Hồi tháng 9, khi lực lượng Nga rút khỏi thành phố Izyum, vùng Kharkov, miền đông Ukraine, Lyudmila Ivanenka, 69 tuổi, đã chạy ra ngoài để xem binh sĩ Nga đi về hướng nào. Nhưng niềm vui giải phóng chưa kéo dài được bao lâu thì tai họa ập đến. Bà giẫm phải mìn trên đường về nhà. Vụ nổ xé toạc bàn chân phải của bà và khiến tay bà bị thương nặng.

Sợ rằng quân đội Nga sẽ bắn phá bất kỳ phương tiện nào đang di chuyển, những người xung quanh đã đưa Ivanenka đến bệnh viện trên một chiếc xe đẩy hàng. Hành trình kéo dài hàng giờ khiến bà suýt chết vì mất máu quá nhiều.

Bà Lyudmila Ivanenka bị mất một phần chân phải khi giẫm trúng mìn hồi tháng 9 ở thành phố Izyum. Ảnh: Washington Post.

Mìn và những vật liệu nổ sót lại sau giao tranh đã ám ảnh nhiều thế hệ nạn nhân, gây thương tật và giết hại vô số dân thường ở Afghanistan, Iraq hay nhiều quốc gia khác, thậm chí hàng thập kỷ sau khi các hiệp ước hòa bình được ký kết.

Tại Ukraine, các cạm bẫy vô hình này cũng đang gây khốn khổ cho dân thường, những người đã chờ được ngày thành phố của mình được giải phóng nhưng lại bị thương nặng hoặc thiệt mạng trong các vụ nổ do bom mìn còn sót lại.

Ivanenka cho biết bà đã giẫm phải thứ giống như mìn sát thương PFM1, hay còn gọi là mìn cánh bướm hoặc cánh hoa. Những quả mìn này có kích thước bằng nắm tay, có thể phát nổ khi người khác giẫm lên hoặc ở gần chúng.

Thường có màu xanh lục hoặc nâu, chúng có thể được rải bằng máy bay hoặc súng cối và thường rất khó phát hiện khi rơi xuống rừng hay cánh đồng. Những loại mìn sát thương này đều bị luật pháp quốc tế cấm do dễ gây hại cho dân thường.

Landmine Monitor, ấn phẩm chuyên theo dõi các nỗ lực rà phá bom mìn trên khắp thế giới, cho biết trong một báo cáo hồi tháng 11 rằng Nga đã sử dụng ít nhất 7 loại mìn sát thương ở Ukraine trong năm nay.

Nga không phải bên tham gia Hiệp ước Cấm Mìn năm 1997, yêu cầu các nước không sử dụng mìn sát thương và phá hủy kho dự trữ của họ. Ukraine ký hiệp ước này vào năm 1999, nhưng đã vi phạm các điều khoản vì không phá hủy hoàn toàn kho dự trữ mìn trước thời hạn năm 2010, theo Landmine Monitor.

Mặc dù Ukraine vẫn sở hữu kho dự trữ mìn, một báo cáo trước đó của Landmine Monitor cho hay họ không tìm thấy bằng chứng nào cho thấy Kiev đã sử dụng mìn sát thương trong cuộc xung đột với lực lượng ly khai ở miền đông kể từ năm 2014 đến nay.

Theo Landmine Monitor, "chưa có xác minh độc lập" về cáo buộc của Nga rằng Ukraine cũng sử dụng mìn sát thương trong cuộc xung đột đang diễn ra. Và trong một báo cáo khác được công bố hồi tháng 6, Tổ chức Giám sát Nhân quyền cho biết "không có thông tin đáng tin cậy nào cho thấy quân đội chính phủ Ukraine đã sử dụng mìn sát thương vi phạm Hiệp ước Cấm Mìn từ năm 2014 đến năm 2022".

Tuần trước, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã tổ chức lễ tôn vinh 4 sĩ quan cảnh sát, trong đó có cảnh sát trưởng quốc gia vùng Cherkasy, vì nỗ lực rà phá bom mìn của họ khỏi những lãnh thổ mới được giải phóng ở Kherson.

Theo ông, Nga đã rải mìn trên gần 260.000 km2 lãnh thổ Ukraine. "Điều này còn khủng khiếp hơn cả tên lửa bởi chúng ta không có hệ thống chống mìn giúp hạn chế phần nào mối đe dọa như hệ thống phòng không", ông nói.

Tại Izyum, những thông điệp cảnh báo người dân đề cao cảnh giác, thận trọng hết mức đã được lan truyền từ trước khi Nga rút quân, Ivanenka cho hay. Bà luôn để ý mìn ở các bãi cỏ, nhưng không bao giờ nghĩ rằng sẽ giẫm phải mìn trên một con đường chính. Bây giờ, bà trở thành người tàn tật, không có việc làm và rất khó có cơ hội được thay chân giả trong tương lai gần.

"Chúng tôi mong chờ họ rút quân từng ngày. Không phải quá đau lòng ư khi điều này lại xảy ra vào đúng thời điểm xung đột vừa lắng? Ở tuổi của tôi?", bà chia sẻ.

Mìn và các quả đạn chống tăng chưa nổ được tập kết bên con đường đến thành phố Kherson, Ukraine, hôm 13/11. Ảnh: Washington Post.

Ngay trong lúc Ivanenka được điều trị tại bệnh viện chính của Izyum, người ta vẫn có thể nghe thấy tiếng nổ ngay bên ngoài khi một đội rà phá bom mìn phát hiện thêm nhiều quả mìn nằm rải rác trong khuôn viên bệnh viện. Những tấm biển cảnh báo nguy hiểm được dựng lên ở khắp nơi.

