Lầu Năm Góc hôm 1/2 thông báo họ sẽ mở rộng hiện diện quân sự ở Philippines, khi Manila cho phép lực lượng Mỹ sử dụng 4 căn cứ mới ở những vị trí chiến lược, đồng thời củng cố năng lực tại 5 căn cứ mà họ đang triển khai quân.

Hiện chưa rõ những căn cứ mới của Mỹ sẽ được đặt tại đâu, nhưng hồi tháng 11/2022, tướng Bartolome Vicente Bacarro, người khi đó là tổng tham mưu trưởng quân đội Philippines, cho hay Washington đã xác định 5 địa điểm tiềm năng để đặt căn cứ, gồm hai ở Cagayan, một ở Palawan, một ở Zambales và một ở Isabela.

Cagayan và Isabela đều nằm ở miền bắc Philippines, trong đó Cagayan nằm rất gần đảo Đài Loan. Trong khi đó, Palawan là tỉnh án ngữ khu vực tây nam Biển Đông.

Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr. bắt tay Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin tại Điện Malacanang ở Manila hôm 2/2. Ảnh: AP.

Giới chuyên gia đánh giá đây là một bước tiến lớn trong mục tiêu của Lầu Năm Góc nhằm ứng phó với ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Hiện diện mở rộng của Mỹ tại Philippines cũng có thể đóng vai trò ngăn chặn những động thái của Bắc Kinh đối với đảo Đài Loan.

Trung Quốc coi Đài Loan là một phần lãnh thổ chờ thống nhất và sẵn sàng sử dụng mọi biện pháp, kể cả bằng vũ lực nếu cần.

Đại tướng Mike Minihan, chỉ huy Bộ tư lệnh Không vận Mỹ (AMC), hồi cuối tháng 1 cảnh báo rằng xung đột Đài Loan có thể nổ ra vào năm 2025, khi cả hòn đảo và Mỹ đều tổ chức bầu lãnh đạo vào năm 2024. Tướng Minihan kêu gọi quân đội Mỹ chuẩn bị các năng lực cần thiết để đối phó với cuộc xung đột này.

Mỹ gần đây đã tìm cách tiếp cận các địa điểm ở phía bắc và phía tây Philippines, trong đó có khu vực ở mũi phía bắc của đảo Luzon, nằm ngay phía nam eo biển Đài Loan.

Jeffrey Hornung, nhà khoa học chính trị cấp cao tại tổ chức tư vấn RAND Corp chuyên về chính sách đối ngoại và quốc phòng Mỹ ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, cho hay việc Mỹ tăng cường hiện diện quân sự tại Philippines sẽ gửi một tín hiệu mạnh mẽ tới Trung Quốc và đóng vai trò rất quan trọng về mặt chiến lược, đặc biệt nếu các căn cứ được đặt ở phía bắc Luzon.

"Mỹ đã nhận ra rằng họ là đội khách, còn Trung Quốc là chủ nhà trong bất kỳ xung đột nào liên quan đến đảo Đài Loan, khiến họ gặp rất nhiều khó khăn nếu muốn can thiệp", Hornung nói. "Họ đang cố gắng bù đắp những bất cập đó".

Thỏa thuận quân sự Mỹ - Philippines đã vấp phải phản ứng gay gắt từ Trung Quốc, vốn lâu nay luôn phản đối hiện diện quân sự của Washington ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ninh gọi việc Mỹ tăng cường hiện diện quân sự tại Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương là "hành động làm leo thang căng thẳng và gây nguy hiểm cho hòa bình, ổn định của khu vực".

Fu Qianshao, một nhà phân tích hàng không quân sự Trung Quốc, cho rằng các căn cứ mới của Mỹ có thể "tiềm ẩn mối đe dọa lớn với Trung Quốc", khi chúng nằm rất gần đảo Đài Loan cũng như Biển Đông.

"Nếu đó là những căn cứ cho phép quân Mỹ đồn trú lâu dài, chúng sẽ tác động lớn tới kế hoạch thống nhất Đài Loan bằng vũ lực của Trung Quốc, cũng như hoạt động của họ trên Biển Đông", Fu nói. Chuyên gia Fu cho hay sức ép có thể lớn hơn rất nhiều nếu Mỹ triển khai tên lửa tầm trung ở các căn cứ mới tại Philippines.

