Một đồng cỏ rộng lớn ở phía đông Berlin ẩn giấu những câu chuyện khủng khiếp. Khi canh tác, nông dân ở đây vẫn thường phát hiện những mảnh xương người, vũ khí hoặc những vật dụng còn sót lại của một trong những trận chiến tàn khốc nhất Thế chiến II.

Mùa xuân năm 1945, Hitler ẩn nấp trong một boongke ở Berlin, khi quân đội Đức Quốc xã dần rút lui sau những thất bại liên tiếp. Hồng quân Liên Xô tiến đánh từ phía đông thông qua đồng cỏ này, nhưng trên ngọn đồi Seelow Heights gần đó, quân Đức đã chiếm lĩnh một trận địa phòng ngự.

Một trận chiến đẫm máu đã xảy ra trên cánh đồng lầy lội. Hồng quân Liên Xô cuối cùng cũng chiếm được ngọn đồi và mở tung cánh cửa vào Berlin, nhưng khoảng 30.000 chiến sĩ đã tử trận tại đây.

Đài tưởng niệm ở Seelow Heights là nơi có thể cho thấy lịch sử chiến tranh đã hằn sâu như thế nào trong tâm trí người Đức. Cho đến nay, nỗi ám ảnh kinh hoàng từ cuộc chiến trong thế kỷ 20 vẫn ảnh hưởng đến chính sách đối ngoại của Đức. Đây được coi là một trong những lý do khiến Đức từ chối gửi vũ khí cho Ukraine, động thái khiến các chính trị gia đồng minh và đối tác phản ứng gay gắt.

Tượng lính Hồng quân tại khu tưởng niệm trận đánh Seelow Heights ở Đức năm 1945. Ảnh: NY Times.

Sau Thế chiến II, Đức nhìn chung là một quốc gia theo chủ nghĩa hòa bình. Một cuộc khảo sát hàng năm cho thấy hầu hết người Đức tin đàm phán ngoại giao là cách tốt nhất để giải quyết xung đột. Quân đội Đức hiếm khi tham gia vào bất kỳ chiến dịch nào ngoài nhiệm vụ gìn giữ hòa bình, dù có một số ngoại lệ gây tranh cãi như cuộc chiến ở Afghanistan.

Tuy nhiên, Đức cũng là một trong những nhà xuất khẩu vũ khí lớn nhất thế giới, chỉ đứng sau Mỹ và Nga. Berlin luôn có những quy định rất nghiêm ngặt về chuyển giao vũ khí, ngay cả khi chính quyền cựu thủ tướng Angela Merkel đôi khi bị cáo buộc "phá lệ".

"Đức từ lâu có chính sách kiềm chế khi có xung đột quân sự xảy ra, đồng thời coi xuất khẩu vũ khí là động thái thúc đẩy hơn là kiềm chế xung đột. Chính sách lâu đời này quy định Đức không xuất khẩu vũ khí tới các vùng xung đột", Thomas Kleine-Brockhoff, thành viên Quỹ German Marshall, nói.

Đức từng phá quy tắc đó khi trang bị vũ khí cho các tay súng dân quân người Kurd chống phiến quân Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng ở miền bắc Iraq. Tuy nhiên, tình hình ở Ukraine khác hẳn, theo Kleine-Brockhoff, bởi trong Thế chiến II, Đức Quốc xã đã khiến hàng triệu người Ukraine và Nga thiệt mạng.

"Xuất khẩu vũ khí tới khu vực mà Đức từng gieo đau thương chiến tranh, cung cấp vũ khí cho một bên trong vùng đất này chống lại bên còn lại là vấn đề nan giải trong cuộc tranh luận chính trị ở Đức", Kleine-Brockhoff nói.

Căng thẳng biên giới Ukraine được xem là thử thách đối với chính phủ liên minh mới của Đức. Thủ tướng Olaf Scholz, người có lẽ cho rằng Covid-19 là thách thức lớn nhất của ông, giờ đang đối mặt áp lực từ đồng minh quốc tế để thay đổi lập trường cũ.

Chính quyền liên minh ba đảng của Thủ tướng Scholz đã cam kết thực hiện chính sách đối ngoại dựa trên giá trị và thậm chí kiểm soát chặt chẽ hơn về xuất khẩu vũ khí.

Phản đối lời kêu gọi gửi vũ khí tới Kiev, thậm chí từ cả một số người trong chính phủ, Thủ tướng Scholz thay vào đó cấp ngân sách viện trợ cho Ukraine một bệnh viện dã chiến và 5.000 mũ sắt. Một thị trưởng Ukraine đã mỉa mai rằng gói viện trợ mũ sắt này của Đức là "trò đùa".

