Với việc Phần Lan và Thụy Điển tuyên bố sẽ gia nhập NATO, chấm dứt chính sách trung lập đã duy trì nhiều thập kỷ, mọi con mắt đang đổ dồn vào Nga và cách nước này có thể phản ứng trước đà đông tiến của liên minh quân sự.

Moskva đã bày tỏ giận dữ trước kịch bản NATO tiếp tục mở rộng về phía đông ngay sau khi Phần Lan công bố ý định xin gia nhập liên minh hồi tuần trước.

Giờ đây, khi Phần Lan đã ra quyết định cuối cùng, khẳng định "không thể trì hoãn việc gia nhập NATO", trong khi đảng Dân chủ Xã hội cầm quyền ở Thụy Điển cũng ủng hộ nỗ lực tham gia liên minh, Moskva lập tức thể hiện quan điểm của mình.

Cờ NATO tại cuộc tập trận quân sự Mũi tên bạc ở Adazi, Latvia, hồi năm 2019. Ảnh: Reuters.

Tổng thống Nga Vladimir Putin ngày 16/5 nói rằng việc mở rộng NATO thực sự "là một vấn đề", cho hay động thái này là vì lợi ích của Mỹ. Ông cũng cảnh báo Nga sẽ có biện pháp phản ứng nếu NATO thiết lập cơ sở hạ tầng quân sự ở Thụy Điển và Phần Lan. Tuyên bố của ông Putin khiến các chuyên gia địa chính trị cho rằng Nga có thể tiến hành nhiều biện pháp ứng phó khi hai quốc gia Bắc Âu gia nhập NATO.

Điều máy bay thử thách kiên nhẫn của NATO

Nga vài năm qua bị cáo buộc liên tục điều máy bay áp sát hoặc xâm nhập không phận các quốc gia NATO. Sau khi Thụy Điển và Phần Lan công bố ý định gia nhập NATO, giới chuyên gia tin rằng liên minh nên chuẩn bị đối mặt với nhiều động thái "thử thách kiên nhẫn" như vậy hơn từ Moskva.

"Điều này làm thay đổi môi trường an ninh đối với toàn bộ khu vực Biển Baltic và Bắc Cực", trung tướng về hưu Ben Hodges, cựu chỉ huy các lực lượng Mỹ ở châu Âu, nhận định về biện pháp phản ứng của Nga khi Thụy Điển, Phần Lan gia nhập NATO.

Theo tướng Hodges, các hoạt động áp sát hoặc tiến vào không phận NATO của máy bay Nga "tất nhiên sẽ tăng lên", nhưng ông khẳng định lực lượng NATO sẽ vượt qua thử thách này bằng "hành động bình tĩnh và chuyên nghiệp". Ông cũng nhận định Nga sẽ không thể đi xa hơn về mặt quân sự với NATO.

"Nga không muốn là tham gia vào một cuộc chiến với tất cả 30 quốc gia thành viên NATO, sớm sẽ tăng lên 32", Hodges nói. "Tổng thống Nga Putin có thể phàn nàn và tung ra những lời đe dọa, nhưng trên thực tế khó có thể làm gì hơn, bởi phần lớn lực lượng quân sự Nga đang tập trung ở Ukraine.

"Vì thế, tôi không nhìn thấy mối đe dọa thực sự nào đối với Thụy Điển và Phần Lan sau khi tuyên bố gia nhập NATO", ông Hodges cho biết thêm.

Năm 2020, các lực lượng không quân NATO ở châu Âu đã xuất kích hơn 400 lần chặn những máy bay lạ áp sát không phận của liên minh, với gần 90% trong số đó là máy bay quân sự Nga, NATO cho biết.

Tháng 3 năm ngoái, các máy bay của NATO đã phải xuất kích 10 lần trong 6 giờ để giám sát một đợt "gia tăng bất thường" các máy bay chiến đấu Nga gần không phận của liên minh trên Bắc Đại Tây Dương, Biển Bắc, Biển Đen và Biển Baltic.

NATO cáo buộc máy bay quân sự Nga khi tiến hành các hoạt động này không bật thiết bị thể hiện vị trí và độ cao, không thông báo về kế hoạch bay, cũng như không liên lạc với kiểm soát viên không lưu châu Âu, điều có thể đe dọa hoạt động của máy bay dân sự. Nga không bình luận về thông tin này.

Tấn công mạng, điều quân tới biên giới

Thụy Điển và Phần Lan đều khẳng định việc họ gia nhập NATO không phải một động thái chống lại Nga, nhưng hai nước đều thừa nhận quyết định được đưa ra bắt nguồn từ chiến dịch quân sự của Nga ở Ukraine.

Thủ tướng Thụy Điển Magdalena Andersson hôm 15/5 cho biết đây là điều tốt nhất cho an ninh đất nước, lưu ý Nga có thể phản ứng bằng "những cuộc tấn công mạng" hay các "hình thức tấn công khác" như chiến tranh thông tin hay tuyên truyền.

Trong khi đó, Ngoại trưởng Thụy Điển Ann Linde cho hay trong giai đoạn chuyển tiếp trước khi nước này và Phần Lan trở thành thành viên NATO, căng thẳng có khả năng gia tăng, dự đoán Nga sẽ "điều thêm nhiều binh sĩ áp sát biên giới".

Cuộc chiến năng lượng

Một khía cạnh tiềm năng khác Moskva có thể tung đòn trả đũa nằm ở lĩnh vực năng lượng.

Nga vẫn giữ "quân át chủ bài" trong lĩnh vực này vì họ vẫn chiếm khoảng 40% lượng khí đốt nhập khẩu của Liên minh châu Âu (EU). Dù châu Âu đang đẩy mạnh các nỗ lực nhằm tách rời năng lượng Nga, họ vẫn chịu phụ thuộc đáng kể vào nó.

Gilles Moec, nhà kinh tế trưởng tại công ty AXA Investment Managers, hôm 16/5 cảnh báo Nga có khả năng "khóa vòi khí đốt tới EU", dù ông lưu ý rằng Moskva trên thực tế cũng chịu phụ thuộc rất lớn vào nguồn thu từ xuất khẩu năng lượng sang châu Âu.

24 giờ sau khi Phần Lan tuyên bố ủng hộ việc gia nhập NATO, công ty điện lực nhà nước Nga Inter RAO đã thông báo ngừng xuất khẩu điện sang Phần Lan từ ngày 14/5 với lý do thanh toán chưa đủ, dù việc làm này được nhiều người coi là hành động trả đũa.

7 thập kỷ đông tiến của NATO. Đồ họa: Statista.

Thứ trưởng Ngoại giao Nga Sergei Ryabkov hôm qua ra tuyên bố khẳng định nỗ lực gia nhập NATO của Thụy Điển và Phần Lan là một "sai lầm nghiêm trọng sẽ mang đến những hậu quả sâu rộng".

Ông Ryabkov cho biết thêm Phần Lan và Thụy Điển không nên ảo tưởng rằng Nga sẽ đơn giản là chấp nhận quyết định của họ.

"An ninh của Thụy Điển, cũng như Phần Lan, sẽ không được củng cố nhờ quyết định này, điều đó khá rõ ràng đối với chúng tôi", ông nói. "Chúng tôi sẽ đảm bảo an ninh của mình dưới hình thức nào sau khi NATO thay đổi quy mô là một câu hỏi khác. Thực tế, nó sẽ phụ thuộc vào kết quả của việc Phần Lan và Thụy Điển gia nhập liên minh như thế nào. Đừng ảo tưởng rằng chúng tôi sẽ làm ngơ trước điều đó".