Nước Mỹ với lịch sử hơn 300 năm chứng kiến không ít những thời khắc khủng hoảng, như khi thị trường chứng khoán sụp đổ vào ngày 24/10/1929 châm ngòi cho đại suy thoái kinh tế toàn cầu, cuộc tấn công Trân Châu Cảng ngày 7/12/1941, hay vụ khủng bố tòa tháp đôi Trung tâm thương mại thế giới ở New York 11/9/2001.

Danh sách trên nay được kéo dài thêm. 6/1/2021 sẽ được nhớ đến như một trong những ngày đen tối nhất lịch sử Mỹ sau vụ Điện Capitol bị chính những người dân nước này xông vào chiếm đóng, quấy phá, cản trở một tiến trình dân chủ quan trọng.

Ngày đen tối nhất

Theo truyền thống, 6/1/2021 là ngày quốc hội xác nhận người chính thức đắc cử tổng thống - một thủ tục trong quá trình chuyển giao quyền lực hòa bình sau cuộc tổng tuyển cử, cũng là nền tảng cốt lõi cho nền dân chủ hơn 300 năm mà người Mỹ tự hào.

Nhưng thay vào đó, ngày này năm nay sẽ được nhớ tới với hình ảnh đám đông nổi loạn, do chính Tổng thống đương nhiệm Donald Trump kích động, tấn công Điện Capitol. Họ đọ súng với cảnh sát thủ đô, phá hoại phòng họp của lưỡng viện, để phản đối việc xác nhận chiến thắng cho ông Joe Biden.

Ngày 6/1 năm nay cũng sẽ được nhớ tới với hình ảnh vành đai an ninh bảo vệ Quốc hội Mỹ tan vỡ, hơn 500 nghị sĩ dân cử phải tháo chạy để giữ gìn tính mạng, Chủ tịch Thượng viện Mike Pence, Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi cùng nhiều người khác phải sơ tán khẩn cấp đến nơi an toàn.

Người ủng hộ ông Trump tràn vào Điện Capitol. Ảnh: AP.

Thay vì là thời khắc ăn mừng cuộc bầu cử tự do và công bằng, niềm tự hào của nền dân chủ Mỹ, 6/1/2021 sẽ được nhớ tới như ngày kinh hoàng có thể tiên liệu trước.

Trước đó, nước Mỹ đã trải qua 2 tháng quay cuồng giữa những cáo buộc gian lận bầu cử của đương kim Tổng thống Trump, dù tới nay chưa bằng chứng nào được tìm ra.

"Và đây là cách mọi thứ chấm dứt. Nhiệm kỳ tổng thống của Donald Trump, bắt nguồn từ giận dữ, chia rẽ và vô số thuyết âm mưu, đi đến hồi kết với một đám đông bạo lực tràn vào tòa nhà quốc hội, theo lời xúi giục của một nhà lãnh đạo thất cử đang tìm cách bám víu quyền lực", New York Times bình luận.

Chỉ nửa tiếng trước khi phiên họp chung của lưỡng viện Quốc hội Mỹ khai mạc, Tổng thống Trump một lần nữa tung ra cáo buộc gian lận bầu cử và kêu gọi người ủng hộ biểu tình thị uy sức mạnh.

Dù ông Trump chưa bao giờ kích động một cuộc tấn công trực tiếp vào tòa nhà quốc hội, thật khó để nhà lãnh đạo Mỹ rũ bỏ trách nhiệm trước những gì xảy ra ngày 6/1 ở thủ đô Washington.

"Tổng thống là người thôi thúc họ. Khi đám đông xông vào tòa nhà quốc hội, khu phức hợp ngay lập tức trở thành bãi chiến trường hỗn loạn giữa người biểu tình và cảnh sát. Người ủng hộ ông Trump sau đó biến thành một đám đông hung hăng, phá vỡ vành đai chướng ngại vật xông vào bên trong", Washington Post miêu tả.

