Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) ngày 16/10 hạ sát thủ lĩnh Hamas Yahya Sinwar ở Rafah, miền nam Gaza. Đây là thắng lợi lớn đối với quân đội Israel và Thủ tướng Benjamin Netanyahu.

"Chúng tôi đã ấn định tỷ số", ông Netanyahu phát biểu ngày 17/10, mô tả cái chết của thủ lĩnh Hamas là "khởi đầu của hồi kết".

Ông Yahya al-Sinwar phát biểu tại Gaza City, Gaza, tháng 5/2022. Ảnh: Reuters

Sinwar, 61 tuổi, quê ở thành phố Khan Younis, miền nam Gaza. Ông từng bị Israel bắt nhiều lần vào những năm 1980 vì tham gia các hoạt động phản đối lực lượng nước này kiểm soát Dải Gaza.

Trong số bạn thơ ấu của Sinwar có Mohammed Deif, sau này là thủ lĩnh cánh vũ trang của Hamas bị Israel tuyên bố hạ sát ba tháng trước, và Mohammed Dahlan, thành viên có tiếng nói của đảng Fatah trong Tổ chức Giải phóng Palestine, hiện sống lưu vong ở Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất.

Sau khi tốt nghiệp đại học, Sinwar tham gia thành lập mạng lưới các tay súng chống Israel. Nhóm này là tiền thân Lữ đoàn al-Qassam, cánh vũ trang của Hamas.

Sinwar trở thành một trong các lãnh đạo cấp cao của Hamas sau khi ông Ahmad Yasin thành lập nhóm năm 1987. Sinwar bị Israel bắt một năm sau đó và lĩnh 4 án tù chung thân với cáo buộc giết hai binh sĩ Israel và 4 người Palestine nghi là gián điệp.

Trong thời gian ngồi tù ở Israel, Sinwar học tiếng Do Thái qua xem truyền hình, đọc sách báo và nghiên cứu các vấn đề chính trị trong nước của Israel nhằm hiểu kẻ địch rõ nhất. 15 năm sau khi bắt đầu thụ án, Sinwar dùng tiếng Do Thái để kêu gọi công chúng Israel ủng hộ một lệnh ngừng bắn với Hamas khi trả lời phỏng vấn một kênh truyền thông Israel.

"Chúng tôi sẽ không công nhận Israel, nhưng sẵn sàng tham gia một thỏa thuận ngừng bắn lâu dài giúp khu vực bình ổn và thịnh vượng", ông Sinwar nói.

Sau hơn 20 năm thụ án, Sinwar được thả vào năm 2011 theo thỏa thuận trao đổi tù nhân giữa hai bên. Israel trả tự do cho 1.027 tù nhân Palestine đổi lấy Gilad Shalit, binh sĩ IDF bị giam giữ tại Gaza trong 5 năm.

Sinwar khi đó mô tả đợt trao đổi là "một trong những chiến tích lớn trong sự nghiệp của chúng tôi". Muhammad Sinwar, em trai của ông Sinwar, là một trong những người bắt cóc Shalit và yêu cầu anh mình phải có tên trong danh sách trao đổi. Sinwar trở lại Gaza, lập gia đình và có ba con.

Yahya Sinwar cùng các tù nhân Palestine tại cửa khẩu Rafah giữa Gaza và Ai Cập sau khi được trả tự do trong đợt trao đổi với Israel tháng 10/2011. Ảnh: Reuters

Sinwar dần thăng tiến trong hàng ngũ Hamas, nổi tiếng vì cách đối xử mạnh tay với những người bị nghi phản bội. Nội bộ Hamas gồm ba trụ cột quyền lực chính là ở Gaza, Bờ Tây và nước ngoài. Năm 2013, Sinwar tham gia cơ quan chính trị Hamas ở Gaza và năm 2017, ông được bầu làm thủ lĩnh chính trị nhóm tại khu vực.

Một số thành viên Hamas coi Sinwar là người cứng rắn, số khác mô tả ông là bậc thầy chiến lược. "Ông ấy đã thay đổi Hamas", Ghaith al-Omari, nhà nghiên cứu tại Viện Washington về Chính sách Cận Đông, nói với Washington Post, thêm rằng Sinwar "đã đưa trọng tâm quyền lực về Gaza".

Mỹ và Liên minh châu Âu đưa Sinwar vào danh sách khủng bố từ năm 2015. Anh và Pháp sau đó cũng áp trừng phạt với Sinwar.

Trong khi các quan chức Hamas khác cân nhắc lợi ích của nhóm trong mối quan hệ với các cường quốc Hồi giáo dòng Sunni tại Trung Đông, Sinwar chọn đưa nhóm vũ trang "vào quỹ đạo của Iran", quốc gia Hồi giáo dòng Shiite. Iran còn hậu thuẫn các nhóm vũ trang dòng Shiite khác như Hezbollah ở Lebanon, Houthi ở Yemen, hình thành "trục kháng chiến" chống lại ảnh hưởng của Israel và Mỹ.

