Trong cuộc tuần tra hôm 20/9, cảnh sát biển Philippines (PCG) phát hiện ba xuồng hơi của hải cảnh Trung Quốc và một xuồng hỗ trợ thả dây phao ở bãi cạn Scarborough, rạn san hô vòng nằm cách đảo chính Luzon của Philippines khoảng 230 km và cách bờ biển đông nam Trung Quốc khoảng 1.000 km.

Ngày 24/9, PCG công bố những bức ảnh cho thấy dãy dây phao dài khoảng 300 m đóng vai trò như "hàng rào nổi" trước lối vào duy nhất của bãi cạn. Thiếu tướng Jay Tarriela, phát ngôn viên PCG, cho rằng hành động này của Trung Quốc ngăn cản ngư dân Philippines đánh bắt ở bãi cạn và "tước đi sinh kế của họ".

Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos, người đã nhiều lần thể hiện quan điểm cứng rắn với Trung Quốc, sau đó đã chỉ thị cho lực lượng vũ trang tìm biện pháp tháo bỏ hàng rào này.

Các quan chức an ninh Philippines đã nghĩ ra một kế hoạch đơn giản nhưng táo bạo. Họ sẽ bí mật vượt qua bốn tàu hải cảnh Trung Quốc đang canh giữ ở khu vực và tìm cách cắt dây phao, rồi tìm cách rời đi nhanh nhất có thể mà không để bị bắt, tướng Tarriela cho hay.

Ảnh vệ tinh bãi cạn Scarborough với lối vào duy nhất. Ảnh: CSIS

Ngày 25/9, một đội thợ lặn của cảnh sát biển Philippines tiến hành "chiến dịch đặc biệt". Họ lên một chiếc thuyền gỗ nhỏ, không mặc đồng phục để đóng giả làm ngư dân và ra khơi.

Trung Quốc sử dụng neo để cố định hai đầu của dây phao ở lối vào vùng nước bên trong bãi cạn. Các thợ lặn Philippines tìm cách tiếp cận dây phao từ phía đông nam của bãi cạn Scarborough mà không bị lực lượng hải cảnh Trung Quốc phát hiện.

Video do PCG công bố cho thấy một thợ lặn mang theo dao đã tiếp cận khu vực neo dây phao, lặn xuống và dùng dao cắt đứt nó. Nhóm thợ lặn sau đó rời đi mà hải cảnh Trung Quốc không hay biết.

Bị cắt đứt neo, dây phao của Trung Quốc trôi dạt trên biển, không còn chặn lối vào bãi cạn, thiếu tướng Tarriela cho hay.

Thuyền gỗ Philippines gần dây phao Trung Quốc rải ở Scarborough. Ảnh: CSB Philippines

Hành động nhỏ nhưng táo bạo của Philippines mang tính biểu tượng nhiều hơn là tác động thực tế với ngư dân nước này. Ngư dân Philippines vẫn không thể vào bãi cạn, nơi tàu hải cảnh và tàu cá Trung Quốc thường xuyên án ngữ.

Tuy nhiên, đó là hành động đầy thách thức, cho thấy nỗ lực mới của Philippines nhằm đối phó với yêu sách chủ quyền của Trung Quốc ở bãi cạn Scarborough.

Mục tiêu là "để cho người dân Philippines và thế giới thấy chúng tôi đang chống lại các hành động bắt nạt. Đây là thông điệp chính sau những gì chúng tôi đã làm", ông Tarriela nói.

Hai ngày sau, hải cảnh Trung Quốc mới lên tiếng về sự việc, xác nhận họ đã thả dây phao, nhưng bác bỏ thông tin cảnh sát biển Philippines "cắt dây phao". Hải cảnh Trung Quốc cho rằng họ đã chủ động "thu hồi" dây phao, đồng thời cảnh báo Philippines không có các "hành động khiêu khích" ở Scarborough.

Cựu tổng thống Philippines Rodrigo Duterte, người tiền nhiệm của ông Marcos, từng không có xu hướng phản ứng mạnh trước hành động của Trung Quốc ở Biển Đông. Một số quan chức trong chính quyền của ông Duterte cho rằng sự áp đảo cả về sức mạnh và nguồn lực của Trung Quốc là lý do Manila không nên đối đầu với Bắc Kinh.

Song ông Marcos, người nhậm chức cách đây 15 tháng, theo đuổi một chiến lược khác: công khai chỉ trích các hành động của Trung Quốc và đôi khi làm nhiều hơn thế. "Chiến dịch đặc biệt" cắt dây phao ở Scarborough nhiều khả năng là một phần trong chiến lược của ông.

