Đối thoại cấp cao về hòa bình Ukraine do Arab Saudi chủ trì kết thúc vào cuối tuần qua mà không đạt được tiến bộ rõ ràng trong việc chấm dứt xung đột, nhưng một bên thắng lợi rõ ràng đã nổi lên: Trung Quốc.

Đại diện hơn 40 nước góp mặt tại hội nghị, gồm Ukraine, Ấn Độ, Qatar, Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE), Mỹ, cùng các quốc gia châu Âu, trong đó sự tham gia lần đầu tiên của phái đoàn Trung Quốc là một dấu hiệu vô cùng tích cực, theo giới quan sát phương Tây.

Bắc Kinh từng từ chối tham dự hội nghị gần đây nhất nhằm tìm kiếm giải pháp hòa bình cho Ukraine ở Copenhagen, Đan Mạch hồi tháng 6. Tại vòng đối thoại lần này ở Jeddah, Arab Saudi, Trung Quốc đã cử ông Lý Huy, đặc phái viên về các vấn đề Á - Âu, tham gia, dù Nga không được mời.

Đặc phái viên Trung Quốc về các vấn đề Á - Âu Lý Huy phát biểu trong một cuộc họp báo tại Bắc Kinh hồi tháng 6. Ảnh: Reuters

Victor Gao, nhà phân tích chính trị nổi tiếng của Trung Quốc, cho biết việc Bắc Kinh dự hội nghị cho thấy họ ủng hộ "những nỗ lực thực chất" nhằm chấm dứt xung đột "thông qua đàm phán và ngoại giao".

"Động thái này cho thấy Trung Quốc sẵn sàng lắng nghe kỹ lưỡng bất kỳ ý tưởng hay đề xuất nào hữu ích cho việc giải quyết xung đột một cách hòa bình", ông nói.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc ngày 8/8 cho hay hội nghị hòa bình ở Arab Saudi đã "củng cố hơn nữa đồng thuận quốc tế" trong vấn đề Ukraine. Đặc phái viên Lý Huy đã "liên lạc và trao đổi sâu rộng với tất cả các bên về giải pháp chính trị cho cuộc khủng hoảng, đồng thời lắng nghe ý kiến và đề xuất từ tất cả các bên".

Theo Steve Tsang, giám đốc Viện Trung Quốc tại Trường Nghiên cứu phương Đông và châu Phi thuộc Đại học London, Anh, việc Trung Quốc cử đại diện tham gia hội nghị là dấu hiệu cho thấy nước này đang nỗ lực cải thiện hình ảnh và uy tín với những quốc gia không thuộc phương Tây mà họ đang tìm cách gây ảnh hưởng.

Động thái diễn ra trong bối cảnh Nga và Ukraine đang giằng co trên chiến trường và không có bất cứ dấu hiệu nào cho thấy hai bên sẽ chấp nhận ngồi vào bàn đàm phán. Trung Quốc tới nay cũng không lên án Nga và không tham gia các lệnh trừng phạt của phương Tây nhắm vào Moskva.

Wang Yiwei, giáo sư tại Trung tâm Nghiên cứu châu Âu tại Đại học Nhân dân Trung Quốc, cho hay nước này đã từ chối cử quan chức dự hội nghị thượng đỉnh hòa bình ở Copenhagen hồi tháng 6 vì Đan Mạch nằm trong "liên minh chống Nga".

Trong khi đó, Arab Saudi không nằm trong liên minh như vậy và có quan hệ ngày càng nồng ấm với Trung Quốc. Bắc Kinh hồi tháng 3 đã làm trung gian để Arab Saudi và Iran nối lại quan hệ ngoại giao, mở ra chương mới giữa Tehran và Riyadh.

"Bắc Kinh đang hướng nhiều hơn đến các nỗ lực hòa bình, nhưng họ cũng biết rằng sáng kiến hòa bình Ukraine do họ dẫn dắt khó có thể được phương Tây chấp nhận vào thời điểm này", Yun Sun, giám đốc chương trình Trung Quốc tại tổ chức tư vấn Trung tâm Stimson, trụ sở tại Washington, nhận định.

Vì thế, họ sẽ "không muốn vắng mặt tại một hội nghị hòa bình có uy tín khác được tổ chức tại một quốc gia không thuộc liên minh phương Tây", ông nói thêm.

Mặt khác, trong bối cảnh xung đột Ukraine không thể kết thúc trong một sớm một chiều, Trung Quốc dường như cũng bắt đầu chuyển hướng tiếp cận của mình nhằm xây dựng những liên minh hợp tác quốc tế mới, đặc biệt là với các quốc gia Nam Bán cầu, thuật ngữ để chỉ những nước đang phát triển ở Trung Đông, châu Phi, Nam Mỹ và một phần của châu Á.

Với Bắc Kinh, cuộc họp có lẽ nhằm mục đích xây dựng "mối quan hệ gắn kết với các quốc gia đó, thay vì cố gắng tìm ra một giải pháp thực sự", cho xung đột Ukraine, chuyên gia Tsang nói.

"Nếu họ nghiêm túc muốn tìm một giải pháp cho xung đột, liệu họ có thực sự chấp nhận sự dẫn dắt của Arab Saudi hay không, khi Chủ tịch Tập Cận Bình hoàn toàn có thể chủ trì một nỗ lực ngoại giao con thoi giữa Moskva và Kiev", Tsang lưu ý.

Phản ứng trước sự kiện, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Maria Zakharova mô tả hội nghị ở Arab Saudi "không khác gì một tối hậu thư vô nghĩa đối với Nga, nhằm kéo dài tình trạng thù địch".

Trong khi đó, Andriy Yermak, chánh văn phòng của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, hôm 6/8 cho hay họ đã có "cơ hội đối thoại cực kỳ trung thực, cởi mở" và "các cuộc tham vấn rất hiệu quả" tại hội nghị ở Jeddah.

Yermak không nêu chi tiết những đóng góp của Trung Quốc tại hội nghị. Tuy nhiên, Ngoại trưởng Ukraine Dmytro Kuleba trước đó đã nói rằng việc Bắc Kinh cử một phái đoàn đến đã là "một bước đột phá lớn".

Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ Matthew Miller cũng ca ngợi việc đặc phái viên Trung Quốc có mặt ở Arab Saudi là "điều rất hữu ích".

Phái đoàn Trung Quốc (bên trái) và phái đoàn Mỹ (phải) tham dự đối thoại về hòa bình cho Ukraine tại Jeddah, Arab Saudi, cuối tuần trước. Ảnh: Reuters

Theo Shen Dingli, học giả về quan hệ quốc tế tại Thượng Hải, trong bối cảnh chiến sự Ukraine kéo dài có thể ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích kinh tế và chính trị của Trung Quốc, việc tham dự hội nghị hòa bình ở Arab Saudi là cách để Bắc Kinh phát đi thông điệp rằng "chúng tôi cũng sẵn sàng lắng nghe".

Trung Quốc dường như muốn nói rằng "chúng tôi có thể đưa ra các ý kiến, đề xuất để thúc đẩy giải quyết sớm và đúng đắn những vấn đề mà chúng tôi nhìn thấy" liên quan đến cuộc khủng hoảng Ukraine, ông Shen nhận định.