Gánh nặng tài chính trở thành rào cản khiến các cặp vợ chồng Trung Quốc không muốn sinh thêm con thứ 2. (Ảnh minh họa: AFP)

Khi cặp vợ chồng James Chen và Subrina Huang nghe tin chính phủ Trung Quốc bãi bỏ chính sách một con vào năm 2015 và cho phép các cặp vợ chồng được sinh con thứ 2, họ đã rất vui mừng và lên kế hoạch sinh thêm em bé nữa.

“Chúng tôi nghĩ là chúng tôi sẽ muốn có đứa con nữa. Tôi muốn một bé trai”, anh Chen, 35 tuổi, đang sinh sống ở Thượng Hải, chia sẻ.

Tuy nhiên, mong muốn đó đã nhanh chóng bị dập tắt. Cặp đôi này phải dành 3.172 USD mỗi năm chi trả cho khoản phí học thêm của con gái 6 tuổi bao gồm các lớp học nhảy múa và tiếng Anh. Sau đó, họ lại tiếp tục đau đầu tính đến vấn đề nhà cửa.

Cô Huang, 33 tuổi, thu nhập 789 USD mỗi tháng, cho biết nếu sinh con thứ 2 cặp đôi sẽ tiếp tục phải tính toán việc di chuyển sang một căn hộ khác có diện tích lớn hơn. Tuy nhiên, tình hình nhà ở cũng không mấy sáng sủa với gia đình cặp vợ chồng khi theo thống kê thì chi phí bất động sản ở các thành phố Trung Quốc cao gấp 91 lần thu nhập sau thuế (trong khi đó con số này ở New York là 25 lần).

“Nuôi dưỡng một đứa nhỏ thật không dễ chút nào. Chúng tôi giờ đã từ bỏ mong muốn có thêm đứa con thứ 2”, anh Chen, người có thu nhập khoảng 1.000 USD mỗi tháng, chia sẻ.

Trường hợp như cặp vợ chồng Huang và Chen không phải là “hàng hiếm” trong xã hội Trung Quốc. Theo ông Yang Wenzhuang, một quan chức thuộc Ủy ban Kế hoạch hóa Gia đình thuộc Bộ Y tế Trung Quốc, có tới 4/5 các cặp vợ chồng Trung Quốc nói rằng sức ép tài chính là lý do hàng đầu ngăn cản việc họ sinh con thứ hai.

Gánh nặng tài chính

Theo số liệu của Cục Thống kê quốc gia Trung Quốc, số lượng trẻ sơ sinh trong năm đầu tiên bãi bỏ chính sách 1 con (2016) đã tăng đáng kể nhưng con số đã ngay lập tức “lao dốc” trong năm 2017.

Anke Schrader, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Kinh tế Trung Quốc nhận định rằng khi chính sách thay đổi, chắc chắn mọi thứ sẽ có xu hướng tăng lên tuy nhiên mức tăng có bền vững hay không lại là một bài toán khác. Chuyên gia này cho rằng gánh nặng tài chính của việc nuôi con ở Trung Quốc đã trở nên quá lớn.

Sự thật này dường như phản ánh chính xác những gì đang diễn ra ở khu vực thành thị Trung Quốc khi 14,3% chi tiêu trong gia đình được dành cho việc nuôi con cái, theo nghiên cứu của đại học Bắc Kinh hồi năm ngoái. Theo nhà nghiên cứu James Liang, tỷ lệ sinh ở Bắc Kinh và Thượng Hải đã xuống dưới 1 và xếp vào hàng thấp nhất thế giới. Chuyên gia này lo ngại tới viễn cảnh dân số Trung Quốc bị già hóa trong tương lai.

Dù tỉ lệ sinh nở ở nông thôn có khả quan hơn thành thị, nhưng nếu tính trung bình cả nước thì con số vào khoảng 1,6. Tỷ lệ này còn thấp hơn cả Nga và ngang bằng với Canada - các quốc gia thuộc nhóm có tỷ lệ sinh thấp trên thế giới.

“Trung Quốc đang đối diện với cuộc khủng hoảng trẻ em”, chuyên gia Wei Siang Yu chia sẻ. Điều này thật sự có thể khiến chính phủ nước này “đau đầu” vì theo dự báo dân số Trung Quốc sẽ tăng lên tới đỉnh điểm vào năm 2030 ở mức 1,45 tỷ trước khi giảm xuống mức 1 tỷ vào cuối thế kỷ 21.

Điều này có nghĩa là “quả bom nhân khẩu học” ở Trung Quốc có thể nổ bất cử lúc nào. Ngày 7/2, báo China Daily nhận định rằng trong 10 năm tới số người trẻ tuổi sẽ giảm đi đáng kể.

Theo thống kê dân số trong độ tuổi lao động từ 16-59 của Trung Quốc cách đây chừng 10 năm là khoảng 902 triệu người. Tuy nhiên, con số này đã bắt đầu sụt giảm từ năm 2012 và giảm tới 5 triệu trong năm 2017. Tính từ thời điểm 2025, cứ mỗi năm Trung Quốc sẽ có khoảng 7 triệu người nghỉ hưu. Điều này sẽ tiếp tục gây ra một hệ lụy khác, đó là việc người lao động phải tiếp tục căng thẳng với việc hỗ trợ nhiều hơn cha mẹ cao tuổi. Vấn đế này xảy ra trong bối cảnh các chương trình phúc lợi xã hội của Trung Quốc được nhận định là còn chưa đầy đủ và chưa thực sự hiệu quả.

Nỗ lực của chính phủ

Các nhà làm luật Trung Quốc đã bắt đầu tính tới đề xuất giảm thuế cho các gia đình đông con và giảm tuổi kết hôn xuống 18 tuổi (hiện nay tối thiểu là 20 với nữ và 22 với nam giới). Tuy nhiên, các chính sách này chưa được thông qua.

Năm 2018, Trung Quốc có thể sẽ ban hành chính sách mới như giảm thuế, hoặc hỗ trợ cho gia đình sinh con thứ 2. Bộ Y tế Trung Quốc mới đây cũng đã công bố một chương trình nhằm bổ sung khoảng 89.000 giường tại các bệnh viện và khoảng 140.000 bác sĩ phụ sản và hộ sinh cho tới năm 2020.

Tuy nhiên các nhà quan sát cho rằng những nỗ lực này vẫn có thể “như muối bỏ bể” và chưa đủ để đảo ngược được xu hướng tỉ lệ sinh giảm. Dù trước đó, Trung Quốc ban hành nhiều chính sách như cho phép nữ lao động sinh con thứ 2 nghỉ 5 tháng nguyên lương để chăm sóc con cái. Tuy nhiên, những chính sách này vẫn chưa thực sự hiệu quả.