Dưới tầng hầm một nhà tù ở đông bắc Ukraine ngày 16/8, hàng chục binh sĩ Nga, một số bị thương, mặc áo phông ngồi co ro trên những chiếc giường tầng. Phòng giam có cửa dày bằng thép để đảm bảo an ninh.

Những tù binh này không phải lực lượng quân nhân chuyên nghiệp Nga tham chiến ở Ukraine, mà là những lính nghĩa vụ bị bắt tại quê nhà, sau khi lực lượng Ukraine tuần trước bất ngờ tấn công qua biên giới vào tỉnh Kursk. Nhiều người trong số họ rất trẻ, chưa từng nghĩ rằng mình sẽ phải chiến đấu.

Nga áp dụng chế độ nghĩa vụ quân sự với các nam công dân trong độ tuổi 18-30. Họ được tuyển theo hai đợt mỗi năm, vào mùa xuân và mùa thu. Luật Nga cấm điều động lính nghĩa vụ thực hiện nhiệm vụ tác chiến bên ngoài lãnh thổ. Phần lớn binh sĩ Nga tham chiến ở Ukraine là quân nhân chuyên nghiệp ký hợp đồng phục vụ quân đội, không phải lính nghĩa vụ.

Hầu hết lính nghĩa vụ Nga đóng quân ở khu vực biên giới miền tây, được cho để bù đắp thiếu hụt quân nhân chuyên nghiệp do chiến dịch ở Ukraine. Họ từng tin rằng mình sẽ không bao giờ phải đối mặt với một cuộc chiến, nên đã rất bất ngờ khi binh sĩ Ukraine xuất hiện tại căn cứ của họ ở Kursk.

"Chúng tôi không muốn chiến đấu", Nikolai, 22 tuổi, đến từ thành phố Chelyabinsk, cách Moskva hơn 1.900 km về phía đông, nói. "Chúng tôi được hứa rằng sẽ không phải tham gia bất kỳ cuộc chiến nào, nhưng đã có chuyện không ổn xảy ra".

Tù binh Nga đang bị Cơ quan An ninh Ukraine giam tại một địa điểm ở Ukraine. Ảnh: SBU

Một phần nhỏ trong số tù binh Nga bị thương. Một người giải thích rằng đã rút chốt lựu đạn với ý định thà chết còn hơn bị bắt. Người này bị thương khi lựu đạn nổ và được binh sĩ Ukraine sơ cứu, chuyển đến một phòng khám để phẫu thuật loại bỏ mảnh đạn.

Lãnh đạo nhà tù nói cơ sở này đã tiếp nhận khoảng 320 tù binh Nga trong 10 ngày qua, trước khi họ được chuyển tới địa điểm giam giữ khác ở Ukraine. Theo quan chức này, đa số là tù binh Nga là lính nghĩa vụ, số khác là quân nhân hợp đồng hoặc binh sĩ được điều động từ nơi khác đến. Một số tù binh trẻ "rất sợ hãi" khi đến nhà tù, nhưng đã dần thích nghi với hoàn cảnh mới.

Nikolai cùng bạn tù Sergey, 19 tuổi, nói lực lượng Ukraine tấn công nơi họ đóng quân ngày 6/8. Ban chỉ huy ra lệnh rút lui mà không hướng dẫn binh sĩ dưới quyền làm gì tiếp theo.

Lo ngại bị sát hại nếu ở lại, hai lính nghĩa vụ đi bộ ba ngày trong rừng, "ngủ trên nền đất lạnh", Nikolai kể. Họ bắt gặp một nhóm phương tiện có hình tam giác, biểu tượng Ukraine sơn lên các xe chiến đấu tham gia chiến dịch ở Kursk. "Tôi cố gắng nhớ xem đây có phải biểu tượng của chúng tôi hay không".

Nikolai và Sergey nhanh chóng bị lính Ukraine bao vây, tra hỏi. Hai lính Nga được cho đồ ăn và nước uống, trước khi bị trói tay và bịt mắt để đưa sang bên kia biên giới.

