Năm 2022, Tạp chí Dinh dưỡng Lâm sàng Hoa Kỳ công bố một nghiên cứu trên 40.937 người, phân tích những thay đổi trong xu hướng ăn của người trưởng thành từ năm 2001-2018. Nghiên cứu cho thấy tỷ lệ calo trong thực phẩm siêu chế biến mà con người sử dụng đã tăng đáng kể qua từng năm. Năm 2018, 57% tổng lượng calo đến từ thực phẩm siêu chế biến. Điều này có nghĩa là nhiều người có thể sử dụng quá liều lượng thực phẩm chế biến sẵn mà không ý thức được sự nguy hại của nó. 

Siêu thực phẩm chế biến. (Ảnh minh họa).

Bác sĩ Wei Shihang từ Phòng khám Churi, Đài Loan, chỉ ra những vấn đề của "thực phẩm siêu chế biến", khiến nó trở thành sát thủ sức khỏe. 

1. Thực phẩm siêu chế biến là gì ?

Theo Hệ thống phân loại thực phẩm Nova do Đại học Sao Paulo ở Brazil đề xuất năm 2009 chia thực phẩm và đồ uống thành 4 loại tùy theo tính chất, mức độ và mục đích chế biến:

- Cấp độ 1: Thực phẩm chưa qua chế biến hoặc chế biến tối thiểu. Nhóm này bao gồm trái cây, rau, đậu, cá, trứng, thịt. Những thực phẩm này không bổ sung thêm thành phần mà có thể được cắt nhỏ, đun nóng, xay, sấy khô hoặc đông lạnh và các phương pháp chế biến khác.

- Cấp độ 2: Nguyên liệu đã qua chế biến được làm bằng cách tinh chế, nghiền nát các thực phẩm thuộc nhóm thứ nhất với bơ, bột mì, muối, nước tương...

- Cấp độ 3: Thực phẩm chế biến sẵn, bắt đầu từ xử lý nguyên liệu từ cấp độ 1 và cấp độ 2, đồng thời bổ sung thêm chất phụ gia để thực phẩm không bị hư hỏng.

- Cấp độ 4: Thực phẩm siêu chế biến. Những thực phẩm này được chế biến công nghiệp với nhiều loại phụ gia và thành phần tự nhiên, bao gồm đồ uống có đường, đồ ăn nhẹ đóng gói, thực phẩm đông lạnh và thực phẩm ăn liền bằng lò vi sóng. Chúng thường chứa một lượng lớn chất béo, đường và muối để cải thiện độ ngon miệng và thời hạn sử dụng.

2. Tác hại của thực phẩm siêu chế biến 

Tiến sĩ Kevin Hall, một học giả nổi tiếng về béo phì và là nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Y tế Quốc gia Mỹ, đã tiến hành một thí nghiệm thú vị về thực phẩm chế biến sẵn. Ông tìm 20 người trưởng thành có cân nặng ổn định và chia họ thành hai nhóm: nhóm ăn thực phẩm chế biến sẵn và nhóm ăn thực phẩm nguyên mẫu.

Hai nhóm được cung cấp thực phẩm có cùng thành phần dinh dưỡng và lượng calo, đồng thời các đối tượng có thể quyết định lượng thức ăn họ muốn ăn. Kết quả cho thấy nhóm ăn thực phẩm siêu chế biến tiêu thụ trung bình nhiều hơn 500 calo so với nhóm ăn thực phẩm nguyên mẫu, đồng thời trọng lượng tăng trung bình 0,9kg so với nhóm còn lại. Vì thực phẩm siêu chế biến có thể làm tăng ghrelin và giảm leptin trong cơ thể nên các đối tượng đã vô tình tiêu thụ quá nhiều thực phẩm và calo. 

Các thực phẩm siêu chế biến được trẻ em ưa chuộng. (Ảnh minh họa).

