Trong cuộc họp trực tuyến với các nghị sĩ Mỹ cuối tuần qua, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã khẩn thiết kêu gọi Washington giúp Kiev có thêm máy bay chiến đấu để duy trì năng lực kiểm soát không phận, đối phó với chiến dịch quân sự của Nga.

Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken hôm 6/3 xác nhận Washington đã "bật đèn xanh" cho ý tưởng này và đang "thảo luận tích cực" để Ba Lan, một thành viên NATO, cung cấp chiến đấu cơ MiG-29 thời Liên Xô cho nước láng giềng Ukraine. Mỹ sau đó sẽ tính toán phương án bù đắp cho không quân Ba Lan bằng tiêm kích F-16.

Tại sao Ukraine cần chiến đấu cơ Ba Lan?

Lực lượng không quân Ukraine sử dụng tiêm kích MIG-19 và Su-27 do Liên Xô sản xuất để bảo vệ không phận trước chiến dịch quân sự của Nga, đồng thời kêu gọi có thêm nhiều máy bay chiến đấu để tiếp tục nhiệm vụ trong thời gian dài.

Không quân Ukraine hoàn toàn lép vế trước lực lượng không quân Nga hùng mạnh hơn, nhưng các phi công Ukraine vẫn tiếp tục nhiệm vụ. Nga nhiều lần tuyên bố đã chiếm ưu thế trên không, vùi dập lực lượng phòng không và không quân Ukraine, nhưng các tiêm kích nước này vẫn xuất kích.

Một quan chức Lầu Năm Góc ngày 6/3 cho hay Nga vẫn chưa chiếm được ưu thế trên không tuyệt đối, khi lực lượng phòng không, không quân Ukraine vẫn tham chiến và phát huy hiệu quả. Phi công Ukraine tuyên bố đã hạ một số tiêm kích Nga, nhưng thông tin chưa được xác nhận độc lập.

Hai chiếc Su-27 bay trên căn cứ quân sự vùng Zhytomyr, Ukraine hồi tháng 12/2018. Ảnh: AP.

Tuy nhiên, phi công Ukraine không được đào tạo để lái tiêm kích Mỹ, trong khi họ đã quen thuộc và có kỹ năng tốt với chiến đấu cơ Su-27 và MiG-29, những loại hiện được các nước như Ba Lan, Bulgaria và Slovakia sử dụng.

Họ có thể lái tiêm kích MiG-29 ngay lập tức mà không cần huấn luyện thêm. Tuy nhiên, Ba Lan không muốn mất một lượng đáng kể máy bay chiến đấu mà không có sự thay thế. Những chiếc F-16 do Mỹ sản xuất đang trở thành trụ cột của không quân Ba Lan khi nước này hiện đại hóa quân đội.

Thách thức với Ba Lan và phương Tây

Ba Lan đã ủng hộ mạnh mẽ Ukraine về mặt chính trị, đồng thời mở cửa biên giới cho người tị nạn từ Ukraine. Tuy nhiên, quốc gia này dường như không thực sự nhiệt tình với đề xuất chuyển tiêm kích của Mỹ.

"Về việc gửi máy bay, tôi chỉ có thể nhắc lại rằng chưa có quyết định nào được đưa ra", Piotr Mueller, phát ngôn viên chính phủ Ba Lan, nói.

Ông Muller phủ nhận thông tin rằng Ba Lan có thể cho phép chiến đấu cơ Ukraine hạ cánh để tiếp nhiên liệu, vũ khí tại căn cứ không quân của mình. Nga đã cáo buộc Romania và một số quốc gia khác đang tiếp nhận máy bay của Ukraine, cảnh báo rằng đây là hành động "tham gia vào xung đột".

Tuyên bố của Nga có thể được coi là lời cảnh báo rộng hơn để chống lại nỗ lực hỗ trợ không quân Ukraine của nhiều nước châu Âu, theo Monika Scislowska và Matthew Lee, hai biên tập viên của AP.

Bất chấp lập trường ủng hộ Ukraine trong cuộc xung đột, Warsaw đang phải đối mặt với một quyết định quan trọng và đầy thách thức liên quan tới việc cung cấp máy bay chiến đấu cho Ukraine. Nỗ lực cung cấp tiêm kích cho Ukraine có thể dẫn tới nguy cơ đối đầu căng thẳng với Nga. Quan hệ giữa Warsaw và Moskva đã xuống mức thấp nhất kể từ khi chính phủ cánh hữu nhậm chức ở Ba Lan vào năm 2015.

Một trong thách thức lớn nhất là nếu được gửi tới Ukraine, số phận của những tiêm kích MiG-29 này sẽ ra sao khi không còn ở trên lãnh thổ NATO. Khi xung đột đang diễn ra căng thẳng, không rõ Ukraine có thể bảo đảm an toàn cho những chiến đấu cơ này hay không.

Một câu hỏi khác cần giải quyết là làm thế nào để chuyển máy bay cho Ukraine. Các phi công Ba Lan, cũng là phi công NATO, không thể lái máy bay tới Ukraine bởi nó tiềm ẩn nguy cơ kéo liên minh vào xung đột với Nga. Đồng thời, việc gửi phi công Ukraine đến Ba Lan để lái chiến đấu cơ về nước cũng có thể mang đến những rắc rối tương tự.

Ngoài ra, nếu Ba Lan cung cấp tiêm kích MiG-29 cho Ukraine, họ sẽ không lập tức nhận được số máy bay F-16 bổ sung từ Mỹ và có thể phải chờ đợi trong thời gian dài.

Thượng nghị sĩ Mỹ Marco Rubio thừa nhận kế hoạch cung cấp tiêm kích cho Ukraine vướng rất nhiều trở ngại. "Vấn đề này rất phức tạp. Việc bàn giao máy bay không hề dễ dàng. Bạn phải đưa chúng tới đó. Bạn cũng phải tìm chỗ để chúng", ông nói. "Nga đã phóng 8-12 tên lửa vào một sân bay Ukraine và đó chỉ là một phần trong chiến lược của Moskva để ngăn phương Tây gửi máy bay cho Kiev".

Các mũi tiến quân của Nga. Đồ họa:Guardian.