Dù Nhật Bản không thừa nhận chính sách quốc phòng của họ là nhằm đối phó việc Trung Quốc ngày càng quyết liệt trong tranh chấp chủ quyền nhóm đảo Senkaku/Điếu Ngư trên biển Hoa Đông, Tokyo đang đầu tư nhiều hơn vào phát triển quân sự, trong bối cảnh Bắc Kinh tăng cường hiện diện lực lượng hải cảnh và không quân ở khu vực.

Trong năm 2020, tàu hải cảnh Trung Quốc 1.157 lần tiếp cận vùng tiếp giáp nhóm đảo tranh chấp, tăng 5% so với cùng kỳ năm trước và gấp ba lần năm 2012.

Nhóm đảo Senkaku/Điếu Ngư do Nhật Bản kiểm soát và Trung Quốc tuyên bố chủ quyền. Ảnh: Kyodo.

Tháng trước, giới chức Nhật Bản khẳng định luật pháp hiện hành cho phép lực lượng cảnh sát biển nước này nổ súng vào tàu công vụ nước ngoài có ý định đổ bộ lên nhóm đảo tranh chấp. Đây được coi là động thái phản ứng việc Trung Quốc thông qua luật cho phép tàu hải cảnh nổ súng vào các tàu mà nước này cho là xâm nhập trái phép vào vùng biển của họ.

Cũng trong tháng 2, trang quân sự Janes đưa tin chính phủ Nhật Bản hợp tác với tập đoàn Công nghiệp Nặng Mitsubishi phát triển tên lửa siêu vượt âm để trang bị cho lực lượng phòng vệ nước này. Ngân sách quốc phòng Nhật Bản cho năm tài khóa 2021, bắt đầu từ tháng 4, nhiều khả năng sẽ tăng năm thứ 9 liên tiếp, lên mức 51 tỷ USD.

Timothy Heath, chuyên gia quốc phòng thuộc hãng tư vấn Rand của Mỹ, cho rằng các động thái của Nhật Bản nên được xem là phản ứng trước việc Trung Quốc bình thường hóa hiện diện và hoạt động của lực lượng hải cảnh gần nhóm đảo tranh chấp.

"Việc Trung Quốc quy định những hành động lực lượng hải cảnh được phép làm, kể cả sử dụng vũ lực, cũng như chiến thuật liên tục điều tàu cá và tàu thuyền khác đến khu vực đã gây áp lực lớn với Nhật Bản", Health nói.

"Nhật Bản có thể khoanh tay đứng nhìn Trung Quốc dần dần củng cố quyền kiểm soát nhóm đảo, hoặc có những hành động quyết liệt hơn để tăng cường năng lực kiểm soát của họ", chuyên gia này nhận định. "Bởi vậy, việc Tokyo quyết định tăng năng lực bảo vệ nhóm đảo là điều phù hợp".

Bên cạnh tăng năng lực quốc phòng, Nhật Bản cũng củng cố quan hệ đồng minh với Mỹ. Hai nước hồi tháng 2 gia hạn thỏa thuận về các khoản thanh toán cho căn cứ Mỹ trên Nhật Bản, hãng Kyodo đưa tin.

Heath nhận định hợp tác với Mỹ là cách duy nhất để Nhật Bản bắt kịp với Trung Quốc, do Bắc Kinh đã chiếm ưu thế trên không lẫn trên biển và khoảng cách này có thể tăng lên trong tương lai.

"Quá nhiều tàu thuyền và máy bay hiện diện gần các đảo tranh chấp làm tăng nguy cơ tính toán sai lầm", chuyên gia cho biết. "Điều quan trọng là các bên phải đẩy mạnh nỗ lực ổn định tình hình bằng cách đồng ý với những nguyên tắc chung và tiếp tục đối thoại về biện pháp giảm thiểu sự cố trên biển lẫn đảm bảo an toàn cho mọi người".

Vị trí nhóm đảo Senkaku/Đếu Ngư. Ảnh: AFP.

Raffaello Pantucci, chuyên gia cao cấp tại Viện Các quân chủng Thống nhất Hoàng gia Anh, cho biết việc các bên tiếp tục triển khai khí tài và hành động khiêu khích tại khu vực tranh chấp sẽ làm tăng nguy cơ xảy ra sự cố.

"Dù vậy, Nhật Bản và Trung Quốc vẫn tiếp tục cố gắng tìm cách duy trì quan hệ có hiệu quả, đồng thời thừa nhận hai bên đều được hưởng lợi trong thương mại và tình hình yên ổn giữa hai cường quốc", Pantucci nói.