Lá mướp có hình tim, mặt trên xanh đậm, mặt dưới phủ lớp lông tơ mịn. Khi còn non lá có màu xanh nhạt, mềm và dễ nấu, chỉ cần luộc sơ là đã dậy hương thơm đặc trưng của giàn mướp đầu hè. Lá mướp có vị ngọt dịu, hơi bùi, phảng phất vị mát như rau bí, lại có chút hương ngai ngái dễ chịu.

Lá mướp thường được hái vào buổi sáng sớm, khi còn đẫm sương, lúc đó lá non, tươi và giữ được trọn hương vị. Người dân chỉ chọn những lá non ở ngọn hoặc gần búp hoa, bởi lá già sẽ cứng và có vị đắng nhẹ.

Từ lá mướp, người nội trợ khéo tay có thể chế biến ra đủ món ăn đơn giản mà ngon miệng. Phổ biến nhất là canh lá mướp nấu tôm hoặc cua đồng. Đây là món ăn giải nhiệt, thanh mát trong những ngày oi ả. Khi nấu, lá mướp mềm rụt lại, nước canh có màu xanh nhạt và vị ngọt hậu tự nhiên.

Một số vùng quê còn xào lá mướp với tỏi, trứng hoặc lòng gà, vừa giòn vừa bùi. Đặc biệt, ở miền Trung, người dân còn nấu lá mướp với bắp chuối và cá khô. Ngoài ra, lá mướp luộc chấm mắm tỏi ớt hoặc mắm nêm cũng là món ăn đưa cơm.

Cây mướp dễ trồng, ít sâu bệnh, chỉ cần gieo hạt là sau khoảng 50–60 ngày có thể bắt đầu thu hoạch lá non và hoa. Mùa mướp chính thường rơi vào tháng 4 đến tháng 8 âm lịch, khi thời tiết ấm và có nhiều nắng.

Trước đây, lá mướp ít được bán vì hầu như ai cũng có giàn mướp ở nhà. Nhưng vài năm trở lại đây, nhiều chợ quê và chợ online đã bắt đầu rao lá mướp non từ 25.000-40.000 đồng/kg, nhất là ở thành phố, nơi người dân chuộng rau sạch, rau quê. Lá mướp sạch hái trong ngày được xem là “rau lạ” hấp dẫn, vừa ngon vừa gợi nhớ quê hương.

Không chỉ là nguyên liệu quen thuộc trong ẩm thực, cây mướp từ lâu còn được xem là vị thuốc quý trong y học cổ truyền. Theo Đông y, mướp có vị ngọt, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt, hóa đờm, giải độc, tiêu viêm. Y học hiện đại cũng chỉ ra rằng quả và lá mướp đều chứa nhiều dưỡng chất tốt cho sức khỏe, trong đó có vitamin A, C, K, B6, cùng khoáng chất Kali, Magie, Phospho, và đặc biệt là 94% nước, 2,8% chất xơ, giúp thanh lọc và làm mát cơ thể.

Lợi ích của lá mướp với sức khoẻ

Lá mướp trị ho, viêm họng

Đây là mẹo dân gian được nhiều người áp dụng vì hiệu quả nhanh và an toàn. Chỉ cần lấy vài lá mướp non rửa sạch, giã nhuyễn cùng ít muối hạt, vắt lấy nước cốt, rồi uống hoặc ngậm mỗi lần một ít, ngày 3–4 lần. Cách này giúp giảm ho, tiêu đờm và làm dịu họng rất tốt.

Giảm sưng viêm, trị mụn nhọt ngoài da

Nhờ tính kháng viêm và làm mát, lá mướp giã nát đắp trực tiếp lên vùng da bị mụn nhọt, lở loét sẽ giúp tiêu viêm, giảm sưng và thúc đẩy vết thương mau lành. Đây là phương thuốc đơn giản mà nhiều người dân quê vẫn áp dụng trong mùa nóng.

Hỗ trợ chữa phù thũng

Theo kinh nghiệm dân gian, dùng 15g lá mướp tươi cùng 10g cây ngũ vị (cứt lợn), thái nhỏ rồi phơi hoặc sao khô, sau đó sắc uống trong 5–7 ngày liên tục có thể giúp giảm sưng phù, hỗ trợ đào thải dịch ứ đọng trong cơ thể.

Giúp cầm máu chân răng

Lá mướp phơi khô, đốt tồn tính (cháy dở, không thành tro), sau đó tán bột mịn, hòa với dầu vừng rồi bôi lên chân răng – bài thuốc cổ truyền này giúp cầm máu và làm chắc nướu hiệu quả.

Làm đẹp da, trị mụn trứng cá

Nhờ đặc tính thanh nhiệt, tiêu độc, nước ép lá mướp tươi được dùng như một “mỹ phẩm tự nhiên” giúp giảm mụn, làm mờ nám và sáng da. Chỉ cần giã nát lá mướp, chắt lấy nước và bôi đều lên vùng da bị mụn hằng ngày, làn da sẽ trở nên mịn màng và tươi sáng hơn.

Thanh lọc, giải độc gan

Lá mướp già phơi khô có thể hãm trà hoặc nấu nước uống như một loại trà thảo mộc. Nhờ tác dụng thanh nhiệt và thải độc, nước lá mướp giúp giảm nóng gan, ngăn mỡ gan, hỗ trợ trao đổi chất và kháng viêm. Đây là bài thuốc dân gian được nhiều người lớn tuổi tin dùng.

Bổ mắt, cải thiện thị lực

Không chỉ quả, lá mướp cũng chứa nhiều vitamin A và mangan, giúp tăng cường thị lực, chống mỏi và khô mắt. Người dân thường phơi hoặc sấy khô lá mướp để hãm trà uống, hoặc dùng lá tươi nấu nước, vừa dễ uống vừa hỗ trợ lưu thông máu tới mắt, giảm nguy cơ thoái hóa điểm vàng.