Giả thuyết Covid-19 có thể là bệnh lây nhiễm theo mùa, bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ và độ ẩm thấp tương tự cúm mùa đã xuất hiện từ lâu. Ngày càng nhiều chuyên gia tin vào giả thuyết này và tìm ra nhiều bằng chứng hơn. Gần đây nhất là bài báo được công bố trên tạp chí Computational Science Nature của nhóm chuyên gia Viện Y tế Toàn cầu Barcelona (ISGlobal), Tây Ban Nha.

Nhóm tác giả cho rằng nCoV lây trong không khí là yếu tố khiến đại dịch khó chấm dứt. Và nhiệm vụ cấp thiết của chúng ta đó là “làm sạch” không khí.

Yếu tố thúc đẩy sự lây lan của nCoV

Từ khi đại dịch bùng phát, một trong những câu hỏi luôn được quan tâm là Covid-19 giống với một loại bệnh theo mùa đến mức độ nào.

Đa phần virus gây bệnh đường hô hấp, gồm các chủng virus corona gây ra cảm cúm thông thường, cho thấy đặc tính theo mùa mạnh mẽ, đa phần bùng phát và lan rộng trong mùa đông.

Cơ chế phía sau đặc tính theo mùa này là vấn đề phức tạp và chưa được hiểu rõ hoàn toàn. Các yếu tố có tác động chính bao gồm khả năng tồn tại cao hơn của virus trong thời tiết lạnh, không khí khô, dưới điều kiện tia UV thấp.

Đặc biệt, một số quan sát tại Trung Quốc cho rằng nCoV lây lan mạnh nhất ở độ ẩm thấp (5-11 độ C) và xảy ra ở vĩ độ từ 30 đến 50 độ N.

Đứng trước điều này, nhóm chuyên gia tại Viện Y tế Toàn cầu Barcelona (ISGlobal) lại cho rằng khí hậu không phải yếu tố thúc đẩy sự lây lan của Covid-19. Theo Business Standard, nghiên cứu này được đánh giá là công trình đầu tiên xây dựng mô hình lý thuyết về quan điểm trên.

Để tìm hiểu điều này, nhóm tác giả phân tích mối liên hệ giữa nhiệt độ và độ ẩm trong giai đoạn đầu Covid-19 khi mà nCoV lây lan tới 162 quốc gia trên khăp 5 châu lục. Thời điểm này, hành vi của con người và chính sách y tế công cộng chưa được đưa ra để ứng phó kịp thời với đại dịch bất ngờ.

Kết quả, họ nhận thấy mối quan hệ tiêu cực giữa hệ số lây nhiễm (được ký hiệu là R hoặc R0) tốc độ truyền (R0) và nhiệt độ, độ ẩm ở quy mô toàn cầu. Nhiệt độ, độ ẩm càng thấp, tốc độ lây truyền của nCoV càng cao.

Sau đó, họ phân tích mối liên hệ giữa khí hậu và tiến trình Covid-19 phát triển theo thời gian để đánh giá liệu nó có giống nhau ở các khu vực địa lý hay không. Nhóm tác giả cũng nhận thấy mối liên hệ mạnh mẽ giữa nhiệt độ, độ ẩm thấp và sự gia tăng các ca mắc.

Các đợt dịch đầu tiên suy giảm khi nhiệt độ, độ ẩm tăng lên. Và tới làn sóng Covid-19 thứ hai, nhiệt độ, độ ẩm giảm xuống, số ca mắc tỷ lệ nghịch – tăng vọt chóng mặt. Tuy nhiên, mô hình này đã bị phá vỡ khi các châu lục bước vào mùa hè.

Nhà nghiên cứu Alejandro Fontal, Viện Y tế Toàn cầu Barcelona, tác giả chính của công trình, giải thích điều này có thể do một số yếu tố như giới trẻ tụ tập đông đúc, du lịch, điều hòa không khí.

Khi nhóm tác giả điều chỉnh mô hình để phân tích mối tương quan tại Nam bán cầu – nơi virus “ghé thăm” muộn hơn – họ cũng nhận thấy xu hướng tương tự. Các tác động khí hậu tác động tới Covid-19 rõ nét nhất trong điều kiện nhiệt độ từ 12 đến 18 độ C và độ ẩm từ 4 đến 12 g/m3.

Tuy nhiên, các tác giả nghiên cứu cảnh báo các thông số này vẫn chỉ là dấu hiệu, dựa trên những hồ sơ có sẵn. Dù vậy, giới chuyên gia vẫn có thể kết hợp nó với nhiệt độ môi trường để dự đoán các làn sóng Covid-19 khác nhau.

Quan điểm Covid-19 sẽ là bệnh đặc hữu, lây truyền theo mùa đã được nhiều chuyên gia tin tưởng từ đầu năm nay. Virus SARS-CoV-2 sẽ tiếp tục tiến hóa, nhưng cũng sẽ tới lúc nó đạt đến ngưỡng lây nhiễm giới hạn, mà các nhà khoa học tin là sẽ mạnh hơn vào mùa đông.

Trong tương lai, khi số người được tiêm chủng đạt tới một mức độ nhất định, Covid-19 sẽ dần bão hòa. Đó là lúc 3 trong 4 yếu tố sẽ không còn, và yếu tố theo mùa sẽ định đoạt tốc độ lây lan của virus.

Số R lúc này sẽ cao hơn 1 vào mùa đông, và khi mùa hè đến, số R giảm xuống dưới 1. Khi đó, SARS-CoV-2 có thể trở thành một trong số 200 loại virus đường hô hấp khác, bùng phát mạnh mỗi mùa đông, và giảm dần khi mùa hè đến.

Phần lớn trường hợp mắc Covid-19 với những người từng nhiễm bệnh trước đó được đánh giá là nhẹ và không nguy hiểm.

Con người đã không thể kiểm soát và loại bỏ hoàn toàn Covid-19. Trong tương lai gần, khả năng này là rất thấp.

Ông Xavier Rodo, Giám đốc Chương trình Khí hậu và Sức khỏe tại ISGlobal, khẳng định với các dữ liệu đã được tìm thấy, họ ủng hộ quan điểm Covid-19 là bệnh lây nhiễm theo mùa, mạnh nhất trong môi trường có nhiệt độ thấp. Vị chuyên gia cũng nhấn mạnh họ tin tưởng Covid-19 là bệnh tương tự cúm mùa và các chủng virus corona lành tính khác.

Tính chất lây truyền theo mùa có thể góp phần quan trọng vào việc giảm sự lây nhiễm của nCoV. Bởi điều kiện độ ẩm thấp đã được chứng minh làm giảm kích thước của sol khí, tăng khả năng lây truyền virus trong không khí.

Bởi vậy, nhóm tác giả nhấn mạnh việc “làm sạch” không khí bằng cách tạo môi trường thông gió trong không gian kín, trong nhà là cách tốt nhất hiện nay để hạn chế sự lây lan của nCoV, nhất là khi mùa đông đang đến gần.

Đặc điểm hành vi của con người vào mùa đông, như dành nhiều thời gian hơn ở trong nhà, dùng lò sưởi trong điều kiện ít thoáng khí, làm virus lây lan mạnh hơn.

Tuy nhiên, một virus có đặc tính theo mùa không có nghĩa nó sẽ dừng lây lan trong những khoảng thời gian còn lại của năm. Chúng sẽ tiếp tục lây lan nếu có các điều kiện thích hợp. Do đó, chúng ta vẫn nên duy trì thói quen phòng dịch như đeo khẩu trang, khử khuẩn, tiêm vaccine để ngăn những viễn cảnh xấu có thể xảy đến.