Nỗ lực lựa chọn lãnh đạo của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đã bước sang một giai đoạn mới trong tuần này. Đại sứ từ 164 quốc gia thành viên sẽ “tuyên bố” người họ ủng hộ trong cuộc gặp riêng với các quan chức cấp cao ở Geneva.

Tuy nhiên, theo 6 cựu quan chức WTO và các chuyên gia thương mại, hoạt động trên - bước đầu tiên trong 3 giai đoạn loại bớt ứng viên - có thể chỉ gây lãng phí. Họ nói những diễn biến mang tính quyết định với tương lai của tổ chức toàn cầu khổng lồ này đang diễn ra ở Washington, nơi cách đó hàng nghìn km.

Tổng giám đốc WTO Roberto Azevedo đã chính thức từ chức ngày 31/8. Ảnh: Reuters.

Cuộc bầu cử tổng thống Mỹ vào ngày 3/11 đang làm lu mờ nỗ lực lấp đầy khoảng trống Tổng giám đốc WTO Roberto Azevedo để lại sau khi ông từ chức ngày 31/8. Cuộc bầu cử này cũng có thể cản trở mục tiêu chọn ra lãnh đạo trong vòng hai tháng của WTO.

WTO bị vướng vào cuộc đua tổng thống

Việc Mỹ ủng hộ một ứng cử viên cụ thể là rất quan trọng. Song, 4 chuyên gia thương mại - bao gồm cả cựu nhân viên WTO - tin rằng chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump khó có thể hỗ trợ cho một tổ chức đa phương ông Trump đã đe dọa rút khỏi. Điều này còn trở nên chắc chắn hơn vì thương mại là chủ đề gây tranh cãi của chiến dịch tranh cử.

Ông Trump đã phát động một cuộc chiến thương mại với Trung Quốc và áp đặt thuế quan lên các đồng minh của Mỹ. Ông cũng vô hiệu hóa khả năng can thiệp vào các tranh chấp của WTO - chức năng quan trọng của tổ chức này - bằng cách ngăn việc bổ nhiệm thẩm phán vào Cơ quan Phúc thẩm.

“Tôi cảm thấy khó tưởng tượng việc chính quyền ông Trump sẽ chuyển hướng và làm điều gì đó tích cực cho hệ thống của WTO”, David Tinline, cựu cố vấn của ông Azevedo, nói với Reuters.

Nhà Trắng yêu cầu Reuters chuyển câu hỏi sang Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR).

Tổng thống Mỹ Donald Trump xuất hiện trong một cuộc họp báo tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) lần thứ 50 ở Davos, Thụy Sĩ ngày 22/1 với ông Roberto Azevedo ở phía sau. Ảnh: Reuters.

USTR từ chối bình luận. Tuy nhiên, cơ quan này cũng gợi ý Reuters xem tuyên bố của Đại diện Thương mại Mỹ Robert Lighthizer trước các nhà lập pháp vào tháng 6. Ông Lighthizer đã nói WTO cần một lãnh đạo có định hướng cải cách và ông sẽ phủ quyết bất kỳ ứng cử viên nào thể hiện “tư tưởng phản đối Mỹ”.

Xung đột kinh tế Mỹ - Trung là một yếu tố phức tạp hơn nữa. Bất kỳ ứng cử viên nào được Mỹ hậu thuẫn đều có thể bị Bắc Kinh phản đối và ngược lại, các cựu quan chức WTO và chuyên gia thương mại cho biết.

Trong khi đó, Bộ Ngoại giao Trung Quốc tuyên bố sẽ tham gia một cách xây dựng vào quá trình lựa chọn lãnh đạo WTO.

“Chúng tôi sẵn sàng hợp tác chặt chẽ với các bên để bầu ra một tổng giám đốc giỏi thông qua quá trình tham vấn đầy đủ. Chúng tôi sẽ đảm bảo quá trình chuyển giao suôn sẻ và thúc đẩy WTO đóng vai trò lớn hơn trong việc điều hành kinh tế toàn cầu”, bộ này nói.

Sự ra đi của ông Azevedo đã để lại khoảng trống tại WTO trong bối cảnh quan hệ Mỹ - Trung ngày càng xấu đi. Bên cạnh đó, cuộc khủng hoảng Covid-19 làm chủ nghĩa bảo hộ lên ngôi, bóp nghẹt nền kinh tế toàn cầu.

Yếu tố "Biden"

Hiện có 8 ứng cử viên trong cuộc đua. Con số này sẽ giảm xuống còn 5 sau khi các cuộc gặp kín đầu tiên kết thúc vào ngày 16/9. Sau đó, hai ứng viên cuối cùng được chọn và người chiến thắng sẽ được công bố trước hạn chót vào ngày 7/11.