Hồi tháng 8, vài tuần trước khi quân đội Nga rút lui, Viktor Naidenko dắt con dê của mình đi qua một cánh đồng phía sau nhà ở Izyum. Khi quay trở lại, anh thử theo một lộ trình khác và cuối cùng giẫm phải mìn. Giống như Ivanenka, bàn chân của anh bị đứt lìa.

"Chúng tôi thậm chí không biết nó đến từ đâu và của ai. Nhưng chúng có rất nhiều xung quanh Izyum", Naidenko nói.

Vì người Nga lúc đó vẫn kiểm soát thành phố nên họ đã đưa anh lên một chiếc trực thăng đến Nga để điều trị. Mạng điện thoại di động không hoạt động tại Izyum nên anh gần như bị mắc kẹt bên kia biên giới. Ở nhà, gia đình không biết liệu anh có qua khỏi hay không.

Với sự giúp đỡ của các tình nguyện viên, Naidenko đã thực hiện chuyến đi dài để trở lại Izyum vào cuối tháng 8, nơi anh bắt đầu học cách sống và làm ruộng chỉ bằng một chân, sử dụng miếng đệm đầu gối để chặt củi và nạng để làm việc nhà.

Theo Naidenko, những câu chuyện như của anh rất phổ biến ở Izyum. Anh đã gặp một người đàn ông khác trong bệnh viện ở Nga, người giẫm phải mìn ngay trước cửa nhà mình. "Họ rải cả đống mìn, chúng bay tứ tung, có thể rơi xuống bất cứ đâu", anh cho hay.

Trong hơn 8 tháng, những cánh đồng khoai tây và hành tây tại ngôi làng Zelenyi Hai ở gần chiến tuyến thuộc vùng Mykolaiv, miền nam Ukraine, bị rải đầy bom mìn.

Khi lực lượng Ukraine đẩy lùi quân đội Nga khỏi làng vào mùa thu vừa qua, người dân địa phương quay trở về và nhiều nông dân bắt đầu cày ruộng trở lại. Các binh sĩ Ukraine đóng quân ở đây cho biết một người đàn ông gần đây đã mang đến cho họ hai chiếc xô chứa các bộ phận dường như thuộc về hỏa tiễn Grad chưa nổ của Nga.

Một người khác, Oleksandr Pashchenko, nông dân 42 tuổi, đã thu thập được nửa tá mảnh tên lửa lớn và ống bom chùm từ những cánh đồng đầy hố bom của mình.

"Ban đầu, ai cũng sợ nhặt chúng lên. Nhưng nay mảnh đạn ở khắp mọi nơi. Chúng tôi đã quen rồi", ông nói.

Nhưng điều này không có nghĩa là nguy hiểm thôi rình rập họ. Chỉ vài ngày trước, Mykola Osadtseva, 19 tuổi, phát hiện thứ gì đó lấp lánh trong luống lúa mì. Anh dừng máy kéo, nhặt lên một vật kim loại có kích thước bằng quả bóng chày. Nghĩ rằng chỉ là mảnh đạn, anh đặt nó dưới ghế và tiếp tục cày.

Khi trở về nhà, anh đánh rơi vật thể khỏi máy kéo, nó chạm đất và phát nổ. Vụ nổ khiến cửa kính máy kéo vỡ vụn, mảnh đạn bay khắp nơi. Những mảnh vỡ găm vào mặt, ngực và chân của Osadtseva, cắt đứt động mạch đùi.

Mảnh đạn cũng văng trúng người em vợ của Osadtseva, cậu bé Oleksandr Lupashchenko, mới 12 tuổi. Vợ Osadtseva, Natalya Reznichenko, đang ở trong bếp phân loại hàng viện trợ nhân đạo thì nghe thấy tiếng nổ. Cô chỉ nghĩ rằng một quả tên lửa hoặc đạn súng cối từ trên trời rơi xuống. Nhưng khi chạy ra ngoài, cô không phát hiện miệng hố nào cả, chỉ thấy chồng mình đang nằm trên vũng máu.

Hàng xóm chạy đến giúp đỡ, trong đó có ông chủ của Osadtseva, người đã dùng dây thắt lưng quấn vào chân anh rồi vội vã chở anh đến bệnh viện trong thành phố. Osadtseva sợ rằng mình sẽ chết trên đường đi. Họ đến ngay khi anh rơi vào bất tỉnh và các bác sĩ đã nhanh chóng phẫu thuật cầm máu.

Vết thương của Lupashchenko ít nghiêm trọng hơn. Các bác sĩ đã lấy phần lớn mảnh đạn ra khỏi chân cậu bé và những chỗ bị thương khác nhanh chóng tự lành.

Osadtseva không may mắn như vậy. Anh hôn mê ba ngày. Khi tỉnh dậy, anh thấy các bác sĩ đã cứu được chân trái của mình, nhưng phải rất lâu nữa anh mới có thể làm việc trên cánh đồng.

Osadtseva nằm bên cạnh con gái sau khi từ bệnh viện trở về nhà. Ảnh: Washington Post.

Tệ hơn nữa, mắt phải anh không thể nhìn thấy gì. Các bác sĩ nói rằng họ không biết liệu anh có thể hồi phục thị lực hay không. Vào ngày đầu tiên từ bệnh viện về nhà, anh nằm yếu ớt và bất động trên giường.

Osadtseva lo lắng không biết sẽ nuôi gia đình như thế nào với tình cảnh hiện tại. Anh mới lần đầu làm cha, cô con gái một tháng tuổi nằm ngoan ngoãn bên cạnh. Nhưng đứa trẻ ở phía bên phải anh và Osadtseva không thể nhìn thấy cô bé.