Hơn hai tuần trước, lực lượng Ukraine bất ngờ tấn công tỉnh Kursk, nằm ở biên giới phía tây nước Nga. Tư lệnh quân đội Ukraine Oleksandr Syrsky ngày 20/8 tuyên bố lực lượng nước này đã tiến sâu 28-35 km vào lãnh thổ Nga, kiểm soát khu vực rộng 1.263 km2 với 93 khu dân cư tại tỉnh Kursk.

"Lực lượng Ukraine đang tấn công để phòng thủ tại tỉnh Kursk, nhằm tạo ra vùng đệm an ninh và ngăn các trận pháo kích từ lãnh thổ Nga", ông Syrskyi nói.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky hôm 18/8 cho biết mục tiêu của Ukraine trong chiến dịch tại tỉnh Kursk là thiết lập vùng đệm an ninh trên lãnh thổ đối phương. Vùng đệm an ninh là khu vực ngăn cách hai lực lượng đang giao tranh, giúp các vùng lãnh thổ ở biên giới của Ukraine nằm ngoài tầm bắn của Nga.

Giới quan sát thêm rằng trong tính toán của Kiev, chiến dịch Kursk còn nhằm khiến quân Nga phải rút đáng kể lực lượng ở mặt trận Donbass, miền đông Ukraine, để bảo vệ tỉnh quê nhà.

Tuy nhiên, họ nhận định đây là ván cược tiềm ẩn rất nhiều rủi ro của ông Zelensky, khi quân đội Ukraine không đủ nguồn lực để thực hiện đồng thời hai nhiệm vụ: vừa tiến công ở Kursk, vừa phòng thủ ở mặt trận Donbass, gồm hai tỉnh Donetsk và Lugansk.

Dù cuộc tấn công táo bạo của Ukraine đã "diễn ra tốt hơn dự kiến", thực tế là Nga có lẽ đã không chuyển nhiều quân từ mặt trận miền đông sang bảo vệ Kursk như Kiev kỳ vọng, theo Hanna Shelest, nhà nghiên cứu cấp cao tại Trung tâm Phân tích Chính trị châu Âu.

Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) ở Mỹ ngày 15/8 cho biết chỉ có "một số thành phần thuộc các đơn vị không chính quy Nga" đang được triển khai tới Kursk để tăng cường phòng thủ.

ISW thêm rằng Điện Kremlin sẽ không muốn điều chuyển các đơn vị Nga đang tham chiến, đặc biệt là gần khu vực ưu tiên như Pokrovsk, trở về Kursk, khi biết rằng Ukraine cũng không đủ lực lượng và vũ khí để tiến quá sâu vào lãnh thổ Nga.

Bộ Ngoại giao Nga ngày 16/8 cáo buộc Ukraine sử dụng pháo phản lực HIMARS để làm nổ tung ba cây cầu chiến lược bắc qua sông Siem thuộc tỉnh Kursk. Việc phá những cây cầu này đồng nghĩa Ukraine không thể tiến xa hơn về phía bắc, mà chỉ có thể co cụm phòng thủ ở vùng lãnh thổ vừa kiểm soát.

Tại mặt trận Donetsk, Nga vẫn duy trì đà tấn công, khi phòng tuyến Ukraine đã trở nên mỏng hơn do phải chuyển bớt quân tới Kursk. Bộ Quốc phòng Nga tuyên bố trong những ngày gần đây, lực lượng của họ đã kiểm soát một số khu định cư gồm Zhelanne, Svyrydonivka và làng New York, cách thành phố Pokrovsk khoảng 46 km.

Tổng thống Volodymyr Zelensky kiểm tra việc xây dựng các công sự tại một địa điểm không được tiết lộ ở vùng Volyn, tây bắc Ukraine, hôm 30/7. Ảnh: AFP

Tại Pokrovsk, giới chức địa phương đã phát lệnh sơ tán dân thường. Serhiy Dobryak, người đứng đầu chính quyền quân sự, cảnh báo lực lượng Nga đã "gần như áp sát" thành phố và rủi ro ngày càng tăng.

Cách đây một năm, Pokrovsk vẫn được xem là nơi rất an toàn, cho phép nhà báo và nhân viên cứu trợ Ukraine có thể ở lại qua đêm. Hệ thống đường sắt và đường bộ của thành phố nối tới các thành phố trung tâm Dnipro, Kramatorsk và Sloviansk. Nếu kiểm soát Pokrovsk, Nga có thể chia cắt phần lãnh thổ còn lại mà Ukraine vẫn còn nắm giữ ở tỉnh Donetsk.

Tổng thống Zelensky hôm 16/8 cũng ám chỉ cuộc tấn công ở Kursk có liên quan tới mặt trận miền đông. Ông giải thích chiến dịch ở Kursk "nhằm phá hủy tuyến hậu cần của quân đội Nga và rút cạn nguồn dự trữ của họ". Ông thêm rằng tư lệnh Syrsky đã báo cáo về "về các bước phòng thủ của chúng tôi ở Donbass", trong đó có thành phố Pokrovsk.

Dù quân Ukraine ở khu vực Sumy, đông bắc đất nước, vui mừng trước thành công ban đầu của chiến dịch tấn công Kursk, không khó để thấy những hoài nghi về chiến lược tổng thể. Lính bộ binh Oleksi là một trong số đó.

"Chúng tôi nên bảo vệ những gì mình có. Tấn công Kursk sẽ rút những người lính giỏi ra khỏi Pokrovsk. Và nếu nó nhằm chuyển hướng lực lượng Nga, nó chỉ là chuyển vấn đề về số lượng quân Nga từ nơi này sang nơi khác", anh nói, trước khi thêm rằng "mẹ tôi luôn nhắc nhở rằng hãy giữ vững lập trường của mình".

