Nga đang bắt đầu tập trung không kích cơ sở hạ tầng của Ukraine khi mùa đông đến, lặp lại chiến lược vào cùng thời điểm này năm ngoái nhằm phá hoại nguồn cung cấp năng lượng quý giá.

Ukraine đang bố trí một lưới phòng không nhiều lớp, kết hợp giữa các hệ thống từ thời Liên Xô với thiết bị công nghệ cao của phương Tây cùng các nhóm tình nguyện viên chuyên theo dõi máy bay không người lái (UAV) của Nga và báo động cho quân đội.

Tổ hợp phòng không Patriot trong cuộc tập trận tại sân bay Warsaw Babice, Ba Lan ngày 7/2. Ảnh: AFP

Tuần qua, Nga đã phóng hàng loạt tên lửa và UAV tấn công các khu dân cư ở một số thành phố lớn nhất của Ukraine. Tổng thống Volodymyr Zelensky nhiều lần nhấn mạnh đất nước ông cần các tổ hợp phòng thủ tên lửa hơn những loại vũ khí khác. Nhưng Mỹ cũng như các đồng minh phương Tây không lưu trữ chúng quá nhiều trong kho và có thể phải mất nhiều năm mới sản xuất được.

Xung đột ở Ukraine là nơi thử nghiệm các hệ thống phòng không, vốn đã phát triển mạnh hơn khi UAV trở thành mối đe dọa và ngày càng nhiều quốc gia hay các nhóm vũ trang chạy đua xây dựng kho vũ khí tên lửa và rocket.

"Không ai nói rằng phòng không sẽ mang đến chiến thắng trong một cuộc xung đột, nhưng thiếu chúng, bạn sẽ thất bại", Tom Karako, giám đốc Dự án Phòng thủ Tên lửa tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), trụ sở tại Washington, nhận định.

Phòng không có vai trò tối quan trọng đối với Kiev. Chúng giúp chặn các cuộc tấn công bằng tên lửa và UAV, đồng thời ngăn lực lượng không quân Nga kiểm soát bầu trời Ukraine, khiến họ không thể tấn công các mục tiêu như ý muốn.

Hôm 22/12, không quân Ukraine cho biết ba tiêm kích bom Su-34 Nga đã bị bắn rơi ở miền nam nước này, đánh dấu thành công lớn nhất của Kiev trong cuộc đối đầu trên không với Moskva kể từ khi xung đột bùng phát.

Mùa đông năm ngoái, Nga đã phóng khoảng 1.000 tên lửa và 1.000 UAV vào các thành phố và cơ sở hạ tầng Ukraine. Theo phát ngôn viên không quân Yuriy Ihnat, Ukraine đã bắn rơi 70-75% số này.

Nga vẫn duy trì được nguồn cung tên lửa bất chấp những dự đoán từ phương Tây rằng năng lực sản xuất của họ đang cạn kiệt. Cơ quan tình báo quân sự Ukraine ước tính mỗi tháng Nga có thể sản xuất khoảng 100 tên lửa hành trình, 4 tên lửa đạn đạo siêu vượt âm và 5 tên lửa đạn đạo.

Tình báo quân đội Anh cho rằng Nga đã để dành những tên lửa hành trình tốt nhất trong vài tháng qua nhằm xây dựng một "kho dự trữ đáng kể" cho chiến dịch mùa đông.

Theo Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS), trụ sở tại London, Anh, ngay cả trước xung đột, Ukraine đã có một hệ thống phòng thủ tên lửa tương đối tốt, với 403 tổ hợp trên đất liền. IISS ước tính hỗ trợ từ các quốc gia khác đã đưa con số trên lên khoảng 564, gần bằng 1/3 so với cả châu Âu cộng lại.

Trong số các hệ thống phòng không tinh vi nhất của Ukraine có 5 khẩu đội Patriot tầm xa do RTX sản xuất, được Mỹ, Đức và Hà Lan gửi đến. Kiev cũng có hệ thống SAMP/T do tập đoàn tên lửa châu Âu MBDA chế tạo và được Pháp hỗ trợ. Cả hai hệ thống của phương Tây đều có khả năng bắn trúng mục tiêu ở khoảng cách gần 100 km.

