Lâm sinh ra trong một gia đình bình thường ở một thị trấn miền núi nhỏ. Cha là thợ mộc, mẹ bán hàng ngoài chợ. Cuộc sống giản dị, không dư dả nhưng yên bình. Học hết cấp ba, Lâm quyết định không thi đại học.

“Học để làm gì, ra trường cũng thất nghiệp thôi,” anh buông một câu nhẹ tênh khiến cha mẹ chỉ biết nhìn nhau thở dài.

Thế là Lâm theo bạn bè ra chợ đầu mối buôn hàng điện tử, sau chuyển sang kinh doanh vật liệu xây dựng. Tính anh lanh lợi, khéo miệng, biết cách lấy lòng người nên việc làm ăn khá thuận lợi. Chỉ sau vài năm, Lâm đã có của ăn của để, mua được nhà, sắm được xe, được nhiều người khen “giỏi xoay xở”.

Nhưng càng thành công, Lâm càng thấy thiếu một thứ tấm bằng đại học.

Mỗi lần gặp lại bạn học cũ, nghe họ gọi nhau “kỹ sư”, “cử nhân”, anh lại thấy chột dạ. Một buổi tối, sau khi ngồi với mấy người bạn làm trong ngành xây dựng, Lâm quyết định đăng ký học đại học tại chức ở Trường Giao thông Vận tải.

“Bằng cấp giờ cũng chỉ là hình thức thôi, quan trọng là có cái giấy để hợp thức hóa,” anh nói nửa đùa nửa thật với vợ.

Những năm đi học, Lâm hiếm khi có mặt ở lớp. Anh bận… “giao lưu”.

Những buổi học trở thành dịp để anh kết bạn, uống rượu và mở rộng quan hệ. Trong các cuộc nhậu, Lâm nhanh chóng thân thiết với vài người trong ngành, có cả những mối quen đủ để giúp anh thuận lợi hơn sau này. Với anh, đó mới là “môn học quan trọng nhất”.

Ra trường, cầm tấm bằng tại chức trong tay, Lâm không phải lo chuyện việc làm như nhiều người khác. Nhờ những mối quan hệ đã khéo gây dựng, anh nhanh chóng được nhận vào một đơn vị quản lý xây dựng của tỉnh, công việc mà anh vẫn coi là “bước đệm” cho con đường tiến xa hơn.

Rồi chỉ sau vài năm, anh được bổ nhiệm làm giám đốc. Cả cơ quan bàn tán xôn xao: người phục, kẻ nghi. Nhưng Lâm chỉ cười:

“Ở đời, biết đường mà đi là tới thôi. Không cần giỏi, chỉ cần biết đúng người, đi đúng đường tắt là nhanh nhất.”

Ở cương vị mới, Lâm thay đổi hẳn. Từ chỗ vui vẻ, dễ gần, anh trở nên lạnh lùng, hách dịch. Trong các cuộc họp, anh thích ra vẻ bề trên, nói năng cộc lốc, thường xuyên mắng nhân viên trước đám đông.

Những người có chuyên môn thật sự, dám góp ý thì bị anh ghét bỏ, trù dập. Ai khéo nịnh, biết “đi cửa sau” thì được trọng dụng.

Dưới tay Lâm, không ít dự án bị đội vốn, chất lượng kém, nhưng anh vẫn “qua cửa” dễ dàng. Anh nắm rõ quy trình đấu thầu chỗ nào cần ký, chỗ nào cần “bôi trơn”.

Một phần trăm nhỏ trong mỗi công trình đủ để anh xây thêm nhà, mua xe mới, cho con học trường quốc tế. Với anh, đó là “thành quả xứng đáng”.

Thỉnh thoảng, cũng có người nhắc khéo: “Anh làm thế này không ổn đâu. Thanh tra mà vào thì rắc rối lắm.”

Lâm chỉ cười khẩy: “Thanh tra cũng là người. Mà đã là người thì ai chẳng có chỗ mềm.”

