Các yếu tố lịch sử không hoàn toàn ủng hộ bất cứ tác phẩm nào, và đường đua Oscar xem ra vẫn gay cấn đến phút chót bởi luật lá phiếu ưu tiên (preferential ballot).

Luật riêng dành cho giải Phim truyện xuất sắc

Viện hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Điện ảnh nước Mỹ (AMPAS) bao gồm 6.687 thành viên. Tuy nhiên, chỉ ai làm ở lĩnh vực nào mới quyền bỏ phiếu để tìm ra đề cử của lĩnh vực đó tại Oscar.

Ví dụ, chỉ diễn viên bầu về diễn xuất, dựng phim bầu về dựng phim, hay quay phim bầu về quay phim… Tuy nhiên, tất cả đều được bỏ phiếu cho hạng mục Phim truyện xuất sắc.

Sau đó, hãng kiểm toán PricewaterhouseCoopers sẽ tính toán để chọn ra 5 đề cử cuối cùng dành cho các hạng mục, và 5-10 đề cử cho riêng cuộc đua Phim truyện xuất sắc.

Hầu hết hạng mục chọn luật đầu phiếu đa số đơn (plurality voting) - tức mỗi thành viên AMPAS chỉ chọn một cá nhân hoặc một tác phẩm, và 5 cá nhân hoặc 5 tác phẩm có nhiều phiếu nhất được lọt vào vòng đề cử cuối cùng.

Riêng hạng mục Kỹ xảo hình ảnh xuất sắc chọn luật “range voting” từ 2013. Mỗi thành viên của nhánh kỹ xảo trong AMPAS chấm điểm từ 0-10 cho từng ứng viên. Sau đó, 5 phim có điểm tổng cao nhất được chọn vào vòng đề cử cuối. Còn hạng mục Phim truyện xuất sắc thì đã áp dụng luật lá phiếu ưu tiên ngay từ lúc này.

Hơn 6.500 thành viên của AMPAS cùng chọn ra đề cử và các cá nhân, tác phẩm giành chiến thắng tại mỗi kỳ Oscar. Ảnh: Outnow.

Sau khi danh sách đề cử được công bố vào trung tuần tháng 1, mọi chuyện trở nên đơn giản hơn rất nhiều. Toàn bộ các thành viên của AMPAS đều có quyền bầu chọn ở cả 24 hạng mục.

Ngoại trừ Phim truyện xuất sắc, 23 hạng mục còn lại của Oscar tiếp tục áp dụng luật “plurality voting” như trên. Còn cuộc đua quan trọng nhất thì vẫn tương đối phức tạp.

Trên thực tế, luật “lá phiếu ưu tiên” từng được AMPAS sử dụng trong những năm đầu của giải Oscar rồi gạt bỏ. Nó chỉ xuất hiện trở lại ở hạng mục Phim truyện xuất sắc từ 2009 khi Viện hàn lâm quyết định tặng số lượng đề cử lên từ 5-10 tác phẩm.

Nhiều vị trí số một nhất chưa chắc đã thắng

Giả sử bạn đang cầm trên tay lá phiếu Oscar 2018. Với hạng mục Phim truyện xuất sắc, nhiệm vụ lúc này không phải là chọn ra một tác phẩm duy nhất, hay chấm điểm từng phim một, mà là xếp hạng các bộ phim từ thấp đến cao theo quan điểm bản thân.

Trường hợp cụ thể năm nay là xếp hạng chất lượng từ cao đến thấp cho Call Me by Your Name, Darkest Hour, Dunkirk, Get Out, Lady Bird, Phantom Thread, The Post, The Shape of Water, và Three Billboards Outside Ebbing, Missouri.

Bạn cũng có thể chỉ chọn một phim duy nhất, hoặc xếp hạng một lượng phim nhất định theo ý muốn, chứ không bắt buộc phải xếp hạng cả 9 phim tham gia.

Công việc của PricewaterhouseCoopers bắt đầu từ đây. Nếu có tác phẩm nào giành vị trí số một ở trên 50% lượng phiếu phát ra, nó lập tức giành tượng vàng Phim truyện xuất sắc. Tuy nhiên, đây là trường hợp khó xảy ra bởi quan điểm của các thành viên dành cho 9 phim đua tài rất dễ bị rải rác.