Kirill, 20 tuổi, nói anh đã tắt bộ đàm khi Ukraine bắt đầu tấn công và không nhận được thông điệp yêu cầu sơ tán. Kirill nấp trong hào nhưng cũng sớm bị bao vây.

"Họ nói 'đầu hàng và cậu sẽ sống'", Kirill kể lại. Kirill chọn đầu hàng và bị trói tay, bịt mắt, đưa lên một xe bọc thép rời đi. Khi xe dừng lại, cậu được phép gọi cho mẹ ở Nga.

Những tù binh khác nói họ không được gọi điện, nhưng được cấp giấy để viết thư về nhà. "Con còn sống, đang ở tù. Đừng quá lo lắng, con sẽ trở về", Nikita, 20 tuổi, viết thư gửi bố mẹ ngày 14/8.

Trong một buồng giam khác, tù binh chủ yếu là những người lớn tuổi hơn, gồm lính biên phòng và quân nhân chuyên nghiệp. Đây là lần đầu tiên họ đối mặt chiến sự và chưa từng được điều động đến Ukraine, ngoại trừ Askerkahn, 33 tuổi, một lính thủy đánh bộ.

Askerkahn cùng khoảng 60 người đã chiến đấu để đẩy lùi đợt tấn công của Ukraine, nhưng chỉ 4-5 người sống sót. Những người còn lại quyết không đầu hàng và tử trận. Anh biết mình có thể phải ngồi tù rất lâu, nhưng hy vọng giới chức Nga có thể sớm đưa những lính nghĩa vụ về nhà.

"Chúng chưa sẵn sàng cho chiến đấu hay làm tù binh. Chúng chỉ là những đứa trẻ", Askerkahn nói.

Binh sĩ và lính biên phòng Nga ngồi trong phòng giam nhà tù ở đông bắc Ukraine. Ảnh: Washington Post

Tư lệnh Ukraine Oleksandr Syrsky ngày 16/8 cho biết sau 11 ngày mở chiến dịch, binh sĩ nước này vẫn tiến sâu thêm 1-3 km tại một số khu vực. Kiev đã kiểm soát 82 khu dân cư, 1.150 km2 lãnh thổ Nga. Ukraine cũng tuyên bố bắt "hàng loạt tù binh" trong chiến dịch.

"Về chiến dịch ở Kursk, chúng tôi đang củng cố các vị trí và bổ sung 'quỹ trao đổi' cho Ukraine", Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky viết trên X, ý nhắc đến hoạt động trao đổi tù binh với Nga.

Moskva gọi hành động của Kiev là "khiêu khích quy mô lớn", tuyên bố đáp trả thích đáng. Bộ Quốc phòng Nga tuyên bố họ đang đẩy lùi lực lượng Ukraine ở Kursk, giành lại một số khu vực.

Nga chưa lên tiếng về số phận các tù binh, nhưng việc nhiều lính nghĩa vụ bị bắt sẽ tạo ra thách thức đáng kể cho Điện Kremlin.

Gia đình các lính nghĩa vụ bị bắt ở Kursk hồi đầu tuần đã gửi kiến nghị đến Tổng thống Nga Vladimir Putin, kêu gọi ông trao đổi tù binh sớm nhất có thể. Họ còn cáo buộc đặc nhiệm Akhmat của Chechnya, lực lượng đang chiến đấu ở Kursk, đã bỏ mặc các binh sĩ trẻ.

Đây cũng là phép thử với Ukraine về khả năng quản lý lượng lớn tù binh Nga, có thể là quân bài mặc cả giá trị nếu hai bên đàm phán để kết thúc chiến sự. Ủy viên nhân quyền Ukraine Dmytro Lubinets cho biết ông đã liên hệ với người đồng cấp Nga về việc trao đổi tù binh.

Ukraine và Nga vẫn trao đổi tù binh định kỳ, lần gần nhất diễn ra tháng 7. Kiev cho biết họ đã đưa 3.405 tù binh Ukraine từ Nga trở về kể từ khi xung đột giữa hai nước bùng phát tháng 2/2022.