Theo Philip Breedlove, tướng không quân Mỹ đã nghỉ hưu, những hệ thống tầm xa này là thứ Ukraine cần nhất song phương Tây chưa cung cấp đủ. "Hãy nhìn xem Ukraine lớn như thế nào và họ phải phòng thủ ở mức độ nào", ông nói.

Hầu hết hệ thống phòng không do phương Tây cung cấp cho Ukraine là loại tầm trung, với tầm bắn 40 km. Chúng gồm một số tổ hợp Hawk của Mỹ, ít nhất 20 tổ hợp Nasams do Mỹ, Litva và Na Uy gửi đến, và ít nhất 5 hệ thống Iris-T từ Đức.

Những hệ thống phòng không tầm ngắn hơn gồm ít nhất 50 pháo phòng không tự hành Đức Gepard và các tên lửa như Stinger của Mỹ và Starstreak từ Anh.

Kiev cũng sử dụng các hệ thống phòng không tầm xa và tầm trung từ thời Liên Xô. Theo IISS, mặc dù chúng phát huy hiệu quả, họ đang dần cạn kiệt kho tên lửa. Điều này khiến Ukraine và Mỹ phải chuyển đổi một số bệ phóng cũ của Liên Xô để bắn được cả tên lửa phương Tây.

Các nhà phân tích cho rằng việc sử dụng quá nhiều hệ thống khác nhau như vậy có thể khiến lưới phòng không Ukraine trở nên kém hiệu quả hơn. "Bạn cần một hệ thống điều khiển hỏa lực tích hợp, nghĩa là thứ gì đó kiểm soát mọi thứ", Karako nói.

Svitlana Ruda, 49 tuổi, thành viên đơn vị tình nguyện Mriya. Ảnh: WSJ

Mặc dù không được trang bị vũ khí phức tạp như tên lửa phương Tây đắt tiền, các đơn vị như của bà mẹ hai con Svitlana Ruda, 40 tuổi, với những khẩu súng máy cỡ nòng lớn và súng trường tấn công, cũng đóng vai trò quan trọng đối với lưới phòng không Ukraine.

Các đội tình nguyện này điều khiển những ụ súng máy trên các tòa nhà cao tầng và tuần tra rìa các thành phố bằng xe bán tải gắn súng. Họ thường nhắm đến UAV.

Hồi đầu tháng, phòng không Ukraine tuyên bố tiêu diệt 18 UAV Nga chỉ trong một đêm. Hầu hết chúng bị hạ bởi các đơn vị tình nguyện, Tổng thống Zelensky cho biết trên Telegram.

Vào một buổi tối gần đây bên ngoài Kiev, Mriya, đơn vị của Ruda, đã quan sát bầu trời để tìm Shahed, loại UAV mà phương Tây cho rằng do Iran cung cấp cho Nga.

Mặc áo chống đạn và đội mũ bảo hiểm, nhóm làm việc theo ca 24 giờ. Họ sử dụng kính ngắm ban đêm, máy ảnh nhiệt và máy tính bảng để ghi lại hành trình của UAV. Tuy nhiên, họ vẫn phải chiếu đèn để theo dõi "con mồi", một dấu hiệu cho thấy khả năng phòng thủ của Ukraine còn thô sơ như thế nào trong trận chiến trên không công nghệ cao này.

Họ sử dụng nhiều loại vũ khí lỗi thời, trong đó có cả bản sao súng Maxim của Anh sản xuất năm 1933.

Bản sao súng Maxim, Anh được Ukraine sử dụng để săn UAV Nga. Ảnh: WSJ

Theo các chuyên gia quân sự Ukraine, cuộc chiến UAV đang thay đổi nhanh chóng. Sau khi Ukraine cải tiến được lưới phòng không của mình, Nga đã lập tức thay đổi chiến thuật để thích nghi.