Theo Tiến sĩ Hoàng Xuân- Chuyên gia Tim mạch và Phẫu thuật lồng ngực tại Đài Loan (Trung Quốc), đột tử khi tập thể dục thể thao phổ biến hơn rất nhiều so với đa số mọi người thường nghĩ. Ông lấy dẫn chứng một nghiên cứu của Đài Loan (Trung Quốc) chỉ ra rằng có 3 môn thể thao dễ gây đột tử. Bao gồm: chạy bộ với 33,98%, bóng đá với 10,68% và bóng rổ 8,64%.

Như vậy, chạy bộ - nhất là chạy bộ đường dài (marathon hoặc bán marathon) là môn thể thao có tỷ lệ gây tử vong cao nhất, trong khi đây lại là bộ môn phổ biến nhất ở mọi lứa tuổi.

Chạy bộ tốt cho sức khỏe nhưng cũng là môn thể thao tiềm ẩn nguy cơ đột tử rất cao (Ảnh minh họa)

Từ năm 2012, Tạp chí Y học New England cũng đã công bố bản phân tích về số ca tử vong trong các sự kiện marathon toàn phần hoặc bán marathon ở Hoa Kỳ từ năm 2000 - 2010 khiến nhiều người kinh ngạc. Lưu ý, quãng đường chạy bộ của marathon toàn phần là 42,195km và bán marathon là 21,0975.

Kết quả của báo cáo cho thấy, trong tổng số 10,9 triệu vận động viên chạy bộ, có 59 người bị ngừng tim đột ngột, tỷ lệ mắc chung là khoảng 1 trên 200.000. Trong số đó có 42 người tử vong, như vậy tỷ lệ tử vong là 70%. Độ tuổi trung bình của những vụ việc này là 42 tuổi, 86% (51) là nam giới và tỷ lệ mắc bệnh cao gấp 5,6 lần so với nữ giới.

Tiến sĩ Hoàng Xuân cũng lưu ý rằng, điều này không có nghĩa là chỉ chạy bộ đường dài mới gây đột tử. Bạn hoàn toàn có thể gặp các rối loạn tim mạch, thậm chí đột tử khi chạy bộ dù ở quãng đường ngắn. Đặc biệt là nếu bạn tập sai cách, tập trong thời tiết cực đoan hoặc vốn có các bệnh lý nền (phổ biến nhất là bệnh tim mạch).

Lý do chính gây ra đột tử khi chạy bộ

Nói về lý do tại sao đột tử xảy ra khi chạy bộ, Tiến sĩ Hoàng Xuân cũng chỉ ra rằng có 2 yếu tố phổ biến nhất.

Mất nước và mất cân bằng điện giải:

Ông giải thích, con người sẽ bị mất nước và mất rất nhiều chất điện giải khi chạy bộ, nhất là chạy với cường độ cao. Nếu không được bổ sung kịp thời sẽ dễ dẫn đến thiếu các chất điện giải quan trọng như canxi, magie, natri, kali, photpho… Mặt khác uống quá ít nước cũng khiến máu cô đặc tăng natri máu, cơ thể thiếu kali do đổ nhiều mồ hôi. Trong trường hợp vận động cường độ quá cao, kéo dài có thể khiến tổn thương cơ gây hủy cơ và tăng kali máu.

Theo đúng chức năng, natri giúp cân bằng mức chất lỏng trong cơ thể, ổn định huyết áp, đồng thời hỗ trợ chức năng thần kinh, cơ bắp. Kali đóng vai trò hỗ trợ chức năng tim, thần kinh, cơ bắp và di chuyển các chất dinh dưỡng vào tế bào, hỗ trợ quá trình trao đổi chất. Canxi giúp tim co bóp, mạch máu co giãn để ổn định huyết áp, magie ổn định hoạt động điện màng tế bào, cải thiện chức năng thần kinh, cơ bắp…

Tùy theo loại chất điện giải bị thiếu hụt hoặc tăng quá mức sẽ gây ra các bất thường khác nhau. Ví dụ như tình trạng tăng kali máu nặng có thể khiến nhịp tim chậm lại và ngưng tim hoặc gây rối loạn nhịp tim nguy hiểm, đột tử. Hay thiếu hụt magie máu có thể khiến nhịp tim loạn nhịp dạng "xoắn đỉnh", gây tụt huyết áp và ngưng tim, đột tử.

