Trung Quốc ngày 8/12 phê duyệt liệu pháp kháng thể đơn dòng điều trị Covid-19, do Đại học Thanh Hoa, Bệnh viện Nhân dân số 3 Thâm Quyến và Brii Biosciences phát triển. Đây là loại thuốc trị Covid-19 đầu tiên được phát triển thành công ở nước này.

Kháng thể đơn dòng là một loại protein gắn vào protein đột biến của nCoV, làm giảm khả năng virus xâm nhập các tế bào cơ thể. Thuốc vừa được phê duyệt chứa hai kháng thể đơn dòng trung hòa, BRII-196 và BRII-198, được điều chế bằng cách nhân bản trong phòng thí nghiệm và kết hợp kháng thể từ người mắc Covid-19 đã hồi phục tại Trung Quốc.

Đây được coi là một thắng lợi lớn với Zhang Linqi, nhà nghiên cứu miễn dịch học virus tại Đại học Thanh Hoa ở Bắc Kinh, người đã thúc đẩy phương pháp điều trị kháng thể, giúp giảm 78% nguy cơ nhập viện và tử vong trong các thử nghiệm lâm sàng.

"Sự kết hợp kháng thể này cung cấp biện pháp điều trị đẳng cấp thế giới cho Trung Quốc để chống lại đại dịch Covid-19", Zhang nói sau khi liệu pháp của ông được phê duyệt.

Tuy nhiên, thành công này không hoàn toàn do may mắn, mà nhờ quyết tâm cùng kinh nghiệm trong ứng phó với mầm bệnh mới của ông Zhang và nhóm cộng sự.

"Phát triển một loại thuốc điều trị nghe có vẻ nhanh như chớp, ngay cả với chính tôi, nhưng thực ra nó được dựa trên nhiều năm nghiên cứu về thuốc kháng thể và phát triển vaccine chống HIV", Zhang nói. "Chúng tôi chưa giải quyết được HIV hay tìm ra phương pháp chữa trị, nhưng đã tích lũy được nhiều kinh nghiệm trong quá trình nghiên cứu".

Phần lớn sự nghiệp nghiên cứu của ông đều tập trung tìm hiểu về virus và phản ứng miễn dịch với HIV, cũng như phát triển liệu pháp kháng virus.

Nhà nghiên cứu Zhang Linqi tại phòng làm việc ở Đại học Thanh Hoa, Bắc Kinh. Ảnh: SCMP.

Ông Zhang bắt đầu con đường nghiên cứu tại Đại học Edinburgh, Scotland, trước khi tham gia nhóm nghiên cứu của tiến sĩ David Ho ở Trung tâm Nghiên cứu Aaron Diamond Aids tại New York năm 1993. Ông trở thành phó giáo sư tại Đại học Rockefeller của New York năm 1997 và 10 năm sau gia nhập trường y của Đại học Thanh Hoa với tư cách là giáo sư. Sau đó, ông đảm nhận vai trò phó hiệu trưởng và giám đốc điều hành Trung tâm Nghiên cứu Hỗ trợ Toàn diện của trường.

Ông cũng tham gia nghiên cứu các mầm bệnh mới từng gây ra những đợt bùng phát đáng báo động. Năm 2003, ông cùng nhóm nghiên cứu Đại học Hong Kong phát triển liệu pháp kháng virus chống đại dịch Sars.

Năm 2012, khi dịch Mers bùng phát ở Arab Saudi, Zhang đã hợp tác với Wang Xinquan, chuyên gia tại trường khoa học đời sống thuộc Đại học Thanh Hoa, để tìm hiểu cách thức virus hình vương miện (corona) lây nhiễm sang người. Nhóm nghiên cứu đã phát hiện ra kháng thể đơn dòng đầu tiên của con người có thể trung hòa virus gây dịch Mers và công bố kết quả trên tạp chí Science Translational Medicine.

Kháng thể đơn dòng là những protein được tế bào miễn dịch tiết ra nhằm bảo vệ con người khỏi quá trình nhiễm bệnh. Sau khi được nghiên cứu trong phòng thí nghiệm, chúng có thể được điều chỉnh và đưa trở lại cơ thể bệnh nhân để tấn công mầm bệnh.

Khi các ca nhiễm nCoV bùng phát ở Vũ Hán hồi tháng 1/2020, Zhang cảm thấy ông phải hành động ngay. Ông không chắc chắn về cách thức lây nhiễm của virus hay nó sẽ khiến thế giới hỗn loạn như thế nào, nhưng quyết định dừng mọi thứ đang nghiên cứu để tập trung vào mầm bệnh mới.

"Tôi cảm giác đợt bùng phát này sẽ dữ dội hơn Sars khi nhìn vào tốc độ ca nhiễm tăng. Thời điểm tiến sĩ Zhong Nanshan thông báo virus có thể lây từ người sang người, tôi biết nó không đơn giản", Zhang nói.

Zhang và Wang đã kết hợp nguồn lực của hai phòng thí nghiệm và cùng nhau tìm cách đối phó với nCoV, trong đó một nhóm phân tích cấu trúc của virus, một nhóm nghiên cứu về kháng thể và một nhóm tập trung phát triển vaccine.

