Bộ Quốc phòng Nga ngày 18/2 tuyên bố kiểm soát hoàn toàn Avdeevka, thành trì chiến lược ở Donetsk mà họ đã dồn lực tấn công từ tháng 10/2023. Đây là thắng lợi lớn nhất mà Nga giành được kể từ khi kiểm soát thành phố Bakhmut hồi tháng 5/2023.

Avdeevka là mục tiêu quan trọng đến mức Nga đã dồn rất nhiều quân cùng khí tài hiện đại tới đây để quyết chiếm bằng được. Quân đội Ukraine ước tính hơn 17.000 quân nhân Nga thiệt mạng, ít nhất 30.000 lính bị thương, hơn 220 phương tiện bị hư hại trong hơn ba tháng mở chiến dịch tiến công Avdeevka.

"Nga đã tiêu tốn nhiều nguồn lực để giành được thành phố. Tuy nhiên, trận đánh kéo dài nhiều tháng cũng hé lộ hàng loạt vấn đề với quân đội Ukraine hiện nay", bình luận viên Igor Kossov nhận định trong bài phân tích trên trang Kyiv Independent của Ukraine.

Trong nhiều năm qua, quân đội Ukraine đã biến Avdeevka thành pháo đài với nhiều công trình phòng thủ vững chắc, nhưng giới chuyên gia quân sự cho rằng trên chiến trường hiện đại, điều đó là không đủ để đối phó với hỏa lực áp đảo của Nga.

Trong khi đó, quân đội Ukraine phòng thủ tại đây lại áp dụng chiến thuật cứng nhắc, không kịp thời đưa ra quyết định linh hoạt khi đối mặt với những trận mưa bom của Nga trút xuống khiến toàn bộ hệ thống phòng thủ của họ sụp đổ.

"Quân đội Ukraine không kịp củng cố phòng tuyến trước khi Nga mở chiến dịch tiến công, Lữ đoàn Cơ giới số 110 đóng giữ tại đây cũng không được tăng viện khi cần thiết. Mệnh lệnh rút quân bị trì hoãn vì những lý do chưa xác định. Tất cả đều là những sai lầm chết người khi đối mặt với đối phương áp đảo về hỏa lực đường không, pháo binh và nhân lực", Kossov nói.

Lữ đoàn Xung kích Độc lập số 3, đơn vị tinh nhuệ của Ukraine với nòng cốt là các cựu binh Lữ đoàn Azov, được điều động tới Avdeevka để củng cố phòng tuyến và hỗ trợ hoạt động sơ tán. Tuy nhiên, lực lượng của họ chỉ có hai tiểu đoàn, trong khi quân đội Nga triển khai nhiều lữ đoàn dày dạn kinh nghiệm để công kích thành phố.

Tình trạng cạn kiệt đạn dược khiến pháo binh Ukraine gần như không thể yểm trợ đồng đội khi có yêu cầu. Một binh sĩ nói rằng anh ta từng thấy rõ một xe tải chở đầy đạn dược đến điểm tập kết của Nga, nhưng không có cách nào để tập kích nó.

"Chúng tôi tìm cách gọi hỏa lực pháo binh bắn vào đó, nhưng không có loạt đạn nào khai hỏa. Lô đạn đó đến nơi, được chia cho các đơn vị Nga để duy trì tấn công chúng tôi", người này tiết lộ.

Kirill Mikhailov, chuyên gia của nhóm Tình báo Xung đột ở Kiev, chỉ ra rằng tình trạng thiếu hụt đạn phòng không còn khiến lực lượng Ukraine bất lực trước hỏa lực từ trên không của Nga và nhường lại bầu trời cho đối phương.

Đây là lý do bom lượn dẫn đường thả từ tiêm kích bom Nga trở thành vũ khí có tác động đáng kể đến cục diện tại Avdeevka. "Chúng san phẳng mọi cứ điểm, gây chấn động nặng với những người ở cách mục tiêu hàng chục mét, khiến Ukraine không thể bám trụ bất cứ vị trí nào. Độ chính xác thấp cũng không nghĩa lý gì với mật độ bom lớn như vậy", ông nói.

Lữ đoàn Ukraine hoạt động gần Avdeevka ngày 17/2 nói rằng họ phải hứng chịu khoảng 60 bom dẫn đường của Nga mỗi ngày, trong khi một binh sĩ giấu tên tiết lộ khoảng 500 quả bom lượn các loại đã được thả xuống những trận địa quanh Avdeevka trong vài ngày trước khi Kiev ra lệnh rút quân.