Bùng phát bệnh lý về tim hoặc não:

Tiến sĩ Hoàng Xuân nhấn mạnh, những người đột tử khi chạy bộ, nhất là người trẻ thường do có bệnh lý tim mạch - mạch máu não tiềm ẩn, nhất là bệnh lý tim bẩm sinh. Bao gồm bất thường về cấu trúc tim, van tim bất thường, cơ tim bất thường…

Những người có bệnh lý tim mạch vành, khi chạy bộ dẫn tới tim hoạt động quá sức, rối loạn nhịp tim, khiến bệnh lý tái phát và dẫn đến đột tử. Hoặc những người chạy bộ có thể bị bệnh lý tim hay mạch máu bẩm sinh mà bản thân họ cũng không biết. Nguyên nhân này thường gặp ở người trẻ tuổi tử vong.

Bên cạnh đó, tim mạch và mạch máu não cũng có thể bị ảnh hưởng do thời tiết khi chạy, hay còn gọi là sốc nhiệt. Ví dụ như nhiệt độ quá thấp, gây co rút mạch máu, rối loạn nhịp tim và ngừng tim, nhồi máu não. Cũng có trường hợp bị sốc nhiệt trên đường chạy, tức bị rối loạn thân nhiệt do quá nóng, nếu không được cấp cứu kịp thời có thể dẫn tới tử vong.

Hay sự tích tụ axit lactic quá mức trong quá trình chạy cũng có thể gây đột tử. Giải thích rõ hơn, Tiến sĩ Hoàng Xuân nói: khi chạy bộ có thể gây cơ bắp thiếu oxy, phải sử dụng glucose dự trữ từ các tế bào để cung cấp năng lượng, dẫn tới tạo ra các sản phẩm thoái hóa không tốt, đó chính là axit lactic. Axit lactic tích tụ càng nhiều sẽ gây ra cảm giác nóng rát, nhức mỏi cơ, co rút cơ, vọp bẻ. Axit lactic còn ức chế thần kinh tim, nó làm cho nhịp tim chậm lại và có thể gây ngưng tim.

Một số người cũng có thể có dị dạng ở mạch máu não hoặc có bệnh mãn tính chưa điều trị khỏi. Khi tập luyện cường độ cao, kéo dài gây cường giao cảm, dẫn tới co mạch, tăng huyết áp, gây co thắt mạch não, vỡ điểm yếu (phình) mạch não hoặc làm cơ thể bị quá sức, quá tải dẫn đến những biến cố, đột tử không mong muốn.

3 dấu hiệu cảnh báo nguy cơ đột tử khi chạy bộ

Theo Tiến sĩ Hoàng Xuân, bạn hoàn toàn có thể “tự cứu lấy mình” nếu kịp dừng lại khi thấy 3 dấu hiệu cảnh báo đột tử xảy ra lúc đang chạy bộ. Thường liên quan tới mất nước, mất cân bằng điện giải, rối loạn tim mạch - mạch máu não, suy nhược cơ thể nghiêm trong. Chúng bao gồm:

- Một là khát nước cực độ. Thường là khát khô đến mức phải thè lưỡi ra để dính vào môi, cổ họng khô đến nóng hoặc hơi rát.

- Hai là đầu của bạn bắt đầu cảm thấy nặng nề, không tỉnh táo. Bạn có thể cảm thấy choáng váng hoặc cảm thấy phấn chấn quá độ khi chạy, hoặc thậm chí cảm thấy chóng mặt hoặc quay cuồng.

- Ba là tim đập nhanh bất thường. Khi chạy bộ, nhịp tim sẽ tăng nhưng cần dừng ngay lại nếu bạn cảm thấy tim mình đập nhanh mất kiểm soát, nhịp tim thình thịch rõ nét hoặc cảm nhận rõ ràng tim đập mạnh vào lồng ngực bất thường, đau tức ngực, có thể kèm khó thở.

Tiến sĩ Hoàng Xuân chia sẻ thêm, chúng ta không thể phủ nhận rằng chạy bộ là môn thể thao rất tốt cho sức khỏe và nên tập luyện chúng thường xuyên. Tuy nhiên, có 5 điều cần chú ý khi chạy bộ để giảm thiểu nguy cơ đột tử mà ông nhắc nhở:

- Khám sức khỏe định kỳ, nhất là nếu có bệnh lý tim mạch bẩm sinh hoặc tiền sử gia đình mắc bệnh tim, mạch - mạch máu não.

- Tập luyện đúng cách, phù hợp với thể trạng và thời tiết.

- Chế độ ăn uống hợp lý, đủ chất. Không chạy sau khi ăn, uống đồ gây kích thích như cà phê, rượu bia…

Uống đủ nước và nghỉ ngơi, ăn uống hợp lý rất quan trọng khi chạy bộ - nhất là trong các cuộc thi marathon (Ảnh minh họa)

- Uống đủ nước và uống nước đúng cách.

- Nghỉ ngơi hợp lý, nhất là nếu có bất thường trong khi chạy thì nên dừng lại và sau đó nhờ tới sự hỗ trợ của chuyên gia.