Tướng Oleksandr Syrsky, người vừa được bổ nhiệm làm tư lệnh quân đội Ukraine, hôm 16/2 ra lệnh rút quân khỏi thành trì chiến lược Avdeevka nhằm "bảo vệ tính mạng binh sĩ" trước nguy cơ bị lực lượng Nga bao vây hoàn toàn. Đây là thất bại nặng nề nhất của Ukraine kể từ khi thành phố Bakhmut thất thủ hồi năm ngoái.

Các quan chức quân đội Ukraine sau đó nói rằng cuộc rút quân được tiến hành theo kế hoạch với "tổn thất tối thiểu", sau khi họ điều động Lữ đoàn Xung kích Độc lập số Ba, một trong những đơn vị tinh nhuệ nhất, tới yểm trợ cho Lữ đoàn 110 rút lui khỏi Avdeevka.

Một quan chức cấp cao ở Kiev tuyên bố chỉ có 6 binh sĩ bị bắt làm tù binh trong quá trình rút khỏi thành phố, sau khi họ hết đạn và đứt liên lạc với đơn vị. Quan chức này cũng cho hay Nga đã hứng chịu tổn thất nặng nề về người và khí tài trong quá trình tấn công Avdeevka.

Những tuyên bố này được coi là nỗ lực của Kiev nhằm đảm bảo binh sĩ không bị mất tinh thần sau khi Avdeevka, thành trì mang tính biểu tượng cho năng lực kháng cự của họ ở Donetsk, thất thủ. Nhưng những thông tin được công bố vài ngày qua cho thấy bức tranh hoàn toàn khác.

Lính quân y Ukraine và thương binh tại vị trí gần thành phố Avdeevka, tỉnh Donetsk tháng 12/2023. Ảnh: AFP

Truyền thông Ukraine đã phỏng vấn thân nhân ít nhất 5 binh sĩ bị kẹt lại tại chốt Zenit ở Avdeevka, trong đó có 4 người bị thương nặng, cho thấy tình cảnh tuyệt vọng của họ trong thời khắc cuối cùng. Quân đội Ukraine đã không cử lực lượng tới sơ tán họ như kế hoạch, khiến họ chờ đợi trong vô vọng và gọi điện về cho người thân để kể về tình cảnh của mình.

Video lan truyền trên mạng xã hội Nga sau đó cho thấy những binh sĩ này cuối cùng đã bị bắn chết sau khi chốt Zenit thất thủ.

Những thông tin được công bố sau đó cho thấy tổn thất của Ukraine ở Avdeevka có thể lớn hơn nhiều và thất bại ở thành phố này có thể gây ra tác động nghiêm trọng hơn so với những phát biểu của các chỉ huy quân đội.

Hai binh sĩ Ukraine nắm rõ kế hoạch rút quân cho hay khoảng 850-1.000 quân nhân đã bị Nga bắt làm tù binh hoặc mất tích khi phòng tuyến Avdeevka sụp đổ. Các quan chức phương Tây nhận định ước tính này tương đối chính xác.

Các quan chức Mỹ cho rằng Avdeevka thất thủ không phải thất bại chiến lược đáng kể, khó gây ra hiệu ứng sụp đổ dây chuyền trên phòng tuyến Ukraine. Lực lượng Nga cũng khó có thể nhanh chóng tập trung được lực lượng để mở đợt tấn công quy mô lớn khác sau khi kiểm soát Avdeevka.

Tuy nhiên, việc khoảng 1.000 binh sĩ Ukraine mắc kẹt ở Avdeevka và bị bắt làm tù binh có thể làm đảo lộn đánh giá này. Nhiều quan chức Mỹ gần đây nhận định thất bại ở Avdeevka cùng những biến động liên tiếp trong nội bộ quân đội Ukraine đã giáng đòn nặng nề vào sĩ khí của lực lượng, gây tổn hại nghiêm trọng tới nỗ lực tuyển quân để bổ sung lực lượng của Kiev.

