Pháp, một trong những đồng minh lâu năm nhất của Mỹ, hôm 17/9 triệu hồi đại sứ nước này tại Canberra và Washington để tham vấn AUKUS, thỏa thuận an ninh ba bên vừa được công bố, trong đó Mỹ và Anh sẽ hỗ trợ Australia sở hữu hạm đội tàu ngầm hạt nhân hiện đại. Đây là lần đầu tiên Pháp có động thái gay gắt như vậy trong lịch sử quan hệ với Mỹ.

Theo thỏa thuận, Australia sẽ được chuyển giao công nghệ từ Mỹ và Anh để đóng ít nhất 8 tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân, trong bối cảnh Washington cùng các đồng minh đang dồn sức đối phó với ảnh hưởng của Trung Quốc tại khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Tuy nhiên, thương vụ này đồng nghĩa với việc hợp đồng trị giá 40 tỷ giữa Australia với tập đoàn Naval Group của Pháp để đóng 12 tàu ngầm diesel-điện sẽ bị hủy.

Giới quan sát Trung Quốc nhận định cuộc khủng hoảng ngoại giao giữa Paris và Washington, mà Ngoại trưởng Pháp Jean-Yves Le Drian mô tả là "cú đâm sau lưng" đồng minh, có thể là cơ hội để Bắc Kinh cải thiện quan hệ với châu Âu, trong bối cảnh khối này muốn duy trì sự tự chủ chiến lược và tránh chọn phe giữa Bắc Kinh và Washington.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron (trái) bắt tay Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại hội nghị G20 ở Osaka, Nhật Bản, hồi tháng 6/2019. Ảnh: Xinhua.

"Ở mức độ nào đó, thỏa thuận AUKUS làm giảm lòng tin vào cam kết hợp tác với các đồng minh châu Âu của Mỹ, mang đến cơ hội để Trung Quốc phát triển quan hệ gần gũi hơn với châu Âu", Ding Yifan, cựu phó giám đốc Viện Phát triển Thế giới thuộc Trung tâm Nghiên cứu Phát triển Quốc vụ viện Trung Quốc, đánh giá.

Ding nói thêm rằng việc hợp đồng tàu ngầm cho Australia mà Pháp từng ca ngợi là "thỏa thuận của thế kỷ" bị hủy bỏ có thể là đòn giáng vào niềm tin của châu Âu đối với Mỹ như một đồng minh đáng tin cậy, khi mối nghi ngờ vốn đã tồn tại kể từ cuộc rút quân đầy hỗn loạn của Washington khỏi Afghanistan một tháng trước.

Trong nỗ lực hàn gắn quan hệ với Pháp, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ Ned Price hôm 17/9 cho biết Nhà Trắng hy vọng "tiếp tục thảo luận cấp cao với giới chức Pháp về vấn đề này trong những ngày tới". Trong khi đó, Trung Quốc chỉ trích thỏa thuận AUKUS là mối đe dọa hòa bình khu vực, thêm rằng họ sẽ "theo dõi chặt chẽ" tình hình.

Quan hệ ngoại giao giữa Trung Quốc và Liên minh châu Âu (EU) gần đây trở nên lạnh nhạt do bất đồng về vấn đề nhân quyền ở khu vực Tân Cương, dẫn đến việc Nghị viện châu Âu đình chỉ phê chuẩn một thỏa thuận đầu tư quan trọng với Bắc Kinh. Trung Quốc gần đây cũng vướng vào tranh cãi ngoại giao với Litva, một thành viên EU, về vấn đề Đài Loan.

Tương tự việc Washington coi Bắc Kinh là "đối thủ chiến lược" của họ trong chính sách Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương mới, EU cũng gọi Trung Quốc là "đối thủ hệ thống" trong một báo cáo hồi năm 2019.

Tuy nhiên, Ding Chun, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu châu Âu thuộc Đại học Phục Đán ở Thượng Hải, chỉ ra rằng EU vẫn nhìn nhận việc hợp tác với Trung Quốc trong các lĩnh vực như biến đổi khí hậu và đa dạng sinh học là "cần thiết".

