Danh xưng “Bà La Sát” với chiếc quạt ba tiêu

Bà La Sát thực chất là Thiết Phiến công chúa, vợ của Ngưu Ma Vương. Vai diễn thuộc tuyến nhân vật phụ trong Tây Du Ký nhưng đóng vai trò quan trọng. Đạo diễn Dương Khiết miêu tả: “Đây tuy không phải yêu quái nhưng cũng không là người tốt”.

Bà La Sát thực chất là Thiết Phiến công chúa, vợ của Ngưu Ma Vương.

Nhân vật này gắn liền với chiếc quạt ba tiêu mà Tôn Ngộ Không phải 3 lần lặn lội đi mượn để dập tắt lửa ở Hỏa Diệm Sơn. Nói về lửa ở nơi đây, trong Tây Du Ký miêu tả: "Lửa bốc ngùn ngụt tám trăm dặm, bốn xung quanh một tấc cỏ cũng không mọc được. Đi qua ngọn núi ấy à, dù có mình đồng da sắt cũng chảy ra nước hết". Vì Tôn Ngộ Không đạp đổ lò bát quái mà tạo nên ngọn lửa oan nghiệt này. Chỉ có chiếc quạt của Thiết Phiến Công chúa mới dập được lửa.

Trong nguyên tác, chiếc quạt này được ghi như sau: “Tiên quạt sắt (Thiết Phiến Tiên) có cây Quạt Ba Tiêu, quạt một cái thì lửa tắt, quạt hai cái thì sanh gió, quạt ba cái thì mưa xuống. Chúng tôi làm ruộng mới có nếp mà làm bánh. Bằng không thì cỏ mọc cũng chẳng đặng”. Còn nhớ khi xem phim, chiếc quạt có công năng vô cùng tận này còn có thể biến to thu nhỏ.

Chiếc quạt ba tiêu của Bà La Sát.

Việc mượn quạt ba tiêu không hề dễ dàng với Tề Thiên Đại Thánh bởi trước đó vì Tôn Ngộ Không mà Hồng Hài Nhi – con trai của Bà La Sát – bị Quan Âm Bồ Tát thu phục khiến hai mẹ con bị chia cắt, vì thế Bà La Sát nhất quyết không cho mượn quạt thật, có lần còn giả vờ cho mượn nhưng là quạt giả khiến Tôn Ngộ Không càng quạt, núi lửa càng bùng lớn.

Khi Ngưu Ma Vương – chồng của Bà La Sát bị quây đánh trước động Ba Tiêu, phải nhờ đến vợ ra mặt cho mượn quạt gió tiên mới có thể hóa giải được kiếp nạn. Sau khi Bà La Sát lên tiếng, Lý Thiên Vương – Na Tra dắt Ngưu Ma Vương bay về trời còn tất cả các chư thần đều lui hết đủ thấy họ không dám mạo phạm tới Bà La Sát. Điều đó cho thấy được vai vế của Bà La Sát.

Vợ chồng Ngưu Ma Vương - Bà La Sát.

Trong Tây Du Ký, nhân vật Bà La Sát còn được miêu tả về kết cục “tiên giới không thu, địa ngục không nhận”, rồi được “phóng thích tự do”. Nhưng phải nói thêm rằng, theo nguyên tác, ban đầu Thiết Phiến là người lương thiện, người dân có thỉnh cầu thì nhất định không từ chối. Thiết Phiến về giúp dân dập lửa, tạo cảnh mưa thuận gió hòa, cuộc sống nhân dân không còn nghèo khổ. Vì thế Thiết Phiến còn được gọi là Thiết Phiến Tiên, địa vị không hề kém cỏi so với những tiên nhân khác.

Bà La Sát gọi Tôn Ngộ Không là "Tôn thúc thúc".

Để đảm nhận các cảnh quay, nữ nghệ sĩ Vương Phụng Hà phải rất vất vả. Bởi phần lớn các cảnh đều được thực hiện ở địa hình hang động, núi đá. Dù vậy, sự đón nhận của khán giả đã đền đáp những cố gắng, hy sinh của cả ê-kíp. Vai diễn Bà La Sát đã trở thành kinh điển, nâng tầm tên tuổi cho nữ nghệ sĩ.

2 lần đóng “Bà La Sát”

Đảm nhận vai Bà La Sát ấn tượng chính là nghệ sĩ Vương Phụng Hà. Bà sinh năm 1955 tại Cát Lâm, Trung Quốc. Bắt đầu học kinh kịch từ năm 4 tuổi, khi tuổi ngoài đôi mươi, Phụng Hà đã là 1 diễn viên ưu tú tại Viện Kinh kịch tỉnh.

Năm 1983, Vương Phụng Hà được giao vai Thiết Phiến công chúa trong phim điện ảnh Hỏa Diệm Sơn – tác phẩm làm theo lối kinh kịch, được trao giải xuất sắc tại Lễ trao giải Nghệ thuật Hí khúc toàn quốc. Đây là vai diễn bước ngoặt trong cuộc đời làm nghệ thuật của bà, cũng là lần đầu tiên bà đảm nhận vai Bà La Sát.