Tư lệnh quân đội Ukraine Oleksandr Syrsky ra lệnh từ bỏ thành phố ngày 17/2, nhưng Bộ Quốc phòng Nga nói rằng các binh sĩ đối phương bắt đầu "rút chạy hỗn loạn, mất kiểm soát" từ trước đó một ngày.

Điều này khiến các đơn vị Ukraine phải phơi mình trước hỏa lực dữ dội của Nga, hứng chịu tổn thất nặng về người và khí tài. Trung tá về hưu Glen Grant, cố vấn Anh đang làm việc cho Kiev, thừa nhận quân đội Ukraine "không rút lui mà là bị đánh bật khỏi Avdeevka". "Lữ đoàn 110 đã bị thảm sát", ông nói thêm.

Lính Ukraine ở phòng tuyến gần Avdeevka hôm 18/2. Ảnh: AFP

Kiev không tiết lộ con số binh sĩ thiệt mạng và bị thương khi rời thành phố, nhưng nhấn mạnh tổn thất chỉ ở mức tối thiểu nếu xét đến tình huống tại Avdeevka. Dù vậy, Kossov cho rằng quyết định rút quân trong vội vã và hỗn loạn cho thấy sự thiếu tầm nhìn của một số chỉ huy cấp cao quân đội Ukraine.

Rút lui khỏi trận địa bị đối phương vây ép là một trong những hoạt động khó khăn nhất với bất cứ đội quân nào. Các chuyên gia Ukraine và phương Tây cho rằng mệnh lệnh từ bỏ Avdeevka đáng lẽ phải được đưa ra từ trước tháng 2, thời điểm Nga gần như khép hoàn toàn vòng vây quanh thành phố.

"Lực lượng Ukraine rút lui thay vì bám trụ thành phố bằng mọi giá, nhưng quyết định được đưa ra quá muộn và gây tổn thất nặng nề, cho thấy Ukraine chưa rút được bài học từ những trận đánh tại Severodonetsk, Soledar hay Bakhmut", Michael Kofman, chuyên gia tại Viện nghiên cứu Hòa bình quốc tế Carnegie ở Mỹ, nêu quan điểm.

"Không được để lực lượng phòng thủ rơi vào thế chiến đấu ở ba mặt, trừ khi họ đủ binh lực để đẩy lùi đối phương ở hai mặt trong số đó. Quân đội Ukraine đáng lẽ phải xây dựng phương án vừa rút lui vừa chiến đấu từ cách đây ba tuần, khi nhận ra rằng thành phố sẽ bị chiếm. Họ tổn thất rất nhiều người mà không đạt kết quả nào", trung tá về hưu Grant nói.

Ngoài chênh lệch lực lượng, quân đội Ukraine còn chịu tác động từ giới chính trị, trong bối cảnh nước này có thể tổ chức bầu cử trong năm nay. Avdeevka thất thủ không lâu sau khi Tổng thống Ukraine cách chức tư lệnh quân đội Valery Zaluzhny và thay thế ông bằng tướng lục quân Oleksandr Syrsky.

"Động thái này liên quan rất nhiều đến chính trị. Tướng Syrsky có xu hướng thực hiện mọi mệnh lệnh được giao, trong khi Zaluzhny sẵn sàng bày tỏ quan điểm và phản bác những yêu cầu không phù hợp từ bộ máy lãnh đạo chính trị", Stupak nhận xét.

Chuyên gia Kofman cho rằng tâm lý "quyết giữ thành phố bằng mọi giá" trước thềm kỷ niệm hai năm chiến sự bùng phát vào ngày 24/2 của giới chính trị Ukraine không giúp ích cho chiến trường, cảnh báo Kiev cần chiến đấu khôn ngoan hơn trong năm 2024.

"Ukraine không thể chỉ phòng thủ khắp nơi. Họ cần phản công và đẩy lùi tiền tuyến về phía đối phương. Không thể trông chờ kịch bản bào mòn quân đội Nga trong các chiến dịch phòng thủ. Những gì xảy ra tại Avdeevka đã cho thấy hàng loạt vấn đề với quân đội Ukraine mà tướng Syrsky cần giải quyết", Grant nói.