Lạm dụng corticoid nguy hiểm như thế nào với trẻ?

Nhờ tác dụng kháng viêm, chống dị ứng, ức chế miễn dịch, corticoid được dùng để điều trị khá nhiều bệnh ở trẻ em như: bệnh ngoài da (chàm, vảy nến, viêm da dị ứng), hen phế quản, nổi mề đay, phù do dị ứng, bệnh lupus ban đỏ hệ thống, bệnh tiêu hóa (viêm gan mạn tính tự miễn), nhiều bệnh ác tính và bệnh về máu khác…

Tuy nhiên, corticoid không phải là “thần dược”, nó có thể gây ra nhiều tác dụng phụ nguy hiểm đối với người sử dụng nếu lạm dụng và dùng không đúng cách, đặc biệt với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.

Theo bác sĩ Phan Ngọc Duy Cần (Bệnh viện Nhi Đồng 1), việc lạm dụng corticoid chủ yếu trong điều trị viêm họng và biếng ăn. Do corticoid là thuốc kháng viêm nên có tác dụng giảm nhanh các triệu chứng ho, sốt, khò khè. Với những bé biếng ăn, corticoid gây phù nề, giữ nước dễ làm phụ huynh lầm tưởng trẻ mập mạp, tăng cân.

Một số thuốc bôi da của trẻ có chứa corticoid. Ảnh minh họa.

Trẻ dùng corticoid liều cao hoặc dùng dài ngày, không đúng chỉ dẫn có thể ảnh hưởng đến chức năng tuyến thượng thận (suy tuyến thượng thận, xuất huyết tiêu hóa…). Dùng corticoid kéo dài sẽ giảm khả năng bài tiết corticoid của cơ thể, làm trẻ mệt mỏi, buồn nôn hoặc gây tụt huyết áp.

Tình trạng ức chế tuyến thượng thận còn làm cho da càng ngày càng mỏng dần và rất dễ bị bầm tím, những vết căng giãn màu đỏ tía xuất hiện dưới da. Các vết đức tay, chảy máu, côn trùng cắn thường lâu lành hơn. Mặt trẻ trở nên tròn, kèm theo tình trạng mệt mỏi, yếu cơ, dễ mắc các bệnh nhiễm trùng…

Một số thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid (thường gặp nhất là thuốc bôi chữa bệnh chàm thể tạng) có thể gây tác dụng phụ là teo da nếu tự ý dùng sai. Ngoài ra, lạm dụng corticoid còn có thể gây giảm sức đề kháng của cơ thể nên trẻ dễ bị mắc các bệnh nhiễm trùng (lao phổi, nấm da…), loét dạ dày tá tràng, hạ kali máu (trẻ sẽ bị yếu cơ, có thể bị loạn nhịp tim), chậm phát triển trí não.

Corticoid có thể khiến trẻ thấp lùn

Ngoài những tác động kể trên, corticoid nếu dùng quá liều hoặc dùng dài ngày có thể làm suy yếu sức khỏe hệ xương của trẻ, làm chậm quá trình phát triển chiều cao, trẻ rất dễ bị thấp lùn.

Corticoid làm làm giảm hấp thu canxi ở ruột và tăng bài tiết canxi ở thận. Điều này có thể góp phần vào chứng cường cận giáp và mất xương. Chúng ức chế sự phát triển của nguyên bào xương, làm giảm quá trình tổng hợp collagen trong xương, thúc đẩy quá trình hủy các tế bào xương và hủy xương. Nguy cơ gãy xương cũng tăng cao khi liều sử dụng trên 2,5mg/ngày, xảy ra trong vòng vài tháng kể từ khi sử dụng.

Corticoid là thủ phảm gây loãng xương….

Vậy, cần làm gì khi trẻ sử dụng corticoid dài ngày để giảm những ảnh hưởng xấu đến hệ xương và chiều cao? Các nhà khoa học nhận thấy, tỉ lệ gãy xương giảm đi nhanh chóng trong vòng 1 năm sau khi ngừng điều trị bằng thuốc chứa hoạt chất này. Do đó, nên cố gắng giảm liều hoặc ngừng điều trị lâu dài nếu có thể.

Các chuyên gia cũng gợi ý, bệnh nhân khi bắt đầu điều trị bằng corticoid nên được bổ sung thường xuyên canxi và vitamin D để làm tăng mật độ xương và tăng cường sức khỏe cho hệ xương.

Trẻ nên được khuyến khích hoạt động thể chất nhiều nhất có thể, bổ sung thêm canxi từ thực phẩm hoặc thuốc bổ sung (tổng lượng canxi trẻ cần là 1000mg canxi/ngày) kết hợp với vitamin D từ 400 – 800IU/ngày. Nếu chỉ ưu tiên canxi đơn thuần sẽ không hiệu quả trong việc ngăn ngừa loãng xương đối với trẻ sử dụng corticoid liều cao, trẻ cần nhận đủ lượng canxi và vitamin D để củng cố lại hệ xương. Hiện tại vitamin D3 dạng xịt tiện dụng và dạng nhỏ giọt là hai dạng phổ biến dành cho trẻ. Lưu ý nên chọn sản phẩm chuẩn liều và dễ dùng để trẻ không bị thiếu hụt vitamin D cũng như canxi (vitamin D ảnh hưởng quyết định đến khả năng hấp thu canxi trong cơ thể).

… và tăng nguy cơ gãy xương ở trẻ.

Bên cạnh đó, để hạn chế những tác dụng phụ của nhóm thuốc chứa corticoid, phụ huynh nên điều trị theo đúng chỉ dẫn của bác sĩ, không nên tự ý mua thuốc dùng, khi điều trị dài ngày cần có bác sĩ chuyên khoa theo dõi thường xuyên để phát hiện và xử lý kịp thời những tác dụng phụ.

Bố mẹ cũng không nên tự ý ngừng thuốc đột ngột, nhất là những trường hợp đang dùng liều cao hoặc đã dùng thuốc trong thời gian dài vì có nguy cơ gây suy thượng thận cấp nặng, dễ dẫn đến tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời.

Trẻ sử dụng corticoid dài ngày cũng cần được kiểm tra chỉ số tiểu đường, tăng huyết áo, loãng xương, cân nặng… định kỳ để phát hiện kịp thời và điều trị đúng cách.