Photo: AP: Frank Augstein

Hiện nay, Anh là nước có nhiều người nhất đã tiêm vaccine COVID-19 của hãng AstraZeneca. Dựa trên số liệu từ ngày 9/12/2020 cho đến ngày 28/4/2021 vừa rồi thì ở Anh đã có 22,6 triệu người được tiêm liều đầu tiên và 5,9 triệu người được tiêm liều thứ 2 của vaccine này.

Họ ghi nhận có 590 trường hợp sốc phản vệ xảy ra, tức tỉ lệ này khoảng 26 người trên mỗi 1 triệu người nếu chỉ tính trên số lượng người đã tiêm liều thứ nhất. Tỉ lệ này ở vaccine COVID-19 của Pfizer-BioNTech là 5 trên 1 triệu và của Moderna là khoảng 3 trên 1 triệu.

Sốc phản vệ (anaphylaxis) là gì và tại sao lại xảy ra sau khi tiêm vaccine?

Anaphylaxis, hay còn được gọi là sốc phản vệ là tình trạng nặng nhất của phản ứng phản vệ của cơ thể khi tiếp xúc với một chất nào đó làm cho hệ thống miễn dịch của bạn giải phóng một lượng lớn các chất hóa học (thường là histamine) trong thời gian ngắn khiến bạn bị sốc - huyết áp giảm đột ngột, đường thở thu hẹp, gây khó thở, chóng mặt, nôn, ngất, có thể đe dọa tính mạng.

Sốc phản vệ có thể xảy ra trong vài giây hoặc vài phút sau khi bạn tiếp xúc với thứ mà bạn bị dị ứng. Những thứ đó có thể là phấn hoa, đậu phộng, lông mèo, nọc độc côn trùng… và cả những thành phần trong vaccine  khi hít vào, nuốt vào, chích thuốc vào, thậm chí là bôi thuốc trên da.

Các triệu chứng của sốc phản vệ có thể diễn ra rất nhanh như tím tái, choáng, mạch rất nhanh, thậm chí huyết áp không đo được. Có những tình huống diễn ra chậm hơn, ví dụ như sau khi ăn vài giờ thì nôn ói, đau bụng, mệt mỏi, sau đó là mạch nhanh, huyết áp tuột và có thể ngất xỉu.

Các thành phần được sử dụng trong vaccine hầu như được kiểm tra ở giai đoạn nghiên cứu lâm sàng rất kỹ lưỡng để đảm bảo an toàn cho người dùng. Tuy nhiên, vẫn tồn tại một tỉ lệ rất nhỏ một số người sẽ bị dị ứng với các thành phần này và một tỉ lệ hiếm sẽ bị nặng hơn là sốc phản vệ.

Các thành phần trong vaccine có thể gây dị ứng bao gồm các kháng nguyên, protein động vật còn sót lại, chất kháng khuẩn, chất bảo quản, chất ổn định hoặc các thành phần khác.

Làm thế nào để hạn chế tối đa sốc phản vệ khi tiêm vaccine?

Do sốc phản vệ thường xảy ra nhanh sau khi tiếp xúc với chất gây dị ứng nên người sau khi được tiêm vaccine sẽ được ngồi nghỉ ngơi ở trong phòng chờ trong vòng 15-30 phút và có nhân viên y tế quan sát. Nếu có hiện tượng sốc phản vệ xảy ra thì sẽ được xử lý kịp thời.

Nếu người nào đã có biểu hiện sốc phản vệ sau khi tiêm liều đầu tiên sẽ được khuyên không nên tiêm liều thứ 2.

Làm gì khi bị sốc phản vệ?

Cần được cấp cứu ngay vì đây là trường hợp nguy hiểm và cần được hỗ trợ y tế bởi nhân viên y tế chuyên nghiệp càng sớm càng tốt. Trong trường hợp ngừng thở hoặc tim ngừng đập có thể cần được hồi sức tim phổi (CPR).

Một số loại thuốc có thể cần phải dùng ngay lúc đó như: Epinephrine (adrenaline) giúp giảm sự giãn của mạch máu gây ra bởi sốc phản vệ để đưa huyết áp lên trở lại, thuốc chứa thành phần kháng histamine và cortisone tiêm tĩnh mạch (IV) để giảm viêm đường dẫn khí và cải thiện hô hấp,…

Tóm lại, sốc phản vệ là trường hợp nguy hiểm, hiếm gặp, có thể xảy ra trong việc tiêm vaccine nói chung và vaccine COVID-19 nói riêng.

Trong trường hợp vaccine của AstraZeneca, dựa trên các số liệu khoa học cho đến nay, ngoài nguy cơ đông máu hiếm gặp thì nguy cơ sốc phản vệ (cả 2 có tỉ lệ khoảng 20 người trên 1 triệu người) cần được quan tâm.

Tuy các tỉ lệ này được coi là rất thấp, lợi ích của việc chích vaccine vẫn hơn rất nhiều so với nguy cơ mắc bệnh COVID-19 trong cộng đồng nên vaccine của AstraZeneca vẫn đang được chấp nhận sử dụng ở nhiều nước trên thế giới.

Cho tới hiện nay thì sốc phản vệ có thể phòng ngừa được nhưng mức độ không cao. Ví dụ như trong việc chích ngừa COVID-19 thì những người có tiền sử dị ứng nặng chẳng hạn như dị ứng thức ăn hoặc dị ứng thuốc tới mức phải đi nhập viện thì phải báo ngay với nơi chích ngừa để được theo dõi kỹ. Nhưng không phải tất cả những người bị dị ứng đều bị sốc phản vệ. Hầu hết tất cả mọi người bị dị ứng vẫn có thể chích vaccine ngừa COVID-19.