Nhiều đại sứ cho rằng hai ứng viên dẫn đầu cuộc đua là hai phụ nữ đến từ châu Phi, Ngozi Okonjo-Iweala của Nigeria và Amina Mohamed của Kenya. Một trong hai có thể trở thành nữ lãnh đạo đầu tiên của tổ chức này.

Ứng viên chiến thắng phải nhận được sự đồng thuận. Một cuộc bỏ phiếu - phương án thay thế - chưa bao giờ xảy ra và được xem là “phương sách cuối cùng”, theo các quy tắc của WTO. Vì vậy, mặc dù có thể, WTO khó bổ nhiệm một tổng giám đốc mới nếu không có được cái gật đầu của Mỹ - quốc gia đóng góp nhiều nhất cho tổ chức này.

Quá trình lựa chọn lãnh đạo của WTO có thể trở nên lộn xộn. Năm 1999, các quốc gia bị chia rẽ đến mức quá trình này kéo dài một năm, tạo ra sự bất đồng và xao nhãng ở vòng đàm phán thương mại toàn cầu - một hội nghị thất bại vào cùng năm đó.

Cựu Bộ trưởng Thương mại Anh Liam Fox, người được ông Lighthizer mô tả là "một trong những ứng cử viên được yêu thích" cho vị trí lãnh đạo WTO, tỏ ra lạc quan về vai trò của Washington trong quá trình lựa chọn.

“Tôi không nghĩ rằng có sự thù địch”, ông Fox nói về chính quyền Mỹ hiện tại. Đồng thời, ông cũng nói có “sự hỗ trợ mạnh mẽ cho thương mại tự do và hệ thống đa phương dựa trên quy tắc” trong cả hai đảng của Mỹ.

Ứng viên Ngozi Okonjo-Iweala của Nigeria, một trong hai ứng viên tiềm năng nhất cho vị trí đứng đầu WTO. Ảnh: Reuters.

Nếu ứng cử viên yêu thích không xuất hiện, một số thành viên WTO có thể muốn đợi cho đến sau cuộc bầu cử Mỹ, phòng khi ông Joe Biden - đối thủ thuộc đảng Dân chủ của Tổng thống Trump - giành chiến thắng.

“Họ có thể chơi trò trì hoãn, nhưng điều đó sẽ khiến vị trí tổng giám đốc bị bỏ trống cho đến ít nhất là tháng 2 hoặc tháng 3 năm sau”, Peter van den Bossche, cựu thành viên của cơ quan chuyên phân xử các tranh chấp thương mại của WTO, cho biết.

Ông Biden nói Mỹ cần giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc. Tuy nhiên, ông được coi là một nhà lãnh đạo có hướng tiếp cận thân thiện hơn với WTO. Ông Biden đã nhấn mạnh vào cách tiếp cận đa phương để giải quyết các vấn đề thương mại và chỉ trích các quyết định thuế quan của ông Trump.

Không thành viên WTO nào công khai thừa nhận kế hoạch trì hoãn quá trình chọn lãnh đạo, mặc dù hai đại sứ nói rằng sẽ tốt hơn nếu cân nhắc thêm về người chiến thắng cuộc bầu cử Mỹ.

Người phát ngôn của WTO, Keith Rockwell, cho biết không có dấu hiệu quy trình lựa chọn sẽ bị kéo dài.

Các ứng cử viên cho vị trí lãnh đạo WTO đã trải qua hai tháng vận động hành lang. Tuy nhiên, những hạn chế vì Covid-19 khiến các buổi chiêu đãi ở khách sạn lớn - thường được quốc gia của ứng viên tổ chức - được thay thế bằng những hoạt động khác kém sôi nổi hơn. Ứng viên Okonjo-Iweala của Nigeria đã vận động tích cực trên mạng trong khi cách ly.

Mặc dù WTO hoạt động dựa trên quyết định của các thành viên, một nhà lãnh đạo mạnh mẽ có thể khiến quá trình ra quyết định trở nên dễ dàng là rất cần thiết, đặc biệt trong bối cảnh thương mại toàn cầu đang bị tấn công trên nhiều mặt.

Riêng năm nay, sẽ cần có sự thỏa hiệp để kết thúc các cuộc đàm phán nhằm giảm hàng chục tỷ USD trợ cấp đánh bắt cá.

Sau đó là vấn đề ngân sách. Năm ngoái, WTO đã thành công trong việc trấn an những lo ngại của Mỹ rằng tổ chức này đang bội chi. Những vấn đề này dự kiến xuất hiện trở lại trong năm nay.