Ba Lan, một thành viên NATO, đã tăng cường lưới phòng không từ rất lâu trước vụ tên lửa rơi xuống làng Przewodow ở biên giới đông nam nước này hôm 15/11. Tuy nhiên, giới chuyên gia cho rằng NATO sẽ còn mất rất nhiều thời gian để hoàn thiện lá chắn phòng không ở sườn đông, nhất là sau hàng chục năm khu vực này bị bỏ quên.

Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg và Tổng thống Ba Lan Andrzej Duda hôm 16/11 nhận định sự việc có thể do tên lửa phòng không Ukraine gây ra. Ông Stoltenberg cho rằng quả đạn có thể đã được khai hỏa để đánh chặn tên lửa hành trình Nga, nhưng trượt mục tiêu và rơi xuống Ba Lan.

Hiện trường vụ tên lửa rơi xuống ngôi làng ở đông nam Ba Lan ngày 15/11. Ảnh: Twitter/Polski Serwis Pozarniczy

Đây là kiểu sự cố có thể xảy ra trong mọi xung đột quân sự, nhưng cũng cho thấy NATO cần gấp rút lấp những lỗ hổng trong lưới phòng không, nhất là khi những tình huống ngoài ý muốn cũng có nguy cơ gây leo thang căng thẳng nguy hiểm.

"Sự cố xảy ra chỉ là vấn đề thời gian", một chuyên gia phòng không NATO giấu tên cảnh báo.

Sau khi Liên Xô tan rã và Chiến tranh Lạnh kết thúc, nhiều nước ở châu Âu đã giải tán hàng loạt đơn vị phòng không và thu nhỏ quy mô lực lượng còn lại, do đánh giá rằng họ sẽ chỉ phải đối phó với những mối đe dọa tương đối hạn chế như Iran.

Tư duy này thay đổi đáng kể từ sau khi Nga mở chiến dịch quân sự tại Ukraine, cũng như kho tên lửa và máy bay không người lái (UAV) Iran thể hiện uy lực trên chiến trường Trung Đông. Nhiều nước NATO phải vội vã tìm cách tích lũy kho dự trữ đạn dược và giải quyết những vấn đề với lưới phòng không.

Đức từng sở hữu 36 tổ hợp tên lửa phòng không Patriot trong Chiến tranh Lạnh và vẫn phải dựa vào sự hỗ trợ của NATO. Nước này hiện chỉ vận hành 12 hệ thống Patriot, trong đó hai tổ hợp đang triển khai ở Slovakia. "Họ từng có vành đai phòng không thực sự. Đây là điều mọi người nghĩ đến khi đề cập lưới phòng thủ sườn đông NATO. Giờ đây mọi thứ còn lâu mới được vậy", chuyên gia giấu tên nói.

Đức, Anh, Slovakia, Na Uy, Latvia, Hungary, Bulgaria, Bỉ, Cộng hòa Czech, Phần Lan, Litva, Hà Lan, Romania và Slovenia hồi giữa tháng 10 ký văn kiện thể hiện mong muốn cùng đặt mua những hệ thống tên lửa phòng không tầm xa như Patriot Mỹ và Arrow 3 của Israel, cùng tổ hợp tên lửa tầm ngắn IRIS-T của Đức.

Đây là một phần nỗ lực nhằm lấp khoảng trống phòng không của NATO, nhưng động thái này không đồng nghĩa với việc chính quyền các nước trên đã thông qua kế hoạch mua những hệ thống phòng không tầm xa và đặt hàng với nhà sản xuất.

Sáng kiến được công bố trong bối cảnh Ukraine liên tục yêu cầu phương Tây hỗ trợ các hệ thống phòng không hiện đại nhằm đối phó với đòn không kích của Nga. Nỗ lực viện trợ quân sự cho Kiev khiến nhiều nước phải vét kho dự trữ, làm trầm trọng hơn tình trạng thiếu hụt khí tài.

Tổ hợp Patriot được Mỹ triển khai ở Ba Lan hồi tháng 4. Ảnh: US Army.

Warsaw đã đầu tư suốt nhiều năm để cải thiện năng lực phòng không, nhưng vẫn sử dụng nhiều hệ thống từ thời Liên Xô như OSA và 2K12 Kub. "Ba Lan cần có những hệ thống phòng không tối tân và có khả năng kiểm soát khu vực rộng lớn trong vòng 10 năm tới", Marek Swierczynski, nhà phân tích quốc phòng thuộc tổ chức Polityka Insight ở Ba Lan, nhận xét.

Dù vậy, quá trình đặt hàng, thực thi hợp đồng đang diễn ra rất chậm chạp và những hệ thống mới cũng phải mất nhiều năm để đạt khả năng sẵn sàng chiến đấu đầy đủ.

Mỹ đã hỗ trợ Ba Lan trong vài tháng qua, nhưng các hệ thống phòng không như Patriot vẫn không đủ để kiểm soát toàn bộ không phận và kịp thời phản ứng với những tình huống bất thường trên không. Sự xuất hiện của nhiều tổ hợp phòng không hiện đại cũng không bảo đảm khả năng đánh chặn những tên lửa bay đến từ nước láng giềng.

"Các nước có thể đổ hàng núi tiền vào các hệ thống phòng không, nhưng sẽ không bao giờ xây dựng được lá chắn phòng thủ có khả năng đánh chặn 100% mục tiêu. Điều đó khiến những sự việc như ngày 15/11 luôn có nguy cơ tái diễn", Swierczynski nói.