Khung cảnh xảy ra hôm 6/1 không giống như bất cứ điều gì người dân Mỹ từng chứng kiến. Những kẻ nổi loạn diễu hành bên trong tòa nhà quốc hội, ngồi vào vị trí của lãnh đạo Thượng viện và Hạ viện, vẫy cờ trên ban công cánh Tây nơi sẽ diễn ra lễ nhậm chức vào 2 tuần tới.

Báo động và tin nhắn cảnh báo được gửi tới các nghị sĩ, nhân viên và phóng viên có mặt bên trong tòa nhà. Cảnh sát thủ đô Washington sau đó yêu cầu tăng viện và chiếm lại các khu vực mà người biểu tình đã tràn vào.

Đọ súng đã nổ ra. Lựu đạn choáng và hơi cay được sử dụng. Những hình ảnh bạo lực ở trung tâm quyền lực của nước Mỹ tràn ngập trên truyền hình và Internet toàn cầu.

Ông Trump đã bị quay lưng

Vụ tấn công vào Điện Capitol là hành động tuyệt vọng cuối cùng của một phong trào chính trị sắp bị gạt sang bên lề nước Mỹ.

Nhưng ngay từ trước khi những kẻ nổi loạn đặt chân vào trụ sở quốc hội, nhiệm kỳ tổng thống đang ngày một trôi xa khỏi tầm tay ông Trump.

Đảng Dân chủ giành được chiến thắng chưa từng có trong cuộc bỏ phiếu lựa chọn thượng nghị sĩ ở tiểu bang Georgia, qua đó sẽ nắm quyền kiểm soát Thượng viện từ nay cho tới bầu cử giữa nhiệm kỳ năm 2022 (nhờ phiếu bầu từ phó tổng thống - nay đã được quốc hội xác nhận là bà Kamala Harris - để phá vỡ thế bế tắc).

Nhiều đảng viên Cộng hòa tức giận đổ lỗi cho ông Trump vì thất bại này, bởi cáo buộc gian lận bầu cử vô căn cứ gây hại cho hai ứng viên của đảng.

Hai đồng minh quan trọng của ông Trump suốt 4 năm qua - Phó tổng thống Mike Pence và lãnh đạo phe đa số Cộng hòa tại Thượng viện Mitch McConnell - từ chối tham gia nỗ lực đảo ngược kết quả bầu cử tại Quốc hội.

Sau vụ tấn công vào Điện Capitol, thêm nhiều đảng viên Cộng hòa rời bỏ ông Trump. Hơn một nửa số thượng nghị sĩ Cộng hòa từng lên tiếng khẳng định sẽ phản đối kết quả bỏ phiếu của đại cử tri đoàn, nay quay lưng với tổng thống khi cuộc họp của Thượng viện được nối lại.

"Những gì chúng tôi chứng kiến hôm nay là trái pháp luật và không thể chấp nhận. Tôi quyết định bỏ phiếu ủng hộ kết quả của đại cử tri đoàn, tôi kêu gọi Donald Trump lên án vụ tấn công, chấm dứt cơn ác mộng này", Hạ nghị sĩ Cộng hòa Cathy McMorris Rodgers nói.

Hạ nghị sĩ Cộng hòa Liz Cheney cho rằng Tổng thống Trump phải chịu trách nhiệm cho vụ bạo lực ở thủ đô Washington.

"Tổng thống đã tập hợp đám đông và kích động họ. Ông ấy là người châm ngòi (vụ tấn công). Đây không phải là nước Mỹ của chúng ta", nghị sĩ Cheney nói.

"Đủ rồi, mọi chuyện đã chấm hết", Thượng nghị sĩ Graham phát biểu trước Thượng viện hôm 6/1. Ảnh: Politico.

Thượng nghị sĩ Cộng hòa Roy Blunt tuyên bố ông không muốn tiếp tục nghe Tổng thống Trump nói.

"Tôi không muốn nghe bất cứ điều gì nữa. Đây là một thảm kịch mà Donald Trump là một phần của thảm kịch ấy", ông Blunt nói.

Một loạt quan chức Nhà Trắng nộp đơn từ chức ngay trong ngày 6/1, dù không rõ thời điểm này là vô tình hay cố ý. Nhiều đơn từ chức khác cũng sẽ sớm được gửi tới bàn làm việc của ông Trump.

