Dân gian cho rằng sau lễ này Táo quân sẽ về trời chầu Ngọc hoàng, báo cáo tình hình gia đình trong năm. Bởi vậy, lễ cúng là dịp để mọi người thành tâm cầu nguyện cho năm mới an lành, hạnh phúc và may mắn.

Lễ vật cúng Táo quân chủ yếu là xôi, cơm canh, rượu nước, vàng mã, cau trầu, thịt gà, thịt lợn và hoa quả... Điều đặc biệt phải có 3 bộ mũ áo, hài; một hoặc 3 con cá chép (cá sống hoặc bằng giấy mã). Sách "Việt Nam phong tục" của Phan Kế Bính ghi: "Mua hai mũ ông, một mũ bà để thờ và mua con cá chép để làm ngựa cho Táo quân lên chầu trời".

Những năm 1990 trở về trước, ở miền Bắc, nhiều gia đình bất kể lễ vật nhiều hay ít, luôn cố gắng có một đĩa bánh kẹo (bánh mật, kẹo mạch nha, kẹo lạc, kẹo vừng, kẹo kéo...) hoặc một bát mật mía. Dân gian cho rằng Táo quân về chầu Ngọc hoàng cần "ngọt giọng" tấu báo những điều tốt đẹp về gia đình mình, cầu mong Ngọc hoàng ban phúc lành cho gia đình trong năm mới.

Một người phụ nữ tìm mua bộ mũ áo cúng ông Công ông Táo tại quận Nam Từ Liêm, Hà Nội. Ảnh: Quỳnh Nguyễn

Theo sách Ngọc hạp ký, năm Ất Tỵ 2025 nên cúng Táo quân trong các ngày 18-23 tháng Chạp. Nếu chọn ngày giờ cúng có thể tham khảo khoảng thời gian dưới đây:

Ngày 18 (Bính Tuất), 11-15h; 17-19h.

Ngày 20 (Mậu Tý), 7-9h; 13-15h; 17-19h.

Ngày 22 (Canh Dần), 9-11h; 19-21h.

Ngày 23 (Tân Mão), 9-11h; 13-15; 19-21h.

Cúng Táo quân không cần mời thầy cúng, chủ nhà tự khấn Nôm vì Táo quân là thần trong nhà, không cần sớ tấu. Văn khấn là lời tiễn biệt, cầu mong của chủ nhà với Táo quân trước khi ngài về trời chầu Ngọc hoàng.

Khi hành lễ, gia chủ cần trang phục ngay ngắn gọn gàng, không nên mặc quần áo ngắn, váy ngắn hoặc hở ngực, hở nách. Có thể gọi toàn thể con cháu trong gia đình cùng làm lễ. Lời văn khấn nêu rõ ngày giờ, họ tên gia chủ, địa chỉ nơi ở. Việc tốt nên tâu bẩm rõ ràng để động viên toàn gia đình, việc sai sót cần rút kinh nghiệm.

Cúng khấn như vậy là thực sự thành tâm, cầu thị, phát huy tốt ý nghĩa của lễ cúng. Đây là điểm quan trọng nhất trong lễ cúng Táo quân vì nó mang tính giáo dục, tinh thần hướng thiện.

Khi cúng xong, việc hóa đồ mã cần làm chậm rãi, đợi từng thứ hóa gần hết mới hóa đồ tiếp theo để tránh khói bụi, hỏa hoạn; không dùng que cời khiến tro bụi bốc bay mù mịt. Tro hóa mã nên để nguội, gói kín vứt vào thùng rác, không đổ xuống ao hồ, sông suối gây ô nhiễm.

Văn khấn Nôm lễ Táo quân hàng năm (tham khảo)

Kính lạy ngài bản gia Đông Trù tư mệnh Táo phủ thần quân!

Kính lạy các ngài bản gia thần linh, thần hoàng bản thổ, ngũ phương ngũ lộ long mạch tài thần, ngũ phương ngũ thổ phúc đức chính thần, bản gia chấp sự chư tôn thần!

Tiến chủ con là: (tên ông bà cha mẹ, con cháu...) đồng gia đẳng.

Hôm nay là ngày ngài Đông Trù tư mệnh Táo phủ thần quân về trời phụng mệnh Ngọc đế. Tiến chủ chúng con thành tâm sửa biện hương hoa phẩm vật, xiêm hài áo mũ, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, dâng hiến tôn thần, đốt nén tâm hương dốc lòng bái thỉnh.

Chúng con kính mời:

Ngài Đông Trù tư mệnh Táo phủ thần quân giáng lâm trước án, thụ hưởng lễ vật.

Kính mời các ngài bản gia thần linh, thần hoàng bản thổ, ngũ phương ngũ lộ long mạch tài thần, ngũ phương ngũ thổ phúc đức chính thần, bản gia chấp sự chư tôn thần đồng tọa, thụ hưởng lễ vật.

Tuân theo lệ cũ, ngài Đông Trù tư mệnh Táo phủ thần quân là chủ Ngũ Tự. Cúi xin ngài soi xét lòng trần, gia ban phúc lộc. Trong năm gia đình chúng con có những sai phạm, lỗi lầm gì xin tôn thần gia ân châm chước (đến đây gia chủ có thể bộc bạch những điều tốt – xấu của gia đình, nhận lỗi, sám hối, hứa sửa đổi). Ngài về trời chầu Ngọc đế, tấu xin Ngọc đế gia ân ban phước, phù hộ toàn gia chúng con trai gái trẻ già được an ninh khang thái!

Chúng con xin giải bày tấm lòng thành thực. Cúi xin các vị thần minh chứng giám!

Cẩn cáo, thượng hưởng!

Nhà nghiên cứu văn hóa Phạm Đình Hải