Theo Wall Street Journal, giáo sư Evert Lataire thuộc Đại học Ghent - đồng thời là nhà nghiên cứu của Trung tâm Kiến thức về Thao tác trong Vùng nước Nông và Hạn chế (Bỉ) nghiên cứu kỹ mọi dữ liệu về tàu Ever Given. Ông nhận thấy có một điều bất thường. Đó là con tàu di chuyển sát bờ phía tây kênh đào Suez.

Ông Lataire là một chuyên gia về động lực học. Sau khi mô phỏng sự cố của tàu Ever Given bằng một chiếc thuyền mô hình trong bể thử nghiệm ở Flanders, giáo sư Lataire khẳng định trong tình huống của Ever Given lúc đó, tai nạn là khó tránh khỏi.

Đến nay, nguyên nhân con tàu khổng lồ mắc kẹt ở bờ phía đông của kênh đào Suez nhỏ hẹp vẫn là vấn đề gây tranh cãi. Sự cố làm chấn động chuỗi cung ứng toàn cầu, dòng thương mại trị giá 10 tỷ USD mỗi ngày bị đình trệ.

Tàu Ever Given là một trong những con tàu chở container lớn nhất thế giới. Ảnh: AP.

Kích thước quá khổ

Tuy vậy, các chuyên gia cho rằng yếu tố vật lý và kinh tế có thể là 2 nguyên nhân chính dẫn đến sự cố của tàu Ever Given. Hai yếu tố này cũng cho thấy cho việc tàu mang cờ Panama mắc kẹt là điều khó tránh khỏi.

Đầu tiên là kích thước. Trên thực tế, những con tàu chở hàng thông thường không có kích thước lớn như Ever Given. Ông Paul Stott - chuyên gia tư vấn hàng hải, giảng viên tại Đại học Newcastle (Anh) - cho biết mãi đến năm 1996, trọng tải của các tàu hàng lớn nhất trên thế giới mới dừng ở 7.000 container.

“Sẽ đến lúc, ngành hàng hải cần thêm nhiều bến cảng và cần cẩu lớn hơn. Ngày càng có thêm nhiều con tàu khổng lồ ra đời”, ông nói. Dĩ nhiên, những con tàu lớn sẽ mang lại nhiều lợi ích kinh tế.

Theo ông Stott, một con tàu chở hàng khổng lồ với sức chứa gấp đôi những chiếc khác cũng chỉ cần một thủy thủ đoàn từ 20 đến 25 người. “Nếu tính năng lượng tiêu thụ trên mỗi chiếc container, tàu lớn hơn cũng đốt cháy ít nhiên liệu hơn”, chuyên gia giải thích.

Kích thước quá khổ khiến tàu Ever Given khó kiểm soát được hướng đi khi gặp gió lớn. Ảnh: Reuters.

Đến giữa thập niên 2000, mỗi con tàu chở hàng có thể vận chuyển khoảng 15.000 thùng container. Nhiều năm gần đây, những tàu lớn như Ever Given có thể nâng sức chứa lên tới hơn 20.000 container. Con số này lớn đến mức nếu lấy các thùng hàng ra xếp thành một đường thẳng, nó có thể dài tới 120 km.

Để tăng sức chứa, nhiều hãng sản xuất tàu đóng các con tàu có khoang chứa rộng hơn. “Và điều này đã đi ngược với nguyên tắc thủy lực học, khi tàu đi qua những vùng nước nông, hẹp như kênh rạch, nguy hiểm có thể xảy ra”, giáo sư Lataire bình luận.

“Hãy tưởng tượng bạn đang đứng trên bờ và quan sát một con tàu di chuyển từ phải sang trái. Khi ấy, bạn sẽ thấy các gợn sóng giữa thuyền và bờ đi theo hướng ngược lại”, ông lý giải.

Chống chọi với áp lực lớn

Theo nguyên tắc thủy lực học, khi một con thuyền đến sát bờ, nó sẽ tạo ra một vùng có áp suất cao làm thuyền bị đẩy về phía trước, chuyển hướng về phía trung tâm của bờ kênh. Cùng lúc đó, một vùng có áp suất đồng thời lại hút thuyền về phía sau. Hiện tượng này được gọi là hiệu ứng bờ.

Dòng chảy không đối xứng xuất hiện lân cận vật thể sẽ tạo ra một độ chênh lệch áp suất nhất định giữa mạn trái và mạn phải, làm vật thể chệch hướng. Kích thước quá khổ của Ever Given cũng khiến con tàu mang cờ Panama gặp khó khăn trong việc định hướng.