Theo các quân nhân Ukraine và giới phân tích phương Tây, việc các chỉ huy cấp cao trong quân đội Ukraine không thể tiến hành một chiến dịch rút quân trật tự và hợp lý, gây ra tình cảnh tháo chạy trong hỗn loạn cuối tuần qua khi các điểm phòng ngự sụp đổ là nguyên nhân trực tiếp gây ra tổn thất lớn và số người bị bắt làm tù binh cao.

Họ cho rằng quyết định rút quân được đưa ra quá muộn, khi lực lượng phòng thủ ở Avdeevka gần như đã bị bao vây hoàn toàn, và mọi thứ không được lên kế hoạch kỹ càng, khiến các đơn vị chỉ có thể thoái lui bằng một tuyến đường duy nhất dưới làn hỏa lực pháo binh Nga, buộc phải để lại những thương binh không thể di chuyển.

Rút quân dưới làn đạn pháo, máy bay không người lái (UAV) tự sát và những trận bom liên tiếp là hoạt động quân sự khó khăn nhất, khiến các chỉ huy trực tiếp tại chiến trường gần như không có phương án nào để hạn chế tổn thất.

Theo nhiều chuyên gia Mỹ, rút quân và tránh tổn thất nặng nề là nhiệm vụ khó, song vẫn khả thi nếu được thực hiện một cách có chủ ý và không quá gấp rút. Tuy nhiên, lính Ukraine tại Avdeevka dường như đã đợi quyết định rút lui quá lâu, "họ điên cuồng tháo chạy và phải trả giá đắt cho cuộc rút quân chóng vánh".

Thách thức Ukraine đối mặt khi rút khỏi Avdeevka càng tăng khi lực lượng Nga đã bao vây ba mặt thành phố. Tuyến đường nhựa ở phía tây Avdeevka là lối thoát duy nhất của họ, nhưng nó đã nằm dưới làn hỏa lực trực tiếp của Nga từ đầu tháng này, khiến việc rút quân càng trở nên nguy hiểm hơn.

Khi quân đội Ukraine rời khỏi Avdeevka, Nga mở nhiều đợt pháo kích, không kích vào tuyến đường, khiến đối phương chịu thiệt hại đáng kể. Một binh sĩ Ukraine kể rằng trên hành trình rút chạy đã chứng kiến "thi thể đồng đội chồng chất".

Các đơn vị quân đội Ukraine từ lâu gặp khó khăn trong liên lạc với nhau do dùng nhiều loại thiết bị thông tin khác nhau. Một số binh sĩ Ukraine cho hay vấn đề liên lạc là một trong các yếu tố khiến cuộc rút lui khỏi Avdeevka trở nên hỗn loạn, khiến nhiều lính bị lạc đơn vị và rơi vào tay đối phương.

Nhiều đơn vị Ukraine thậm chí đã tự ý quyết định triệt thoái trước khi các đơn vị bạn biết về quyết định rút quân, khiến họ bị hở sườn và nhanh chóng bị lực lượng Nga bao vây.

Thiết giáp M2 Bradley của Ukraine bị Nga tịch thu sau khi Avdeevka thất thủ ngày 17/2. Ảnh: RusVesna

Điều đó đã khiến tinh thần binh lính Ukraine giảm sút, đặc biệt là khi họ chứng kiến chiến dịch phản công thất bại năm ngoái và việc "tướng thép" Valery Zaluzhny bị cách chức Tổng tư lệnh Lực lượng Vũ trang Ukraine do những bất đồng với giới lãnh đạo chính trị.

Kết quả là Avdeevka thất thủ có thể gây tác động lớn hơn những gì mà nhiều người dự đoán ban đầu. Việc hàng trăm binh sĩ, đặc biệt là những người có kinh nghiệm chiến đấu, bị Nga bắt làm tù binh sẽ khiến nhu cầu tuyển quân của Ukraine tăng cao.

Nhưng chứng kiến rất nhiều binh sĩ bị thương, bị bỏ mặc, trở thành tù binh hoặc thiệt mạng ở Avdeevka vì những sai lầm của chỉ huy có thể khiến nhiều thanh niên Ukraine nhụt chí, không muốn gia nhập quân đội để chiến đấu. Thực tế này sẽ khiến nỗ lực huy động thêm 500.000 tân binh của Ukraine ngày càng trở nên xa vời.