Chiến sự bùng nổ ở Trung Đông có lẽ là cuộc kiểm tra trực tiếp nhất và nghiêm ngặt nhất cho sáng kiến đối ngoại của tổng thống Obama từ nhiệm kỳ thứ nhất, cái mà Nhà Trắng gọi là chiến lược "dấu chân nhẹ" (light footprint)

Ngoại giao từ xa

E ngại phản ứng người dân sau một thập niên chiến tranh làm suy yếu nước Mỹ, và mong muốn tập trung vào vấn đề kinh tế trong nước, Tổng thống Obama đã kết hợp công nghệ điều khiển từ xa với ngoại giao từ xa để hạn chế những vấn đề dễ bùng nổ nhất ở Trung Đông, Nam Á và châu Phi. Số cuộc tấn công bằng máy bay không người lái tăng gấp 6 lần, vũ khí ảo bí mật nhắm vào Iran, các lực lượng đặc biệt tiêu diệt kẻ khủng bố bị truy nã nhiều nhất thế giới và các cuộc lùng ráp ban đêm trở nên phổ biến của lực lượng Mỹ.

Trong một thời gian, chính sách này tỏ ra hiệu quả, nhưng giờ đây, Obama chịu nhiều áp lực hơn bao giờ hết để không đứng bên lề xung đột Trung Đông. Ngay trong nội bộ đảng Dân chủ đã có chỉ trích rằng Obama nên can thiệp trực tiếp hơn để ngăn thảm sát Syria - bằng cách đặt bệ phóng tên lửa Patriot khắp khu vực để bắn hạ máy bay của thổng thống Assad - và nỗ lực tham gia tiến trình hòa bình Israel-Palestine.

Trong khi đó, Iran đổ thêm dầu vào lò lửa Syria một phần để chứng tỏ rằng họ không khoanh tay ngồi yên trong khi các biện pháp trừng phạt của quốc tế đang làm cạn nguồn thu nhập dầu mỏ. Ông Obama tuyên bố muốn bắt đầu trực tiếp thương lượng với Iran, nhưng theo các phụ tá của Obama, đây sẽ là nỗ lực cuối cùng, khi không còn có thể làm gì, để ngăn cản một cuộc đối đầu quân sự có thể xảy ra giữa năm 2013.

Từ năm 2009, Obama đã cố gắng tránh bị kẹt trong cơn lốc Trung Đông, như nhiều đời tổng thống tiền nhiệm. Đó là chủ tâm chọn lựa từ đầu. Vừa nhậm chức, Obama đã yêu cầu bộ phận an ninh nội địa đánh giá xem nước Mỹ đầu tư quá nhiều và quá ít vào nơi nào trên thế giới. Câu trả lời: Mỹ quá tải ở một số khu vực như Trung Đông, và quá ít ảnh hưởng ở những khu vực quyết định sự thịnh vượng tương lai của Mỹ, như là châu Á.

Điều này giúp giải thích lý do chuyến đi của Obama đến Thái Lan, Myanmar và Cambodia, hơn là ngồi ở Phòng Tình huống để họp qua điện thoại với Thủ tướng Benjamin Netanyahu của Israel và Tổng thống Mohamed Morsi của Ai Cập, nhằm ngăn khả năng leo thang tấn công bằng tên lửa.

Mỹ đối với Libya và Syria

Đối với phía chỉ trích Obama, nguyên nhân Mỹ có vẻ vắng mặt ở Trung Đông hiện nay là "dấu chân" đã quá nhẹ. Theo GS Eliot A. Cohen tại Khoa Nghiên cứu Quốc tế Cao cấp Johns Hopkins: "Tôi nghĩ cách để hiểu phương pháp của Obama - tôi không gọi nó là một chiến lược - là ông ấy ưu tiên giữ phần lớn rắc rối ở đằng xa. Đó là nội dung của dấu chân nhẹ. Và đó là do cạn xăng."