Khi Tổng thống Trump có bài phát biểu kêu gọi những người nổi loạn ở Điện Capitol về nhà trong hòa bình, các đồng minh yêu cầu ông phải lên tiếng mạnh mẽ hơn nữa.

"Điều tốt nhất ông Trump nên làm ngay lúc này là phát biểu trước toàn thể nhân dân từ phòng Bầu dục, lên án vụ nổi loạn. Đất nước cần một cuộc chuyển giao quyền lực trong hòa bình vào ngày 20/1", Mick Mulvaney, cựu chánh văn phòng Nhà Trắng, viết trên Twitter.

Trong khi đó, Alyssa Farah, cựu giám đốc truyền thông Nhà Trắng vừa từ chức tháng trước, nhấn mạnh ông Trump đã thua và không hề có gian lận trong cuộc bầu cử.

"Những người ủng hộ Tổng thống Trump thân mến, tôi là một trong số các bạn. Tôi đã chạy đua cùng ông Trump và bỏ phiếu cho ông ấy. Nhưng tôi cần các bạn nghe tôi nói: cuộc bầu cử không bị đánh cắp. Chúng ta đã thua", bà Farah viết trên Twitter.

Ngay cả Thượng nghị sĩ Cộng hòa Lindsey Graham, một trong những đồng minh trung thành nhất của ông Trump, cũng tuyên bố phản đối lật ngược kết quả bầu cử.

Và kỷ nguyên Trump đã chấm dứt.

Ông Trump không giúp hàn gắn đất nước

Sau vụ tấn công, tổng thống đắc cử Joe Biden kêu gọi ông Trump lên trên truyền hình, trước quốc dân, kêu gọi chấm dứt biểu tình và thừa nhận thất bại.

Nhưng những gì Tổng thống Trump đã làm cho tới hoàng hôn ngày 6/1 là những chia sẻ trên Twitter kêu gọi người biểu tình duy trì hòa bình và hỗ trợ lực lượng chấp pháp.

Ông Trump sau đó xuất hiện trong đoạn video 1 phút khuyên người biểu tình trở về nhà trong hòa bình, nhưng không quên cáo buộc gian lận bầu cử.

Twitter đã gỡ bỏ đoạn video cùng nhiều bài đăng của Tổng thống Trump, đồng thời tạm khóa tài khoản của ông trong 12 giờ.

"Ông Trump là biểu hiện, và cũng là nguyên nhân của sự kiện ngày 6/1. Một tổng thống được bầu giữa sự phản đối của người dân, sử dụng quyền lực không phải để xoa dịu sự giận dữ mà ngược lại thổi bùng lên thù hận. Chẳng có gì đáng ngạc nhiên rằng trong những ngày cuối của nhiệm kỳ, ông ấy tạo ra một cuộc nổi dậy chống lại kết quả bầu cử", Washington Post viết.

Người biểu tình đối đầu với cảnh sát bên ngoài Điện Capitol. Ảnh: AP.

Sau cái chết của người Mỹ gốc Phi George Floyd, Tổng thống Trump từng nhiều lần từ chối lên án các nhóm da trắng thượng đẳng và dân quân cực hữu.

Các phát ngôn của ông Trump bị chỉ trích là không giúp hàn gắn đất nước, mà chỉ đào sâu thêm sự thù địch giữa các phe nhóm sắc tộc và chính trị, khi tình trạng bất ổn dân sự nổ ra hồi mùa hè năm ngoái.

Sự kiện ngày 6/1 không phải lần đầu tiên Điện Capitol bị tấn công. Năm 1954, hai phần tử cực đoan Puerto Rico tấn công tòa nhà và nổ súng làm bị thương 4 nghị sĩ. Năm 1998, một tay súng xâm nhập Điện Capitol và khiến 2 cảnh sát thiệt mạng.

Tuy nhiên, chưa bao giờ những vụ tấn công lại diễn ra theo kịch bản mà thủ phạm được tổng thống đương nhiệm kích động, như cách Tổng thống Trump kêu gọi sự ủng hộ từ đám đông người biểu tình.