Khi chưa có phim nào giành vị trí số một ở trên 50% lượng phiếu phát ra, tác phẩm có ít vị trí số một nhất lập tức bị loại. Song, lá phiếu bầu cho phim đó thì chưa bị vô hiệu.

PricewaterhouseCoopers sẽ tìm ra các phim đứng vị trí thứ hai trên những lá phiếu bầu cho phim vừa bị loại vị trí số một. Rồi họ sẽ cộng thêm cho các phim đứng ở vị trí thứ hai đó một phiếu.

Quá trình đó cứ thế lặp đi lặp lại cho tới khi có tác phẩm nào đầu tiên đạt lượng phiếu hợp lệ trên 50% là sẽ giành tượng vàng Oscar. Ở các vòng tiếp sau, nếu ngay cả phim đứng vị trí thứ hai cũng đã bị loại, hãng kiểm toán tiếp tục tìm kiếm xuống vị trí thứ ba để cộng điểm.

Và đó là cách để AMPAS chọn ra tác phẩm thắng giải Phim truyện xuất sắc tại Oscar trong suốt gần một thập kỷ qua, cũng như trong quãng thời gian từ 1934 tới 1945.

Lợi, hại ở điểm nào?

Có thể thấy một phim giành nhiều vị trí số một nhất trên các lá phiếu chưa chắc đã giành ngôi cao nhất, nếu như nó không lập tức đạt trên 50% lượng phiếu, và bị xếp hạng kém ở các lá phiếu còn lại.

Khi áp dụng luật “lá phiếu ưu tiên” trở lại, Viện hàn lâm giải thích rằng họ muốn tìm ra tác phẩm giành nhiều sự ủng hộ nhất trong ngành điện ảnh suốt một năm trước đó.

Tuy nhiên, chính Brian Cullinan - một trong hai đại diện của PricewaterhouseCoopers có trọng trách trao vali kết quả tới sự kiện - từng chỉ ra điều bất cập rằng: “Thông thường, các phim đứng thứ ba hoặc thứ tư ở lần kiểm phiếu đầu tiên mới là tác phẩm giành chiến thắng sau cùng. Điều đó hơi khó hiểu”.

Three Billboards Outside Ebbing, Missouri hay The Shape of Water đang nắm lợi thế ở chặng nước rút. Tuy nhiên, cơ hội dành cho các tác phẩm còn lại chưa chắc đã hết. Ảnh: Outnow.

Trái lại, trên tờ Los Angeles Times hồi 2015, một thành viên giấu tên của AMPAS vẫn lên tiếng ủng hộ hệ thống bỏ phiếu khó lường. Bởi ông cho rằng Viện hàn lâm không muốn lãng phí những lá phiếu có phần cực đoan, chỉ chăm chăm nhắm đến duy nhất tác phẩm mà người bỏ phiếu yêu thích.

Luật “lá phiếu ưu tiên” thực tế được áp dụng trong nhiều cuộc bầu cử trên thế giới, cũng như tại một số bang của Mỹ khi có nhiều hơn hai ứng cử viên tham gia tranh cử. Một lý luận khác được đưa ra là hệ thống giúp mỗi lá phiếu đều có tầm ảnh hưởng nhất định đến kết quả sau cùng.

Tuy nhiên, Brian Cullinan tiết lộ rằng vẫn có những thành viên “cứng đầu”, chỉ viết lên lá phiếu tựa đề của bộ phim mà mình muốn bầu chọn. Nhưng lá phiếu của họ sẽ lập tức trở nên vô giá trị nếu như tác phẩm đó đạt điểm quá thấp.

Oscar 2018 hiện vẫn trong quá trình bỏ phiếu để chọn ra các cá nhân, tác phẩm giành tượng vàng năm nay. Hòm phiếu của AMPAS chuẩn bị đóng vào ngày 27/2, và kết quả cuối cùng sẽ được công bố tại sự kiện trao giải diễn ra sáng 5/3 (theo giờ Việt Nam).