Nhưng lưới trời lồng lộng.

Năm ấy, tỉnh có kế hoạch kiểm tra hàng loạt dự án xây dựng. Khi đoàn thanh tra đến làm việc, Lâm vẫn tự tin. Anh nghĩ mình “đã lo đủ cả rồi”.

Nhưng không ngờ, một hồ sơ cũ bị khui lại gói thầu có dấu hiệu thông thầu, sai phạm nghiêm trọng trong đấu thầu và quyết toán. Càng điều tra, càng lộ ra nhiều sai phạm khác.

Những ngày sau đó, cơ quan rộ lên tin đồn. Người từng nịnh anh giờ tránh mặt. Điện thoại reo suốt toàn số lạ của điều tra viên, thanh tra, báo chí.

Lâm mất ngủ, nhưng vẫn cố giữ vẻ ngoài bình tĩnh. “Không sao đâu, chuyện nhỏ thôi,” anh nói, nhưng bàn tay run rẩy khi ký vào biên bản làm việc.

Rồi ngày đó cũng đến quyết định khởi tố được đọc giữa phòng họp.

Lâm đứng lặng, không tin nổi. Cả đời anh chạy vạy, khôn ngoan, nghĩ rằng đã nắm được mọi ngóc ngách quyền lực, nào ngờ mọi thứ sụp đổ trong phút chốc.

Phiên tòa diễn ra không lâu. Căn cứ vào chứng cứ, lời khai và thiệt hại, tòa tuyên án Lâm năm năm tù giam.

Trong khán phòng, nhiều gương mặt quen xuất hiện đồng nghiệp cũ, người từng bị anh mắng chửi, cả những kỹ sư trẻ từng xin nghỉ vì không chịu nổi cách điều hành của anh.

Không ai nói gì, chỉ nhìn anh bằng ánh mắt lặng lẽ. Người thương hại, người dửng dưng, người chỉ thở dài:

“Cái gì đến cũng phải đến. Nhân quả không chừa một ai.”

Những ngày trong trại giam dài lê thê.

Lâm có nhiều thời gian để nghĩ. Anh nhớ lại từng giai đoạn trong đời, từ một thanh niên tỉnh lẻ có ước mơ, đến một “ông giám đốc” oai vệ.

Mỗi nấc thang anh đi qua đều có bàn tay ai đó đỡ, nhưng cũng là mỗi lần anh đánh mất một phần lương tâm. Anh nghĩ đến những nhân viên từng bị anh trù dập, đến những công trình dở dang mà anh ký vội chỉ để hưởng hoa hồng.

Anh bỗng thấy lạnh. Hóa ra, con đường anh chọn con đường “ngắn nhất” để có quyền, có tiền lại là con đường nhanh nhất đưa anh xuống vực.

Ngày mãn hạn tù, Lâm bước ra cổng trại, tóc đã bạc, dáng người gầy rộc.

Không còn ai đón. Vợ anh đã đưa con đi xa, bán nhà để trả nợ. Anh trở lại thị trấn nhỏ nơi ngày xưa từng bắt đầu buôn bán, nhưng mọi thứ đều đổi thay. Người ta nhìn anh bằng ánh mắt xa lạ.

Chiều xuống, Lâm ngồi bên bến sông, nhìn những chuyến đò chậm chạp qua lại. Trong đầu anh vang lên câu nói của cha thuở nào: “Làm người, con có thể đi chậm, nhưng đừng đi tắt. Con đường ngắn nhất không phải là con đường đúng, nếu không gắn với đạo đức và cống hiến cho đời”

Giờ thì anh mới hiểu. Nhưng hiểu thì đã muộn. Một chuyến đò rời bến, lướt đi trong sương chiều. Lâm nhìn theo, thấy bóng mình chòng chành giữa mặt nước như con đò ấy, từng đi quá nhanh, để rồi lạc mất bờ bên kia.