Theo dữ liệu công khai, trước khi sự cố xảy ra, tàu Ever Given đang đi về hướng bắc. Cùng lúc đó, vùng bán đảo Sinai lại đang đón một đợt gió mạnh từ tây sang đông. Về lý thuyết, người lái tàu có thể đã bẻ lái chếch về hướng trái để làm giảm tác động từ gió.

Giáo sư Lataire đặt giả thuyết khi con tàu đang đi sang trái, đúng lúc cơn gió tạm lắng xuống. Điều này có thể khiến Ever Given bị dạt quá sâu vào bờ phía tây. Khi đó, theo lý thuyết của hiệu ứng bờ, áp suất chênh lệch khiến phần trước con tàu va vào bờ phía đông, làm nó bị quay ngang giữa lòng kênh rồi mắc kẹt.

Tàu Ever Given bị kẹt ngang giữa kênh Suez. Ảnh: Bloomberg.

Cơ quan Quản lý kênh đào Suez (SCA) cho biết cơn gió mạnh kèm theo bão cát đã làm giảm tầm nhìn và khiến thủy thủ đoàn tàu Ever Given bị mất kiểm soát rồi kẹt ngang giữa lòng kênh. Về phần mình, hãng vận tải Evergreen - công ty vận hành tàu Ever Given - cho rằng con tàu bị kẹt do đi chệch hướng vào lúc gió thổi mạnh.

Tuy vậy, giới chuyên gia vẫn không loại bỏ khả năng lỗi do con người hoặc trục trặc kỹ thuật.

Sự cố xảy ra vào sáng ngày 23/3 (theo giờ địa phương). Tới thời điểm hiện tại, kênh đào vẫn bị phong tỏa. Các đội cứu hộ đã được điều động đến để giải cứu con tàu nhưng không thành công.

Thiệt hại kinh tế nặng nề

Tám chiếc tàu kéo hoạt động cật lực để đẩy và kéo tàu Ever Given nhưng vô ích. Trên bờ, hàng loạt máy xúc cũng được triển khai để xới bớt cát ở phía mũi tàu, nhưng trầm tích quá lớn khiến con tàu khổng lồ không thể nhúc nhích. Chiếc mũi tàu hình quả lê màu đỏ - vốn được thiết kế để tàu di chuyển dễ dàng hơn - giờ đã đâm sâu vào cát.

Trung bình mỗi ngày có khoảng 50 tàu vận tải đi qua kênh đào Suez, mang theo 10 tỷ USD hàng hóa, chiếm 12% tổng giá trị thương mại toàn cầu. Khoảng 320 con tàu đang xếp hàng dài để chờ đi qua con kênh này.

Hiện, công tác nạo vét cát quanh mũi tàu vẫn tiếp tục diễn ra. Cơ quan quản lý cho biết sẽ cố gắng giải phóng con tàu khi thủy triều dâng cao hơn vào buổi tối vì sẽ không phải dỡ các container để giảm trọng lượng cho tàu.

Trong trường hợp xấu nhất, giới chức có thể phải sử dụng đến phương án trên. Tuy nhiên, sẽ phải mất thêm nhiều thời gian nếu kế hoạch này được thực hiện.

Mũi tàu Ever Given chôn sâu vào cát. Ảnh: Reuters.

Một loạt chi phí theo đó cũng bị đội lên nhanh chóng nếu kênh đào không sớm được khai thông. Signal Group, một công ty quản lý tàu chở dầu có văn phòng ở London và Athens, ước tính việc phong tỏa kênh Suez trong 2 tuần sẽ làm giảm 4,4% năng lực vận chuyển dầu thô và các sản phẩm dầu mỏ.

Con số này sẽ lên tới 12,6% nếu con kênh bị đóng cửa 4 tuần. Thống kê của Kpler cho thấy khoảng 9,8 triệu thùng dầu - chiếm 1/10 lượng tiêu thụ toàn cầu - hiện vẫn chờ đợi để đi vào kênh.

Điểm tắc nghẽn nghẹt thở cũng khiến nhiều con tàu xem xét chọn lộ trình khác. Hình ảnh vệ tinh từ Marine Traffic cho thấy hàng trăm con tàu đang chuyển hướng rời khỏi kênh Suez để đi vòng sang Mũi Hảo Vọng của châu Phi.

Tuy nhiên, giải pháp này tiềm ẩn nhiều rủi ro khi nơi đây vốn được mệnh danh là "mũi của những cơn bão". Hãng nghiên cứu dữ liệu Sea-Intelligence ước tính việc chuyển hướng các con tàu trong hành trình đi qua kênh đào Suez sẽ khiến công suất vận chuyển container trên toàn thế giới giảm 6%.

Thời gian di chuyển theo đó cũng tăng lên gấp đôi, trong khi chi phí vận hành là có thể lên tới 800.000 USD.