Một lý do khác khiến Berlin ngần ngại gửi vũ khí cho Ukraine là nhiều người Đức không tin rằng điều này giúp giải quyết cuộc khủng hoảng với Nga hiện nay. Ngoại trưởng Đức Annalena Baerbock, chính trị gia đảng Xanh, cho rằng hỗ trợ tài chính hiệu quả hơn gửi vũ khí.

"Thật không thực tế khi tin rằng viện trợ vũ khí có thể xoay chuyển trạng thái mất cân bằng quân sự. Biện pháp bảo vệ tốt nhất là ngăn chặn căng thẳng leo thang. Vũ khí mạnh nhất sẽ là chúng tôi nêu quan điểm rõ ràng rằng mọi hành động gây hấn sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng, thống nhất với lập trường của các thành viên NATO, của Liên minh châu Âu (EU) và nhóm G7", Baerbock nói.

Thủ tướng Scholz ủng hộ cách tiếp cận dựa trên đối thoại mà người tiền nhiệm của ông theo đuổi. Bà Angela Merkel cùng với Tổng thống Pháp Emmanuel Macron thiết lập "Bộ tứ Normandy", trong đó Đức, Pháp, Ukraine và Nga nhất trí đưa ra lệnh ngừng bắn ở miền đông Ukraine. Berlin hy vọng một khung thỏa thuận tương tự được đưa ra với tình hình hiện tại.

Nils Schmidt, người phát ngôn của đảng Dân chủ Xã hội trong liên minh cầm quyền của Thủ tướng Scholz, nói "Pháp và Đức là những bên hòa giải và sẽ không phù hợp để một quốc gia hòa giải gửi vũ khí tới Ukraine, bởi chúng tôi đang thúc đẩy các biện pháp ngoại giao".

Lính Ukraine tham gia diễn tập ở vùng Zhytomyr, Ukraine hồi tháng 11/2021. Ảnh: Reuters.

Đức có những lợi thế để theo đuổi chính sách ngoại giao như vậy. Thủ tướng Scholz có thể không có tầm ảnh hưởng với Tổng thống Nga Vladimir Putin như bà Merkel, nhưng nhờ lịch sử, mối quan hệ giữa Berlin và Moskva không giống nhiều nước phương Tây khác.

Hàng nghìn công ty của Đức đang hoạt động ở Nga. Nhiều người Đức, gồm cả thủ tướng Merkel, từng lớn ở Đông Đức và học tiếng Nga ở trường. Bà Merkel có thể thường xuyên liên lạc với Tổng thống Putin, được cho là do cả hai từng có những trải nghiệm chung về cuộc sống ở Đông Đức. Đây là điều mà các lãnh đạo khác khó có thể làm được.

Mối quan hệ kinh tế giữa hai nước có lẽ là điều gây tranh cãi nhất, đặc biệt liên quan tới đường ống dẫn Nord Stream 2, dự án có thể giúp tăng gấp đôi lượng khí đốt của Nga vào châu Âu thông qua Đức nếu nó được phê chuẩn.

Thủ tướng Scholz đang chịu áp lực hủy bỏ dự án Nord Stream 2, như một biện pháp trừng phạt với Nga. Nhiều nhà chỉ trích cho rằng Scholz không làm như vậy vì tính toán lợi ích riêng của Đức.

Đây được xem là vấn đề khó xử với chính phủ của ông Scholz. Các thành viên đảng Dân chủ Xã hội cho rằng Nord Stream 2 là dự án kinh tế tư nhân, trong khi các thành viên đảng Dân chủ Tự do trong liên minh cầm quyền nói rằng đây là vấn đề chính trị, còn đảng Xanh mong muốn từ bỏ đường ống này.

Scholz nói rằng nếu Nga động binh với Ukraine, tất cả các lựa chọn sẽ được cân nhắc, bao gồm cả dự án Nord Stream 2, nhưng không công khai đưa ra cam kết cụ thể nào.

"Sẽ khôn ngoan hơn khi thể hiện một mức độ mơ hồ chiến lược để Putin không thể tính toán được cái giá mà ông ấy phải trả nếu làm điều gì đó", Nils Schmidt, phát ngôn viên của đảng Dân chủ Xã hội, nói. "Đó là lý do tất cả lựa chọn đều được xem xét".

Khi Putin thách thức kiên nhẫn của phương Tây, Đức phải đối mặt với câu hỏi về chính sách đối ngoại né tránh xung đột của họ. Ngay từ cuối nhiệm kỳ của bà Merkel, ngày càng có nhiều lời kêu gọi Đức đảm nhận vai trò quan trọng hơn về quân sự trên trường quốc tế.

Với những du khách đến thăm Seelow Heights, tưởng tượng về trận pháo kích kinh hoàng trong trận chiến cách đây gần 80 năm, họ sẽ hiểu rằng Đức biết rõ điều gì đang bị đe dọa và cái giá của quyết định sai lầm.=