"Một cách mô tả thôi: rất khác thường. Một cụm từ khác là 'không thể tin nổi'", Victor Gensini, giáo sư khí tượng học tại Đại học Bắc Illinois, nói về loạt trận lốc xoáy tấn công các bang miền trung nước Mỹ cuối tuần qua. "Nó giống như hình thái thời tiết cuối xuân diễn ra vào giữa tháng 12".

Lốc xoáy vào tháng 12 ở Mỹ không phải chưa từng thấy, nhưng mức độ nghiêm trọng và chiều dài vệt quét của những trận lốc xoáy vừa tấn công 6 bang Arkansas, Mississippi, Missouri, Kentucky, Tennessee và Illinois đêm 10/12, là điều khá bất thường với các chuyên gia khí tượng. Trong đó, thời tiết ấm hơn ở miền nam nước Mỹ vào mùa đông được coi là một yếu tố quan trọng dẫn tới đợt lốc xoáy chết người này.

Ngày 10/12, một hệ thống bão mạnh di chuyển từ phía tây đến khu vực miền trung nước Mỹ. Trong khi hệ thống bão này gây tuyết rơi dày ở phía tây và trung tây nước Mỹ, khu vực phía nam lại có nền nhiệt cao gần như kỷ lục do không khí nóng ẩm thổi vào từ phía bắc vịnh Mexico.

Alisa Hass và Kelsey Ellis, hai nhà khí hậu học tại Đại học Tennessee, cho biết khi khối không khí lạnh từ vùng cực di chuyển xuống và va chạm với khối không khí nóng từ vịnh Mexico, điều kiện của bầu khí quyển trở nên bất ổn.

Khối khí nóng bị hạ nhiệt và lượng ẩm nó mang theo ngưng tụ thành mây, có thể tạo thành bão. Khi sự bất ổn này kết hợp với gió đứt (sự thay đổi đột ngột về vận tốc và/hoặc hướng gió trên một khu vực nhỏ), nó tạo thành điều kiện lý tưởng cho lốc xoáy xảy ra.

Một ngôi nhà bị tàn phá sau đợt lốc xoáy ở Mayfield, Kentucky. Ảnh: NY Times.

Ít nhất 38 trận lốc xoáy đã xảy ra ở 6 bang Mỹ chỉ trong đêm 10/12, gây mất điện diện rộng, thiệt hại nghiêm trọng về tài sản và tính mạng. Cơ quan Thời tiết Quốc gia Mỹ đã xác định được ít nhất 4 trận lốc xoáy cấp độ 3 và 5 trận lốc xoáy cấp độ 2. Đánh giá này dựa trên thang Enhanced Fujita gồm 5 cấp độ, trong đó cấp 5 là mạnh nhất.

Lốc xoáy cấp 2 và cấp 3 được coi là mạnh, với tốc độ gió lần lượt khoảng 180-250 km/h và 254-331 km/h.

Hầu hết lốc xoáy chỉ xảy ra trong thời gian rất ngắn và di chuyển trung bình 5-6 km trước khi tan biến. Những trận lốc xoáy di chuyển quãng đường 40-160 km thường rất hiếm thấy, chỉ chiếm khoảng 1% tổng số cơn lốc xoáy ở Mỹ. Nhưng trong đợt lốc xoáy đêm 10/12, có thời gian kéo dài tới vài giờ, có trận lốc xoáy di chuyển khoảng 380 km, tạo ra vệt hủy diệt kéo dài, theo Gensini.

Vệt hủy diệt của trận lốc xoáy ở thị trấn Mayfield đêm 10/12. Bấm vào ảnh để xem chi tiết.

Một trận lốc xoáy di chuyển dài kỷ lục từng được ghi nhận vào năm 1925, khi quét qua quãng hơn 350 km qua ba bang Missouri, Illinois và Indiana. Đợt lốc xoáy mới nhiều khả năng sẽ phá vỡ kỷ lục đó và kết quả sẽ được xác nhận sau khi các nhà khí tượng học hoàn thành phân tích trong vài ngày tới.

