Vụ ám sát Tổng thống Jovenel Moise tuần qua đẩy chính phủ Haiti vào hỗn loạn. Trong khi những thiết chế quản lý đất nước chìm trong khủng hoảng, các tổ chức tội phạm tại Haiti trỗi dậy mạnh mẽ hơn bao giờ hết và đe dọa bùng phát chiến tranh băng đảng.

Quốc gia vùng Caribe không chỉ mất đi nguyên thủ, mà quốc hội cũng gần như không tồn tại. Vị trí lãnh đạo danh chính ngôn thuận đang bị tranh giành giữa hai thủ tướng và một thượng nghị sĩ. Năng lực của cảnh sát quốc gia trong diện báo động. Trước những nguy cơ an ninh, Thủ tướng lâm thời Claude Joseph phải cầu cứu Mỹ và Liên Hợp Quốc chi viện bảo vệ hạ tầng quốc gia, ổn định trật tự.

Mối liên hệ giữa chính trị gia và băng đảng ở Haiti đã tồn tại từ lâu. Giới chính trị cùng những đồng minh quyền thế là nguồn tài chính nuôi sống nhiều tổ chức tội phạm. Tuy nhiên, với cuộc khủng hoảng hiện nay, người dân Haiti lo sợ những kẻ chống lưng thế giới ngầm đang dần mất kiểm soát con quái vật chính họ đã tạo ra.

Người dân tại thủ đô Port-au-Prince, Haiti phải bỏ trốn đến một điểm lánh nạn vào tháng 6 sau khi các băng đảng đốt phá nhà cửa. Ảnh: AP.

Các nhóm vũ trang ngoài vòng pháp luật trên hòn đảo gia tăng hoạt động với tốc độ chóng mặt trong vài năm qua. Bạo lực băng nhóm liên quan đến tranh giành lãnh địa và cướp bóc lương thực khiến nhiều dân thường thiệt mạng. Hàng nghìn người đã rời bỏ quê hương tìm lối thoát.

Tình trạng bạo lực băng đảng chủ yếu tập trung ở thủ đô Port-au-Prince, nhưng vẫn ảnh hưởng đến đời sống xã hội khắp Haiti. Nền kinh tế quốc gia vốn đã mong manh lại rơi vào tình trạng tê liệt ở nhiều nơi. Trường học phải đóng cửa. Bộ máy an ninh không ứng phó nổi sức ép. Tổ chức Bác sĩ Không Biên giới đầu năm nay còn tạm ngưng hoạt động ở Haiti vì các vụ tấn công, khiến nỗ lực khống chế dịch Covid-19 bị gián đoạn.

"Đất nước thay hình đổi dạng thành một sa mạc khổng lồ. Chúng tôi bị bao vây bởi lũ thú dữ. Chúng tôi là những người tị nạn, những kẻ bị lưu đày trên chính quê hương mình", Hội nghị Các tôn giáo Haiti gửi thông điệp cầu cứu đến cộng đồng quốc tế vào tuần qua.

Đơn cử vào tháng 6, một khu trại dành cho nạn nhân vụ động đất năm 2010, gồm hàng chục người khuyết tật, đã bị cướp phá bởi các băng đảng. Họ bỏ chạy đến một ngôi trường trong thủ đô vừa được biến thành khu lánh nạn. Gần 350 người phải sống chen chúc cùng nhau mà không có khẩu trang để phòng ngừa lây nhiễm nCoV.

Hai tay thành viên một băng đảng ở Haiti cầm súng cảnh giới địa bàn hoạt động ở khu ổ chuột La Saline, thủ đô Port-au-Prince của Haiti vào tháng 5/2019. Ảnh: AP.

Hàng nghìn người trong khu vực thủ đô Haiti đang sống trong tình cảnh tương tự. Họ chọn nhà thờ, những bãi đất trống hay trung tâm thể thao làm nơi nương náu, chờ đợi tiếp tế từ chính phủ và các mạnh thường quân nước ngoài. Lương thực và nơi định cư dài hạn cho nạn nhân bạo lực băng đảng vẫn là bài toán chưa có lời giải.

