Binh sĩ Ukraine vận hành thiết bị bay không người lái (drone) chửi thề và tháo kính điều khiển. Video do drone truyền về mờ dần trước khi màn hình tối đen hoàn toàn. Lực lượng Nga gây nhiễu tín hiệu điều khiển và vô hiệu hóa chiếc drone của Ukraine bên ngoài thành phố Kremennaya, tỉnh Donetsk.

"Mọi việc diễn ra suôn sẻ trong một số ngày, nhưng những ngày khác thì thiết bị hỏng. Drone rất mỏng manh và đối phương liên tục gây nhiễu", binh sĩ Ukraine có biệt danh DJ cho biết.

Lực lượng Ukraine trong nhiều tháng từng tận dụng ưu thế với drone mang thuốc nổ đóng vai trò như tên lửa tự chế. Loại vũ khí này được đánh giá phần nào thay thế hiệu quả đạn pháo mà Ukraine đang cạn.

Tuy nhiên, các đơn vị Ukraine đang đối mặt với nhiều ngày tồi tệ khi hệ thống tác chiến điện tử trở thành một trong những vũ khí đáng gờm nhất của quân đội Nga, sau nhiều năm họ mài giũa năng lực của chúng.

Tác chiến điện tử vẫn là bàn tay vô hình tác động đến toàn bộ xung đột Nga - Ukraine. Giống như bất lợi về quân số và nguồn cung đạn dược, Ukraine thất thế trước Nga trong lĩnh vực tác chiến điện tử.

Binh sĩ Ukraine chuẩn bị drone mang thuốc nổ trên tiền tuyến ở tỉnh Zaporizhzhia tháng 7/2023. Ảnh: AP

Nga sở hữu nhiều thiết bị gây nhiễu có khả năng vô hiệu hóa tín hiệu của Ukraine bằng cách phát sóng trùng tần số với công suất cao hơn. Các binh sĩ, chỉ huy và chuyên gia Ukraine nhận định năng lực gây nhiễu của Nga đang gây căng thẳng cho nguồn cung drone hạn chế của nước này, có khả năng buộc họ phải từ bỏ một loại vũ khí quan trọng. Trong khi đó, Nga đang sản xuất drone nội địa với số lượng lớn hơn Ukraine.

Quân đội Ukraine mô tả vận hành drone và hoạt động tác chiến điện tử giống mèo vờn chuột: khi một bên thay đổi công nghệ như dùng tần số điều khiển khác hoặc hệ thống gây nhiễu mới, bên kia sẽ bắt kịp sau vài tuần đến vài tháng.

"Đây là cuộc chạy đua không ngừng nghỉ", Babay, trung sĩ Ukraine thuộc một trung đội drone, cho biết. "Chúng tôi đang cải tiến công nghệ để đối phó thực tế mới trên chiến trường. Sau một thời gian nữa, phía Nga sẽ lại chế ra thứ gì đó để phòng thủ tốt hơn trước đòn tập kích của chúng tôi".

Drone với kích thước nhỏ và giá rẻ đã trở thành một phần trong xung đột giữa quân chính phủ Ukraine và phe ly khai thân Nga ở vùng Donbass từ năm 2014. Sau khi chiến sự Nga - Ukraine bùng nổ, các bên tham chiến dùng rộng rãi drone trên chiến trường.

Ukraine năm ngoái giành ưu thế trong cuộc đua drone bằng cách triển khai các phương tiện bay kích thước nhỏ, có khả năng truyền về hình ảnh theo góc nhìn thứ nhất (FPV) với số lượng lớn. Loại drone này thường mang theo thuốc nổ và có thể hạ các mục tiêu có giá trị cao hơn nhiều so với chúng.

"FPV đóng vai trò quan trọng với chúng tôi. Loại phương tiện giống như món đồ chơi này về cơ bản là đạn pháo bay, giúp bù đắp phần nào đạn pháo thông thường đang cạn", Dyadya, binh sĩ vận hành drone thuộc lữ đoàn bộ binh cơ giới số 63 Ukraine, cho biết. "Chúng tôi có thể đánh trúng mục tiêu ở khoảng cách tương tự súng cối, song chính xác hơn nhiều".

Binh sĩ Ukraine theo dõi video truyền về từ drone tại căn cứ ngầm ở tỉnh Donetsk tháng 12/2022. Ảnh: AP

Sức mạnh của pháo đến từ việc dùng thuốc nổ mạnh và mảnh đạn bao phủ khu vực rộng lớn trên chiến trường, gây thương vong cho binh lính đối phương, phá hủy phương tiện và làm gián đoạn các hoạt động tác chiến. Một hoặc hai chiếc drone không thể mang lại hiệu quả tương tự.