Nghiên cứu mới nhất cũng cho thấy việc ăn quá nhiều thực phẩm siêu chế biến sẽ làm tăng nguy cơ mắc 32 bệnh, bao gồm các bệnh liên quan đến tim mạch, tiểu đường loại 2, ung thư... thậm chí có thể dẫn đến tử vong sớm. Trong số đó, việc ăn quá nhiều những thực phẩm này sẽ làm tăng nguy cơ tử vong vì bệnh tim mạch lên 50%, tăng nguy cơ lo âu và rối loạn tâm thần từ 48% đến 53%, đồng thời tăng nguy cơ béo phì, tiểu đường tuýp 2, khó ngủ và các bệnh về tim mạch, các bệnh khác gần 50%.

Một số học giả nhận xét về nghiên cứu này: "Nhìn chung, các tác giả nghiên cứu nhận thấy rằng tiêu thụ nhiều thực phẩm chế biến sẵn có thể gây hại cho hầu hết hoặc thậm chí tất cả các hệ thống cơ thể". 

3. Vì sao thực phẩm siêu chế biến vẫn được ưa chuộng dù gây hại?

+ Có cảm giác hưng phấn 

Thực phẩm siêu chế biến được các nhà sản xuất thực phẩm và các nhà khoa học thực phẩm tạo ra thông qua thử nghiệm liên tục và một số lượng lớn các mô hình toán học để điều chỉnh tỷ lệ đường, chất béo, muối và các chất phụ gia nhằm nâng cao hương vị của thực phẩm đến mức tối đa, tạo hương vị không thể cưỡng lại được. Tỷ lệ này kích thích tốt nhất cơ chế khen thưởng của cơ thể con người bằng cách khiến não liên tục tiết ra dopamine, làm tăng cảm giác vui vẻ khi ăn thực phẩm siêu chế biến, khiến cơ thể dần nghiện thực phẩm siêu chế biến.

Đồng thời, thực phẩm siêu chế biến truyền tín hiệu trong cơ thể con người tương đối nhanh, và nghiên cứu cho thấy tín hiệu được truyền càng nhanh thì càng dễ bị nghiện. 

+ Dễ sử dụng, giá rẻ

Thực phẩm siêu chế biến thuận tiện hơn, dễ dàng lấy và xử lý/nấu chín hơn so với thực phẩm nguyên mẫu. Điều này là do các chất phụ gia như chất bảo quản được thêm vào thực phẩm siêu chế biến trong quá trình sản xuất nên chúng có thời hạn sử dụng lâu hơn, dễ dàng bán tại cửa hàng, vận chuyển và bảo quản hơn. Do đó, thực phẩm siêu chế biến rẻ hơn và phổ biến hơn. 

Đồng thời, do phương thức tiếp thị, quảng cáo mạnh mẽ của các nhà sản xuất, nhiều nền văn hóa ẩm thực hiện đại đã hình thành như: bắp rang, soda phải được sử dụng khi đi xem phim, chocolate phải tặng vào ngày lễ tình nhân... 

4. Cách giúp bạn loại bỏ dần thực phẩm siêu chế biến 

+ Thay đổi môi trường và thói quen mua sắm

Thay vì đến các cửa hàng đại chúng hoặc đại siêu thị để mua nhu yếu phẩm hàng ngày, hãy cố gắng chọn các cửa hàng bán thịt, cửa hàng bán sản phẩm tươi sống, những nơi cung cấp nhiều lựa chọn lành mạnh hơn, điều này có thể làm giảm đáng kể cơ hội mua thực phẩm chế biến sẵn. Nên lập danh sách trước khi mua sắm và chỉ mua những thứ bạn cần, điều này có thể làm giảm khả năng mua phải những thực phẩm không tốt cho sức khỏe. 

+ Đọc kỹ nhãn sản phẩm khi mua 

Hãy xem xét cẩn thận từng thực phẩm chế biến sẵn bạn ăn. Ngay cả khi ăn khoai tây chiên, bạn cũng nên chọn hương vị nguyên bản, có thành phần đơn giản, giúp giảm lượng chất phụ gia. Ngoài ra, bạn cũng có thể tránh một số thực phẩm tưởng chừng như tốt cho sức khỏe nhưng thực chất lại không tốt cho sức khỏe như sữa yến mạch, sữa hạt thường cho quá nhiều đường hoặc dầu hạt gây viêm để tạo hương vị.