Phối hợp cùng các chuyên gia tại Bệnh viện Nhân dân số 3 Thâm Quyến, Zhang và Wang là những người đầu tiên trên thế giới phân lập được kháng thể đơn dòng từ nhóm bệnh nhân ở Thâm Quyến, là một gia đình từng đến Vũ Hán.

Họ cũng thu được loại protein quan trọng có thể được sử dụng làm mồi để thu thập các kháng thể phù hợp từ người từng bị nhiễm virus. Tới đầu tháng 3, chỉ hai tháng sau khi bắt tay vào nghiên cứu, các nhà khoa học chọn được hai kháng thể từ 206 ứng viên và chúng đều được tìm thấy ở bệnh nhân lớn tuổi.

"Phản ứng kháng thể rất mạnh ở hai bệnh nhân lớn tuổi này. Những bệnh nhân trẻ hơn có triệu chứng nhẹ và phản ứng kháng thể cũng nhẹ hơn", Zhang nói. "Chúng tôi không biết tại sao những gì chúng tôi quan sát được trong giai đoạn đầu dịch hoàn toàn phù hợp với xu hướng dịch hiện tại. Điều đó thật tuyệt vời".

Các kháng thể đơn dòng phát triển trong phòng thí nghiệm, gọi là tổ hợp BRII-196/BRII-198, được Zhang ca ngợi là "tốt nhất trong những cái tốt nhất", có thể tấn công mạnh mẽ virus.

Theo phân tích sơ bộ thử nghiệm giai đoạn ba ở Mỹ, Brazil, Argentina và Mexico, tổ hợp này có thể giảm nguy cơ nhập viện và tử vong tới 78%. Zhang cho biết phương pháp điều trị đã được sử dụng cho hơn 800 bệnh nhân Covid-19 có mức độ nghiêm trọng khác nhau ở Trung Quốc và cho thấy hiệu quả tăng cường khả năng miễn dịch và giảm tiến triển của bệnh tốt.

Thuốc được phát triển dựa trên các kháng thể từ bệnh nhân nhiễm chủng nCoV gốc, nhưng cũng hiệu quả với các biến thể khác.

"Bất kỳ khi nào một biến thể mới xuất hiện, chúng tôi sẽ tìm ra cách thức hoạt động của các kháng thể một cách thận trọng, bởi mọi thứ sẽ đổ sông đổ biển nếu một biến chủng thoát được kháng thể này. Nhưng đến nay, thuốc cho thấy khả năng trung hòa phổ rộng", Zhang hồi tháng 11 cho hay.

Các liệu pháp kháng thể trước đây từng được sử dụng để chống nhiễm virus. Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) đã cấp phép ba kháng thể đơn dòng chống nCoV cho bệnh nhân. Thuốc kháng virus remdesivir cũng đã được Mỹ phê duyệt sử dụng.

Hai loại thuốc viên Paxlovid của Pfizer và molnupiravir của Merck đang được FDA xem xét phê duyệt sử dụng và có thể thay đổi cuộc chiến với Covid-19. Zhang cho biết các loại thuốc viên có ưu điểm là dễ dàng sử dụng và chi phí thấp, nhưng các kháng thể đơn dòng có thế mạnh riêng của chúng.

"Kháng thể này có nguồn gốc từ cơ thể con người nên tác dụng phụ sẽ ít hơn. Hoạt động kháng virus mạnh và thời gian bảo vệ hiệu quả có thể kéo dài 9-12 tháng sau một lần truyền hai lọ kháng thể nhỏ", Zhang nói.

Zhang Linqi cầm hai mẫu kháng thể BRII-196 và BRII-198 tại phòng thí nghiệm Đại học Thanh Hoa, Bắc Kinh. Ảnh: SCMP.

Liệu pháp này có thể được sử dụng để điều trị cho bệnh nhân nhiễm nCoV và phòng ngừa cho nhóm có nguy cơ cao, như nhân viên tuyến đầu và người có hệ thống miễn dịch suy yếu.

Nhóm của Zhang cũng nghiên cứu vaccine Covid-19, dựa trên virus adeno được tìm thấy ở tinh tinh. Loại vaccine này đã hoàn thành thử nghiệm giai đoạn hai.

Phát triển thuốc và vaccine Covid-19 tiêu tốn nhiều thời gian và công sức của Zhang, nhưng ông cho biết kinh nghiệm này giúp mở rộng tầm nhìn cho nghiên cứu về HIV. Nó sẽ được xem là động lực cho các nhà nghiên cứu khi chưa thể tìm ra đột phá trong cuộc chiến với HIV.

"Tôi cảm thấy các nhà nghiên cứu HIV phải có một trái tim mạnh mẽ để tiếp tục khám phá ngay cả khi chịu vô số thất bại. Lĩnh vực này đã thu hút những bộ óc giỏi nhất trên thế giới, nhưng vẫn chưa có được bước đột phá lớn trong nhiều năm", Zhang nói. "Nhưng với sự kiên trì và quyết tâm, chúng tôi vẫn cố gắng và tiếp tục thuyết phục bản thân rằng sẽ tìm ra phương pháp điều trị và vaccine cho HIV".