Vương Phụng Hà đóng Thiết Phiến công chúa trong "Hỏa Diệm Sơn".

Tới năm 1984, khi đạo diễn Dương Khiết của Tây Du Ký tìm kiếm diễn viên cho vai Bà La Sát, Vương Phụng Hà đã được “chấm” ngay tức khắc. Bà vượt qua gần 40 ứng viên khác để được vào vai quan trọng này.

Yêu cầu của nữ đạo diễn là phải có “chất đàn bà” vừa đáng ghét vừa đáng thông cảm để người phụ nữ nào cũng nhận thấy một phần của mình trong đó.

Vương Phụng Hà lột tả được “chất đàn bà” vừa đáng ghét vừa đáng thông cảm của nhân vật Bà La Sát.

Nói về vai diễn trong Tây Du Ký, Vương Phụng Hà từng tâm sự: “Thiết Phiến công chúa không phải là yêu quái, cũng không phải thần tiên, Nàng chỉ là một công chúa có chút phép thuật, thêm chút quyền uy và một cây quạt. Nếu Ngưu Ma Vương không lăng nhăng nay yêu người này mai yêu người khác thì Thiết Phiến cũng sẽ là vợ hiền mẹ tốt như ai. Thiết Phiến công chúa của tôi trong Tây Du Ký 1986 là người đàn bà biết yêu, biết ghen và có chút mù quáng, vậy thôi”.

Đánh giá về vai diễn Bà La Sát, đạo diễn Dương Khiết từng nói: “Vương Phụng Hà là một trong những diễn viên tôi ưng ý nhất. Cô ấy đóng chuyên nghiệp, tinh thần làm việc rất cao, không nề hà ngại khó ngại khổ”.

Tai họa ập tới sau 3 năm đóng Tây Du Ký

Sau 2 lần bén duyên với vai Bà La Sát, Vương Phụng Hà nên duyên cùng “Tôn Ngộ Không” Lưu Hỷ Lượng. Hai người ấn tượng về nhau ngay từ lần đầu gặp gỡ khi diễn chung tác phẩm Hỏa Diệm Sơn.

"Bà La Sát" Vương Phụng Hà đóng cùng “Tôn Ngộ Không” Lưu Hỷ Lượng.

Sau 3 năm đóng vai Bà La Sát, nghệ sĩ Vương Phụng Hà mắc ung thư vú. Bà phải xạ trị từ năm 1989, cơ thể yếu dần, không đủ sức chịu đựng. Có ngày bà chỉ ăn được 1 bát  cháo, phải uống 1 bát thuốc lớn. Lúc sinh thời, bà tâm sự: "Tôi cảm thấy cuộc sống này thật ngắn ngủi. Có một gia đình êm ấm, một công việc tốt, một vai diễn để người ta nhớ tới, bản thân tôi thấy mình đã rất may mắn. Sống không hề uổng phí".

Sau phẫu thuật, sức khỏe bà tiến triển trở lại, niềm đam mê công việc lại trỗi dậy. Tuy nhiên sau vài năm điều trị, căn bệnh ung thư di căn. Bà qua đời vào tháng 5/1993 khi mới 38 tuổi. Sau này, nghệ sĩ Lưu Hỷ Lượng cũng không đi bước nữa để tưởng nhớ người vợ quá cố.

Hình ảnh nghệ sĩ Vương Phụng Hà lúc đương thời.

Nói về sự ra đi đột ngột của Vương Phụng Hà, người bạn trong đoàn phim Tây Du Ký đau xót kể lại: “Năm 1989, chúng tôi cùng đoàn Tây Du Ký còn đến Cát Lâm chơi. Cô ấy mời chúng tôi đến nhà ăn cơm. Nhìn cô ấy thật sự rất khỏe, nào ai ngờ chỉ chưa đầy 4 năm sau đó, cô ấy đã qua đời". Nghệ sĩ Lục Tiểu Linh Đồng đóng Tôn Ngộ Không nghẹn ngào hồi tưởng: "Bà La Sát là bạn rất thân với tôi ngoài đời thực. Chúng tôi cùng đóng chung, cùng trao đổi công việc. Tôi có lỗi khi không biết chị ốm khi đó, càng day dứt khi ngày chị qua đời đã không thể có mặt".

Hình ảnh hậu trường khi đạo diễn Dương Khiết chỉ đạo diễn xuất cho hai nghệ sĩ đóng Ngưu Ma Vương và Bà La Sát.

Hồng nhan bạc mệnh, nữ nghệ sĩ Vương Phụng Hà mãi mãi ra đi ở tuổi 38, để lại vai diễn nhiều thế hệ sau vẫn nhớ trong Tây Du Ký.