Oleksi cho hay có một số tin đồn trong quân đội rằng đại tá Emil Ishkulov, chỉ huy lữ đoàn 80 của Ukraine, đã bị cách chức hồi cuối tháng 7 vì phản đối cuộc tấn công lãnh thổ Nga, cho rằng đơn vị của ông không đủ mạnh để làm nhiệm vụ này. Vào thời điểm đó, nhiều binh sĩ trong đơn vị đã kêu gọi phục chức cho ông nhưng không thành công.

Estonia ngày 16/8 cho biết thông tin tình báo cho thấy Nga chưa có dấu hiệu về việc điều chuyển quân quy mô lớn tới Kursk để thực hiện cuộc phản công. Điều đó cho thấy ưu tiên hàng đầu của Nga hiện nay vẫn là Donbass.

"Chưa có dấu hiệu nào cho thấy Nga tập trung đủ lực lượng ở tỉnh Kursk để triển khai các hoạt động quân sự lớn", trung tá Mattias Puusepp, phó tham mưu trưởng lực lượng quốc phòng Estonia, nói. "Các hành động hiện tại chỉ có tính chất phòng thủ, nghĩa là họ thiết lập phòng tuyến và di chuyển các đơn vị".

Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng sau thời gian đầu bị bất ngờ, Nga dường như đã bắt đầu trả đũa. Một tên lửa đạn đạo đã lao xuống trung tâm Sumy, thành phố gần nhất với khu vực Kursk bị tấn công. Các bệnh viện ở Sumy đang tiếp nhận rất nhiều lính thương vong ở tiền tuyến và cũng trở thành nơi cư trú cho khoảng 4.000 dân sơ tán ở các khu vực sát biên giới.

Hình ảnh Bộ Quốc phòng Nga công bố ngày 11/8 cho thấy UAV tấn công xe bọc thép của Ukraine ở Kursk. Ảnh: AFP

Andrew Latham, giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Macalester kiêm thành viên cấp cao Viện Hòa bình và Ngoại giao ở Mỹ, mô tả cuộc tấn công Kursk của Tổng thống Zelensky là canh bạc mạo hiểm, có thể đẩy Ukraine vào tình thế "mất cả chì lẫn chài", khi vừa bị Nga phản công ở Kursk, vừa bị mất thêm lãnh thổ ở Donetsk.

"Dù chiến dịch đã gây ra một số thiệt hại tâm lý cho Nga, những chiến thắng nhỏ như vậy không thể làm thay đổi động lực cho cuộc xung đột. Bất chấp những tổn thất, Nga vẫn là cường quốc quân sự đáng gờm với kho vũ khí khổng lồ và khả năng răn đe hạt nhân. Ukraine vẫn phải đối mặt với thách thức lớn trong việc vượt qua sự chênh lệch quá lớn này", Latham nhận xét.

Giáo sư Latham nhấn mạnh việc chuyển hướng lực lượng khỏi chiến trường chính ở Donbass có thể là tính toán sai lầm chiến lược của Ukraine. "Mỗi binh sĩ, xe tăng và khẩu đội pháo được triển khai trong cuộc tấn công vào tỉnh Kursk là một tổn thất với nỗ lực giành lại các vùng lãnh thổ Ukraine bị Nga kiểm soát. Những lực lượng này nếu tập trung cho tiền tuyến Donbass có khả năng mang lại lợi ích hữu hình, làm suy yếu phòng tuyến của Nga và tạo cơ hội cho những bước đột phá quyết định", ông nói.

Chuyên gia này cho rằng Ukraine đang bị kéo vào "nỗ lực tốn kém và vô ích" ở Kursk, khi cuộc chiến thực sự cho tương lai nước này đang diễn ra ở nơi khác.

Giới quan sát nhận xét cuộc chiến vào Kursk chỉ mang lại kết quả mang tính biểu tượng, nhưng tiềm ẩn hậu quả thực tế. Họ cho rằng cuộc phiêu lưu kéo dài vào lãnh thổ Nga có thể làm leo thang xung đột, lôi kéo các quốc gia khác và có khả năng dẫn tới cuộc đối đầu toàn cầu nghiêm trọng. Tổng thống Vladimir Putin đã cam kết sẽ đáp trả Ukraine "bằng phản ứng tương xứng".

Con đường phía trước của Ukraine đầy thách thức nhưng trọng tâm rõ ràng vẫn phải là giành lại các vùng lãnh thổ bị mất, theo Latham.

"Con đường dẫn tới chiến thắng không nằm ở những hành động thách thức mang tính biểu tượng, mà là ở việc theo đuổi giải phóng lãnh thổ một cách có phương pháp và không ngừng nghỉ", Latham nói.

Cục diện chiến trường Nga - Ukraine. Đồ họa: Guardian

Tuy nhiên, những người khác lại tin rằng cuộc tấn công của Ukraine vào tỉnh Kursk thực sự hiệu quả. Thượng nghị sĩ Mỹ Mark Kelly ngày 18/8 nói quyết định của Kiev có thể thay đổi cục diện cuộc chiến.

"130.000 người Nga đã phải rời bỏ nhà cửa và tại thời điểm này trong cuộc xung đột, tôi nghĩ người Ukraine đã thực sự làm được điều gì đó bất ngờ có thể thực sự thay đổi cách cuộc chiến sẽ diễn ra", Kelly nói trên chương trình Face the Nation của đài CBS.