Sinwar đã cùng thủ lĩnh Hamas Ismail Haniyeh tìm cách hòa giải với Iran. Quan hệ giữa hai bên rạn nứt từ năm 2015 vì Hamas hậu thuẫn phe đối lập trong nội chiến Syria, trong khi chính phủ Tổng thống Bashar al-Assad là đồng minh của Tehran.

Khi trả lời phỏng vấn một phóng viên Italy năm 2018, Sinwar ám chỉ Hamas sẵn sàng hướng đến một giải pháp chính trị. Sinwar so sánh Gaza giống như một nhà tù lớn, bởi dải đất này bị Israel phong tỏa.

Năm 2021, Sinwar từng dẫn dắt Hamas trong cuộc xung đột dài 11 ngày với Israel. IDF đã không kích vào nhà và văn phòng của Sinwar. Ông sau đó đăng hình chụp mình đang ngồi giữa đống đổ nát để đáp trả.

Ông Yahya Sinwar ngồi giữa đống đổ nát của nhà riêng sau đợt không kích của Israel năm 2021. Ảnh: Haaretz

Tháng 10/2023, Hamas tấn công miền nam Israel gây thương vong lớn và bắt 250 con tin về Gaza. IDF đáp trả, mở chiến dịch vào dải đất với mục tiêu loại bỏ hoàn toàn nhóm vũ trang. Israel cho rằng Sinwar là "kiến trúc sư chính" của vụ tấn công, tuyên bố ông là "người chết biết đi", hàm ý sẽ sớm bị xử lý.

Ông Sinwar được coi là người ra các quyết định quan trọng, đầu mối liên lạc chính trong đàm phán để trao đổi con tin. Nỗ lực này có sự tham gia của đại diện Israel, Hamas, Mỹ, Qatar và Ai Cập. Trong xung đột với Israel, Sinwar dần trở thành người quan trọng nhất của Hamas. Sức ảnh hưởng của ông càng gia tăng khi những chỉ huy cấp cao của Hamas khác bị Israel hạ sát.

Sinwar trở thành thủ lĩnh Hamas hồi tháng 8, gần một tuần sau khi người tiền nhiệm Haniyeh bị ám sát tại Tehran, Iran. "Ông ấy rất khéo léo, cứng rắn và lúc nào cũng nghiêm túc", Michael Koubi, người đã giành hơn 150 giờ để thẩm vấn Sinwar cho Cơ quan An ninh Quốc gia Israel (Shin Bet), nhận xét. "Ông ấy vô cùng căm hận Israel".

Trong hơn một năm qua, IDF đã lùng sục nhiều đường hầm ở Gaza, treo thưởng 400.000 USD cho thông tin về Sinwar, nhưng thủ lĩnh Hamas vẫn tránh được tai mắt của tình báo Israel.

Sinwar được cho là tránh xa điện thoại, tin nhắn hay bất kỳ thiết bị liên lạc điện tử nào mà Israel có thể theo dõi. Thay vào đó, thủ lĩnh Hamas sử dụng hệ thống phức tạp gồm người đưa thư, ghi chú viết tay và mật mã, phương thức từng được áp dụng từ khi ông ở trong nhà tù Israel. Cách liên lạc này khiến quân đội Israel đau đầu trong nỗ lực truy lùng mục tiêu.

Cuối cùng, thủ lĩnh Hamas không bị hạ sát trong một chiến dịch được lên kế hoạch trước của IDF, mà do ông vô tình chạm trán một nhóm binh sĩ Israel.

Vị trí Tal al-Sultan, khu vực ông Yahya Sinwar bị Israel hạ sát. Đồ họa: BBC

Cái chết của Sinwar là đòn giáng nặng nề với Hamas. Nhóm vũ trang sẽ phải lựa chọn giữa tiếp tục cuộc chiến chống Israel, bất chấp thương vong lớn mà dân thường Palestine đang phải gánh chịu vì xung đột, hay đã đến lúc chấp nhận một thỏa thuận ngừng bắn.

Chiến sự Israel - Hamas đã khiến hơn 42.000 người ở Gaza thiệt mạng, hơn 99.200 người bị thương, hầu hết là phụ nữ và trẻ em.

Một nhà ngoại giao Arab nói còn quá sớm để dự đoán tình hình.

"Mọi thứ còn phụ thuộc vào cả Israel. Họ có sẵn sàng tham gia thỏa thuận không? Họ liệu có tuyên bố đã hoàn tất việc cần làm ở Gaza?', nhà ngoại giao nói với FT. "Khó có thể xác định ai sẽ kế nhiệm Sinwar. Sau khi ông ấy thiệt mạng, tôi cũng không rõ Hamas còn lại gì tại dải đất".