến Bây giờ phòng tuyến hoàn toàn vô hiệu và nếu có cũng chỉ ở mức độ rất thấp", sĩ quan Ukraine nói.