Động Ngườm Ngao có chiều dài 2.144m, tọa lạc trong lòng một quả núi ở bản Gun, xã Đàm Thủy, huyện Trùng Khánh, cách thành phố Cao Bằng khoảng 50km, cách thác Bản Giốc khoảng 3km. Ở đây có gì đặc biệt mà lại được dân xê dịch ưu ái gọi với cái tên "kiệt tác của thiên nhiên"?

Trước khi vào động, bạn phải vượt qua một hẻm núi đã được xây bậc tam cấp cho dễ đi và quãng đường chừng hơn 700m băng qua một thung lũng. Hai bên hẻm núi là ruộng đồng có những dãy núi đá vôi bao kín xung quanh.

Theo các tài liệu, động Ngườm Ngao có cách đây khoảng 300 triệu năm và được người Pháp phát hiện cách đây hơn 90 năm, vào năm 1921. Tuy nhiên, mãi sau này, động Ngườm Ngao mới được đưa vào khai thác tự phát.

Từ năm 1994, người dân địa phương bắt đầu dẫn khách du lịch vào động tham quan bằng đường bộ và đi thuyền. Nó được biết nhiều hơn và thu hút đông người đến từ sau chuyến khảo sát của Hiệp hội Hang động Hoàng gia Anh năm 1995.

Năm 2003, ngành du lịch tỉnh Cao Bằng mới chính thức khai thác, đưa động Ngườm Ngao trở thành điểm du lịch mới hấp dẫn dù mức độ quảng bá cho nơi này rất khiêm tốn so với danh thắng Bản Giốc gần đấy.

Theo khảo sát của Hiệp hội Hang động Hoàng gia Anh, động Ngườm Ngao có 3 cửa chính: Ngườm Ngao, Ngườm Lồm và Bản Thuôn, hiện tại chỉ khai thác du lịch khoảng hơn 980m.

Động có cái tên Ngườm Ngao vì tương truyền xưa kia, đây là nơi trú ngụ của các loài hổ thường xuyên quấy phá các bản làng chung quanh, sau này bị người ta tiêu diệt hết nên động mang luôn tên này (Ngườm là động, Ngao là hổ). Bên trong động gần như còn nguyên sơ với rất nhiều hình thù độc đáo, gợi nhiều sự liên tưởng.

Nhiều hóa thạch còn nguyên vẹn trong động.

Thật thú vị khi ở đây có mấy cây đàn đá, mỗi khi gõ vào phát ra tiếng nhạc du dương như tiếng đàn Tơ-rưng. Những vô tình của thiên nhiên kỳ vĩ đã gợi nên con mắt suy tưởng thích thú cho du khách khi trong động có những thạch nhũ kết thành dáng đức Phật, tượng ông tượng bà bên nhau. Kia là cô tiên trong chuyện cổ tích, đây là thuyền rồng của nhà vua, kia nữa là những hình người, cây rừng, các loài vật, con voi ma mút, có cả búp sen khổng lồ úp xuống bên động mà ai đến cũng phải dừng lại chụp hình. Cây san hô như là nơi hội tụ của hàng trăm cây san hô dưới biển bám vào một thân cây cao lớn. Cây vàng cây bạc và có cả thác bạc lấp lánh...

Một trong những điểm đặc biệt nhất ở đây là có những cột nhũ đá vôi lấp la lấp lánh dưới ánh sáng đèn, trông như bức tường được dát kim cương sáng long lanh - cảm giác như lạc vào cung điện hoàng gia một vương quốc Ả Rập trong truyện “Nghìn lẻ một đêm”.

Động Ngườm Ngao gồm 3 cửa chính: Cửa Ngườm Nồm quanh năm mát lạnh nằm ẩn mình dưới những khối đá dưới chân núi, cửa Ngườm Ngao cách chân núi vài trăm bậc thang và cửa Bản Thuôn phía sau núi, kề cận bản Thuôn của người Tày. Trong động có nhiều nhũ đá và măng đá với nhiều hình thù đa dạng.

Một trong những nét độc đáo nhất của động Ngườm Ngao chính là những “thửa ruộng bậc thang” do sàn đá vôi bị xâm thực và phong hóa suốt nhiều triệu năm. Những hình thù trên nền động trông cứ như đi trên bờ biển đầy cát nào đó sau những con sóng rút xa bờ. Đây cũng là điểm độc đáo của Ngườm Ngao so với nhiều hang động khác.

Một trong những điểm đặc biệt nhất ở đây là có những cột nhũ đá vôi lấp la lấp lánh dưới ánh sáng đèn.

Nếu như tham quan động khác, bạn luôn phải ngước nhìn đến mỏi cả cổ để ngắm các thạch nhũ đủ loại vóc dáng hình thù kỳ vĩ ở trên trần và vòm động thì với Ngườm Ngao, bạn còn phải để ý nhìn xuống những bước chân. Như thể bạn đang bước qua những tiểu cảnh, những đồng ruộng bậc thang thu nhỏ xinh xắn của vùng Tây bắc.

Sàn động đầy những vết hóa thạch như những làn nước hóa thạch đang lô xô chạy qua bãi cát ngoài biển, trông không khác gì biển sóng cát nhân tạo trong các khu vườn Nhật Bản. Đây cũng là điểm khiến Ngườm Ngao tăng thêm sự thú vị, khiến khách đến không chỉ mỏi cổ ngước nhìn mà còn mê mải nhìn xuống những bước chân qua.

Cũng ở nơi này, người ta còn tìm ra điều thú vị hiếm gặp khác. Nơi có khe hở thông lên trời của động, vào đúng 14 giờ chiều 22/4 hằng năm, có 3 luồng ánh sáng gặp nhau làm một khoảng lòng động rực sáng như ban ngày trong vài phút. Một hiện tượng kỳ thú mà thiên nhiên ban tặng cho riêng động này.

Trong lòng động Ngườm Ngao có dòng suối ngầm, mùa mưa nước tràn lên cả lối đi trên cạn. Trước kia, người dân địa phương đưa du khách vào tham quan, đến những đoạn suối, họ chở du khách bằng thuyền gỗ nhỏ. Bây giờ, khi đón khách vào tham quan, hướng dẫn viên địa phương sẽ đưa khách đi từ cửa Ngườm Lồm và trở ra bằng cửa Ngườm Ngao.