Trong xung đột Libya, Obama do dự không muốn lực lượng Mỹ tham gia lật đổ Qaddafi, do Bộ trưởng Quốc phòng lúc đó là Robert M. Gates cảnh báo rằng Mỹ không có lợi ích trực tiếp trong kết cuộc. Sự do dự của Obama và quyết định hạn chế tối đa vai trò ngoại giao của Mỹ và sự hiện diện của CIA ở Libya thời hậu Qaddafi có thể góp phần làm Mỹ bỏ qua những dấu hiệu đáng ngại, dẫn đến cuộc tấn công sứ quán Mỹ ở Benghazi ngày 11.9.12. Các lực lượng quân đội Mỹ ở quá xa bờ biển Libya nên không thể can thiệp.

Khi kết thúc các cuộc điều tra, chi tiết này dường như quan trọng hơn bất cứ chi tiết nào khác, rất có thể là câu trả lời cho câu hỏi là tại sao hỏa lực sẵn có quá ít không thể bảo vệ sứ quán Mỹ sau khi họ bị tấn công.

Đối với cuộc nội chiến Syria, Obama từ lâu cũng phản đối dính líu. Nhưng với khoảng 40.000 người chết ở Syria, áp lực lên Obama đang tăng, ngay từ trong đảng Dân chủ. Thống đốc John McCain ở bang Arizona, từng đối đầu với Obama trong cuộc bầu cử năm 2008, nằm trong số những người ủng hộ can thiệp vào Syria nhiều hơn, vì "mọi điều xấu mà chúng ta dự đoán sẽ xảy ra nếu chúng ta can thiệp - bất ổn ở Jordan, Lebanon và Thổ Nhĩ Kỳ - dù sao cũng đang xảy ra."

"Dấu chân không thể nhẹ" nữa

Các phụ tá của Obama thừa nhận rằng hy vọng của Obama là rút lui nhường chỗ cho những ai có lợi ích trực tiếp hơn đã tan vỡ.

Kể từ thứ tư, Israel đã bắn khoảng 1.000 tên lửa vào lãnh thổ ven biển của Palestine, và Gaza đang lo sợ một cuộc xâm nhập của Israel sau loạt ném bom kéo dài, san bằng cả bộ tham mưu lãnh đạo Hamas Ismail Haniyeh.

Cho dù Obama tuyên bố ngay lập tức rằng Israel có quyền tự vệ trước những cuộc tấn công bằng tên lửa từ Gaza, chính phủ Mỹ cũng yêu cầu Israel không mở rộng xung đột, vì e sợ có thể gây thiệt hại nhiều hơn cho người dân, làm lợi cho Hamas và hủy hoại mối quan hệ vốn yếu ớt giữa Israel với Ai Cập và Jordan vào một thời điểm mà cả hai chính phủ đang chịu nhiều áp lực từ người dân.

Hôm thứ sáu TT Obama đã gọi điện lần thứ hai trong tuần cho Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu. Hai lãnh đạo đã bàn cãi những chọn lựa để tránh tình hình leo thang. TT Obama cũng đang tìm cách thuyết phục một chính phủ Ai Cập khác hẳn. Không còn là Ai Cập của Mubarak, người vẫn nhờ hậu thuẫn của Mỹ để kiềm chế Hamas, Ai Cập giờ đây thuộc về TT Mohamed Morsi, thuộc tổ chức Anh em Hồi giáo, vốn nghi ngờ động cơ của Israel. Thông điệp của Mỹ cho Ai Cập là "xung đột này không thể kéo dài, bởi vì dân thường chịu nhiều rủi ro hơn."

Theo David Makovsky thuộc Viện Chính sách Cận Đông ở Washington, một khi cuộc chiến trên bộ diễn ra, Israel có thể chịu hậu quả nghiêm trọng hơn, lợi ích giảm đi và rủi ro tăng lên. Những ví dụ được đưa ra là sự phản đối của quốc tế trong cuộc chiến Israel-Hezbollah ở Lebanon năm 2006 và cuộc tấn công Gaza của Israel năm 2008.

Phong Lan - Tổng hợp từ Internet