Ông Marcos cũng nỗ lực tăng cường quan hệ an ninh với Mỹ. Hồi tháng 2, hai bên đã công bố thỏa thuận hợp tác quốc phòng mở rộng, giúp lực lượng quân đội Mỹ giờ đây có thể sử dụng 9 căn cứ quân sự ở Philippines, thay vì 5 như trước đây.

Động thái tăng cường quan hệ của Manila với Washington đã khiến Bắc Kinh khó chịu. Một bài xã luận trên tờ China Daily tuần này nói rằng căng thẳng mới là "bằng chứng rõ ràng cho thấy với sự khuyến khích và hỗ trợ từ Washington, Manila cảm thấy được khích lệ để một lần nữa tạo ra sóng gió ở Biển Đông".

Bãi cạn Scarborough thường được coi là điểm nóng ở Biển Đông. Trung Quốc đã đẩy lực lượng Philippines ra khỏi Scarborough và kiểm soát bãi cạn sau hai tháng căng thẳng với Manila hồi năm 2012. Một số nhà phân tích an ninh nói rằng Bắc Kinh có thể tìm cách bồi đắp và quân sự hóa bãi cạn để có khả năng giám sát, kiểm soát gần như toàn bộ Biển Đông.

Kể từ khi Tổng thống Marcos nhậm chức, Philippines đã xây dựng chiến lược tìm cách kiểm soát lại Scarborough, đặc biệt là vùng nước bên trong, tướng Tarriela ngày 27/9 cho biết. Các tàu của PCG và Cục Ngư nghiệp Philippines thường xuyên bị hải cảnh Trung Quốc ngăn cản khi tìm cách tiếp cận bãi cạn, khiến họ chỉ có thể tuần tra trong phạm vi khoảng 14-18 km.

Nhưng vài tháng qua, giới chức Philippines đã cố gắng đến gần bãi cạn hơn. "Mỗi nỗ lực thành công đều giúp chúng tôi thu hẹp khoảng cách với bãi cạn", Tarriela nói.

Họ đạt được bước đột phá vào tuần trước, khi tàu của Cục Ngư nghiệp Philippines, với hỗ trợ của cảnh sát biển, ngày 20/9 đã áp sát bãi cạn ở khoảng cách 290 m. Tàu Philippines chưa từng đến vị trí gần Scarborough như vậy kể từ năm 2012.

Tarriela cho biết với sự hiện diện của nhà báo trên tàu Philippines, hải cảnh Trung Quốc đã không ngăn cản một cách quyết liệt. "Thay vì áp sát, họ lần này cố gắng chặn từ một khoảng cách nhất định. Chính vì họ tránh đến gần, bạn có thể xoay xở để vượt qua họ", ông nói.

Đưa nhà báo lên tàu là một phần trong chiến lược mới của Philippines, nhằm kịp thời phản ánh nếu Trung Quốc có các hành động quyết liệt. Khi tàu Philippines áp sát bãi cạn, phía Trung Quốc đã phải rải dây phao để ngăn tàu Philippines "xâm nhập trái phép", theo Gan Yu, phát ngôn viên hải cảnh Trung Quốc.

Vị trí bãi cạn Scarborough trên Biển Đông. Đồ họa: CSIS

Dù chiến dịch cắt dây phao của Philippines cho thấy họ đang tìm cách thức mới trong tranh chấp ở Biển Đông, một số nhà quan sát cũng cảnh báo nguy cơ gia tăng căng thẳng từ những hành động như vậy.

"Chúng ta vẫn cần cân nhắc cẩn thận về những gì sẽ xảy ra nếu Trung Quốc leo thang căng thẳng. Mục tiêu cuối cùng là gì và liệu Philippines sẽ phản ứng thế nào nếu phía Trung Quốc có những hành động quyết liệt hơn", Julio S. Amador, giám đốc điều hành công ty tư vấn Amador Research Services, chuyên về các vấn đề chiến lược của Philippines, nói.

Tuy nhiên, thiếu tướng Tarriela nói rằng chiến dịch cắt dây phao gần đây của PCG "không là gì" so với những hành động quyết liệt của Trung Quốc nhắm vào tàu công vụ Philippines như chiếu tia laser hay xịt vòi rồng.

"Họ có nhiều hành động quyết liệt hơn. Liệu họ có bận tâm việc chúng tôi cắt dây phao hay không?", Tarriela nói.