Tống Trung Bình, nhà bình luận quân sự ở Hong Kong, cho rằng việc Mỹ được tiếp cận các căn cứ trọng yếu như ở Palawan sẽ cho phép họ giám sát các hoạt động quân sự của máy bay, tàu chiến, tàu ngầm Trung Quốc trên Biển Đông và gần quần đảo Trường Sa.

Các vị trí Mỹ có thể đặt căn cứ mới ở Philippines. Đồ họa: Lực lượng vũ trang Philippines

Theo ông Tống, nếu Mỹ đưa tên lửa tầm trung tới các căn cứ này, đó sẽ là thông điệp "nhắm thẳng vào Trung Quốc". Tên lửa bố trí ở Palawan hoàn toàn có thể phong tỏa eo biển Ba Sĩ nằm giữa đảo cực bắc của Philippines với Đài Loan. Đây là cửa ngõ tàu chiến cỡ lớn của các nước thường sử dụng khi di chuyển từ Thái Bình Dương vào Biển Đông.

Tuy nhiên, chuyên gia Hornung cảnh báo nếu một cuộc xung đột giữa Mỹ và Trung Quốc thực sự nổ ra liên quan đến đảo Đài Loan, không có gì đảm bảo Philippines sẽ là một bên tham gia. Người tiền nhiệm của Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr. là ông Rodrigo Duterte có xu hướng xa rời Mỹ và ngả về Trung Quốc nhiều hơn.

Manila đã là đồng minh của Washington trong hơn bảy thập kỷ, đóng vai trò một đối tác quan trọng ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Philippines từng là nơi đặt căn cứ quân sự lớn nhất bên ngoài lục địa Mỹ, nhưng nó đã bị đóng cửa vào những năm 1990, sau khi quốc hội nước này từ chối gia hạn thỏa thuận.

Quan hệ quốc phòng Mỹ - Philippines được tăng cường dưới thời ông Marcos. Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin đã gặp Tổng thống Marcos trước khi đưa ra thông báo mở rộng hợp tác quân sự.

Tại cuộc họp báo ở Manila, ông Austin tuyên bố cam kết mở rộng hiện diện quân sự là một "thỏa thuận lớn", cho thấy quan hệ đối tác bền vững giữa hai quốc gia. "Mỹ và Philippines không chỉ là đồng minh", ông nói. "Chúng ta là gia đình".

Hợp tác quân sự giữa Mỹ và Philippines được tăng cường trong bối cảnh Washington ngày càng lo ngại nguy cơ Bắc Kinh phong tỏa hoặc có hành động quân sự chống lại Đài Loan.

Hồi tháng 8/2002, Chủ tịch Hạ viện Mỹ lúc bấy giờ là Nancy Pelosi đã tới Đài Loan để thể hiện quan điểm ủng hộ hòn đảo, khiến Trung Quốc phản ứng bằng cách tiến hành hàng loạt cuộc tập trận quân sự chưa từng có quanh hòn đảo.

Mỹ công nhận nguyên tắc "Một Trung Quốc", nhưng là bên cung cấp vũ khí lớn để hòn đảo tăng cường khả năng phòng vệ.

Một báo cáo của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) công bố mới đây mô tả Philippines là "địa điểm tập kết khả thi cho các động thái can thiệp của Mỹ" chống lại bất kỳ hành động nào từ Trung Quốc nhằm vào Đài Loan và Washington sẽ không có chiến lược khả thi nào để ứng phó với Bắc Kinh nếu không nhận được sự hợp tác mạnh mẽ từ các đồng minh khu vực như Philippines và Nhật Bản.

"Hai nước này cũng rất quan trọng trong việc vạch ra phản ứng với những tình huống bất ngờ có thể xảy ra trên đảo Đài Loan", các tác giả báo cáo viết.

Việc Mỹ tăng hiện diện quân sự cũng giúp ích đáng kể cho Philippines, quốc gia đang bị tụt hậu trong cuộc đua hiện đại hóa quân đội, giới chuyên gia đánh giá.

Theo Zack Cooper, chuyên gia cấp cao tại Viện Doanh nghiệp Mỹ, tổ chức tư vấn chính sách của Washington, hiện diện của binh sĩ Mỹ còn có tác dụng trấn an và củng cố niềm tin cho đồng minh Philippines ở một mức độ nhất định.

"Làm thế nào bạn khiến đồng minh của mình yên tâm được nếu bạn không ở đó? Hiện diện của binh sĩ Mỹ như một lực lượng dự phòng là điều rất quan trọng", ông nói. "Họ có thể cảm nhận và đánh giá những gì đang diễn ra xung quanh".