Trong khi đó, các tổ chức tội phạm tiếp tục cướp đi hàng nghìn bao gạo, đường và bột mỳ từ các nhà kho dành cho dân thường. Giới chuyên gia đánh giá tình trạng bạo lực băng đảng đang ở mức nghiêm trọng nhất trong vòng hai thập kỷ qua.

Tội phạm có mức độ tổ chức và sức mạnh lớn chưa từng thấy. Gần một nửa Port-au-Prince đang nằm dưới sự kiểm soát của hơn 30 băng đảng tội phạm. Tuần qua, sau cái chết của Tổng thống Jovenel Moise, một trong những tay trùm khét tiếng nhất vùng phát đi tín hiệu khiêu chiến.

Jimmy Cherizier, chỉ huy liên minh băng đảng G9, tuyên bố đất nước đang bị một nhóm người quyền lực "giữ làm con tin". Ông không chỉ đích danh nhóm người này, chỉ cáo buộc các đối thủ đang "phân phát vũ khí cho những lực lượng dân túy và chơi con bài chia rẽ để xây dựng quyền thống trị".

Cherizier là cựu cảnh sát và được cho là đồng minh của đảng cầm quyền. Ngày 10/7, sau khi lên án vụ ám sát Moise là hành động "hèn nhát và thâm độc", Cherizier cảnh báo những thế lực muốn thừa cơ tiếm quyền cần suy nghĩ kỹ.

"Chúng tôi sẽ cầm vũ khí đánh lại kẻ thù để bảo vệ nhân dân Haiti. Chúng tôi đã sẵn sàng cho chiến tranh", tay trùm nhấn mạnh.

Thủ lĩnh băng đảng Jimmy Cherizier và đàn em tại Port-au-Prince ngày 23/6. Ảnh: Reuters.

Cuộc họp báo của thủ lĩnh G9 kết lại bằng lời đe dọa rằng liên minh băng đảng sẽ tự tay đòi lại công lý cho cố Tổng thống. Cherizier tuyên bố ông và các đồng minh chỉ mới khởi động.

Thông điệp khiêu chiến đặc biệt gây lo ngại khi Haiti dự kiến tổ chức các cuộc bầu cử địa phương và tổng tuyển cử vào tháng 9 và tháng 11. Đây là lối thoát cho cuộc khủng hoảng chính trị hiện tại ở quốc gia vùng Caribe, mở ra khả năng khôi phục cơ quan lập pháp đầy đủ năng lực và tái ổn định bộ máy hành pháp sau vụ ám sát.

Theo Bộ trưởng Bầu cử Mathias Pierre, một số thế lực chính trị có thể lợi dụng các băng nhóm tội phạm để can thiệp. Chiến thuật này đã trở nên quen thuộc ở Haiti. Một chính trị gia có quan hệ với tội phạm có thể dùng sức ảnh hưởng để đe dọa cử tri và khiến đối thủ đánh mất lợi thế tranh cử. Joseph Lambert, thượng nghị sĩ Haiti vừa tự xưng là tổng thống lâm thời, cũng bị nghi ngờ dính líu đến các băng đảng tội phạm từ năm 1999.

Tình trạng bạo lực băng đảng leo thang cũng là nguyên nhân Thủ tướng lâm thời Claude Joseph đề nghị Mỹ cử quân hỗ trợ. Lực lượng cảnh sát quốc gia Haiti đã thừa nhận họ không thể ứng phó hiệu quả trước tình trạng xã hội đen hóa đất nước.

"Chúng ta không thể hấp tấp tổ chức bầu cử. Vẫn những con người cũ nắm trong tay tiền của, băng đảng.. sẽ đắc cử", Velina Charlier, nhà hoạt động chống tham nhũng tại Haiti, cảnh báo.