Bên cạnh đó, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron còn là người nhiệt tình ủng hộ tăng cường khả năng tự chủ của châu Âu, giảm bớt sự phụ thuộc vào Mỹ. Hồi tháng 2, ông tuyên bố EU không nên tự động đứng về phía Mỹ để chống lại Trung Quốc, mặc dù khối này có những giá trị chung với Washington.

"Mỹ lần này đã thành công trong việc vun đắp quan hệ với Australia, nhưng họ lại đẩy Pháp và các đồng minh châu Âu ra xa hơn. Xét về khía cạnh nào đó, Washington không quá bận tâm đến lợi ích của các đồng minh. Điều này có thể khiến châu Âu tăng cường tự chủ chiến lược hơn nữa", Ding nhận định.

Tuy nhiên, các chuyên gia Trung Quốc thừa nhận Bắc Kinh sẽ không dễ dàng tận dụng được lợi thế từ quan hệ căng thẳng giữa Washington và Paris, dựa trên thực tế là Pháp đã tăng cường hiện diện ở Biển Đông trong năm qua, cũng như tham gia cuộc tập trận chung với Mỹ và Nhật Bản hồi tháng 5.

Arnaud Tranchant, hạm trưởng tàu sân bay trực thăng Tonnerre, một trong những tàu thực hiện nhiệm vụ tại Thái Bình Dương của Pháp, khi đó cho biết nước này hướng đến tăng cường hợp tác với Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ và Australia, hay còn gọi là nhóm Đối thoại Tứ giác An ninh mà Trung Quốc coi là một phần nỗ lực phối hợp kiềm chế ảnh hưởng ngày càng tăng của họ trong khu vực.

Thời Ân Hoằng, chuyên gia quan hệ quốc tế tại Đại học Nhân dân Trung Quốc, cho biết mặc dù nỗi thất vọng của Paris với Washington có thể mở ra một số cơ hội đàm phán giữa nước này với Bắc Kinh, "Pháp vốn là một bên tại Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương khi xét đến chiến lược quân sự", với mạng lưới lãnh thổ hải ngoại trải rộng.

"Trong bất kỳ kịch bản nào, ngay cả khi Pháp không đánh mất hợp đồng tàu ngầm với Australia, khả năng răn đe chiến lược của Canberra với Bắc Kinh vẫn sẽ được cải thiện đáng kể ở Tây Thái Bình Dương, bao gồm Biển Đông", ông đánh giá.

Tác động từ AUKUS với quan hệ giữa Mỹ với châu Âu và Trung Quốc sẽ sớm được kiểm chứng khi Đại hội đồng Liên Hợp Quốc sẽ họp tuần này ở New York. Tổng thống Biden sẽ gặp đại diện các nước Australia, Ấn Độ, Nhật Bản tại Nhà Trắng vào ngày 25/9. Tuy nhiên, Tổng thống Pháp Macron sẽ không dự hội nghị, mà chỉ cử Ngoại trưởng Le Drian đi thay.

Giới quan sát cho rằng dù bất đồng với Pháp được dàn xếp đến đâu, nó vẫn cho thấy những thách thức ngày càng lớn với Biden trong nỗ lực tập hợp lực lượng đồng minh "cùng chí hướng" đối phó Trung Quốc. Dù tránh lặp lại hành động của người tiền nhiệm Donald Trump, Biden vẫn không tránh khỏi va chạm với các đồng minh và trong trường hợp của Pháp đã cho thấy khác biệt lớn trong chiến lược ứng phó với Trung Quốc.

"Chúng tôi nhận thấy chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương do Mỹ khởi xướng thiên về đối đầu quân sự. Đó không phải là lập trường của chúng tôi", Ngoại trưởng Pháp Le Drian tuyên bố. "Chúng tôi không tin vào hiệu quả của đối đầu quân sự có hệ thống, dù đôi khi chúng ta phải dùng đến biện pháp quân sự".