"Để đi được dài, lốc xoáy phải di chuyển rất nhanh. Lốc xoáy này đã di chuyển với tốc độ hơn 80 km/h trong phần lớn thời gian hoạt động của nó", Gensini nói.

Mùa xuân thường được coi là mùa lốc xoáy ở Mỹ, nhưng chúng cũng có thể xảy ra bất kỳ thời điểm nào trong năm. Mùa thu và đầu đông là thời điểm khu vực đông nam nước Mỹ hứng chịu tần suất lốc xoáy nhiều thứ hai trong năm.

Nhiệt độ ấm hơn, giống như mùa xuân ở phần lớn khu vực trung tây và miền nam nước Mỹ trong tháng 12 đã tạo nên khối không khí nóng ẩm, điều kiện để hình thành lốc xoáy. Một trong những nguyên nhân của điều kiện thời tiết bất thường này là hiện tượng La Nina, khiến mùa đông ấm hơn bình thường ở miền nam nước Mỹ. Các nhà khoa học cảnh báo thời tiết bất thường, ấm áp vào mùa đông sẽ trở nên phổ biến khi Trái Đất nóng lên.

"Kịch bản tồi tệ nhất đã xảy ra. Không khí ấm áp vào giữa đêm mùa đông", John Gordon, nhà khí tượng học của Dịch vụ Thời tiết Quốc gia ở Louisville, Kentucky, nói.

Khung cảnh hoang toàn sau lốc xoáy ở Mayfield, Kentucky hôm 11/12. Ảnh: AP.

Lốc xoáy mạnh có thể được dự đoán khá chính xác trước đó vài ngày và được cơ quan khí tượng địa phương cùng liên bang phát cảnh báo.Tuy nhiên, những trận lốc xoáy vào ban đêm có thể trở nên đặc biệt nguy hiểm.

Thương vong sẽ lớn hơn do mọi người thường không kịp nhận được cảnh báo do đang ngủ. Khả năng phát hiện bão hay lốc xoáy vào ban đêm cũng bị hạn chế. Nhiều người Mỹ cũng ở trong những căn nhà không kiên cố, như kiểu nhà di động, nên khó chống đỡ với lốc xoáy. Trong khi ban ngày, họ thường làm việc ở những tòa nhà lớn kiên cố và an toàn hơn.

Giới khoa học đang cố gắng phân tích các yếu tố để tìm hiểu nguyên nhân khiến lốc xoáy trở nên phổ biến và dữ dội hơn ở Mỹ. Khoảng 1.200 trận lốc xoáy tấn công Mỹ mỗi năm, nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác, theo Phòng thí nghiệm bão quốc gia NOAA.

Biến đổi khí hậu và sự nóng lên toàn cầu là một khả năng lớn được xem xét, dù chưa thể đưa ra kết luận cuối cùng. Các nhà quan sát đã thấy những thay đổi xảy ra với các thành phần cơ bản của bão khi Trái Đất nóng lên. Gensini nhận định các cơn bão cực đoan đang trở nên phổ biến hơn khi các khối không khí nóng xuất hiện nhiều hơn vào mùa lạnh.

Tiến sĩ Jason Furtado của Đại học Oklahoma cho biết "thung lũng lốc xoáy", thuật ngữ để mô tả nơi hứng chịu nhiều lốc xoáy nhất ở Mỹ, đã dịch chuyển về phía đông, tới thung thũng sông Mississippi. Sự thay đổi đó là do nhiệt độ, độ ẩm và gió đứt tăng.

"Người Mỹ có thể hứng chịu nhiều lốc xoáy hơn vào mùa đông", Harold Brooks, nhà khoa học về lốc xoáy tại Phòng thí nghiệm Bão Nghiêm trọng Quốc gia Mỹ, nói. "Những thảm họa như vậy sẽ ít xảy ra vào mùa hè hơn so với trước đây".