Tuy nhiên, khi Ukraine cạn dần đạn pháo từ mùa thu năm ngoái, họ phải chuyển sang sử dụng FPV làm đạn dẫn đường. Loại vũ khí này phát huy hiệu quả trong ngăn chặn các đợt tiến công, tung đòn chớp nhoáng vào chiến hào và phương tiện chiến đấu của Nga. Nhờ đó, Ukraine tiết kiệm được đạn pháo để cầm chân lực lượng Nga trên chiến trường.

Nhưng quân đội Nga ngày càng cải thiện năng lực gây nhiễu và tận dùng thời tiết xấu như sương mù hoặc mưa để tiến quân, thời điểm drone gặp khó khăn khi bay.

"Cả hai bên nhanh chóng nắm được những điểm cải tiến phương tiện và chiến thuật vận hành drone cốt lõi của đối phương". Samuel Bendett, chuyên gia drone tại Trung tâm Phân tích Hải quân (CAN) có trụ sở tại Mỹ, cho biết. "Hiện nay, cả hai bên đang hoàn thiện công nghệ này rất nhanh chóng".

Đơn vị của binh sĩ Ukraine có biệt danh DJ đầu tháng 3 lập trạm điều khiển drone giữa đống đổ nát của một trang trại gần tiền tuyến ở ngoại ô Kremennaya. Họ lắp đặt thiết bị cần thiết để nhận video và chuyển lệnh từ người điều khiển tới drone 4 cánh giá rẻ có xuất xứ từ Trung Quốc, bao gồm ăng ten, rơ-le tần số, thiết bị Internet vệ tinh Starlink và máy tính xách tay.

Trong hai lần xuất kích đầu tiên, màn hình của DJ cho thấy vùng đất trống trải khi chiếc drone mang theo hơn 1 kg thuốc nổ bay với vận tốc gần 100 km/h tới nơi tập kích phương tiện của Nga. Tuy nhiên, tín hiệu nhanh chóng bị gián đoạn vì bị lực lượng Nga gây nhiễu. Chiếc thứ ba tới được chiến hào của Nga và phát nổ phía trên tán cây, dù bị gây nhiễu từ cách đó vài chục mét.

Quân nhân Nga huấn luyện vận hành drone tại tỉnh Zaporizhzhia tháng 11/2023. Ảnh: BQP Nga

Quân đội Ukraine dựa vào các nhóm dân sự bên ngoài để cung cấp drone và triển khai tác chiến điện tử. Mỗi đơn vị drone đóng vai trò như tổ thí nghiệm chuyên thử công nghệ mới, vũ khí mới và nhiệm vụ chiến đấu mới.

Còn Nga tiếp cận lĩnh vực này với giám sát chặt chẽ hơn rất nhiều từ phía quân đội. Điều này khiến hoạt động của các đơn vị drone Nga dễ dự đoán hơn, chiến thuật ít thay đổi và chủng loại không đa dạng.

Tuy nhiên, hệ thống chỉ huy chặt chẽ của Nga trong tác chiến điện tử và drone giúp họ giảm nguy cơ gây nhiễu chính drone đồng đội của mình, bằng cách các đơn vị phối hợp với nhau để chọn cho drone đường bay ít bị thiết bị gây nhiễu ảnh hưởng nhất. "Ở phía Ukraine, chúng tôi không có điều tương tự", một binh sĩ Ukraine thừa nhận.

Việc thiếu cơ cấu chỉ huy với khả năng điều phối các đơn vị drone thường khiến binh sĩ Ukraine trên chiến tuyến bối rối. Binh sĩ vận hành drone của Ukraine đôi khi mất kết nối với phương tiện của mình và phải nhìn qua camera trên thiết bị bay khác.

Drone FPV dựa trên các mẫu dân dụng thường dùng chung tần số. Các đơn vị drone Ukraine thường cần những binh sĩ có khả năng lập trình để thay đổi tần số điều khiển của phương tiện.

Theo Dev, một kỹ thuật viên drone của Ukraine, tình trạng trùng tần số gây ra vấn đề lớn thứ hai sau hoạt động gây nhiễu của Nga. "Có rất nhiều nhóm FPV hoạt động trên tiền tuyến. Không còn dải tần điều khiển nào nữa", Dev nói.

Khả năng sản xuất drone và máy bay không người lái (UAV) ở quy mô công nghiệp của Nga là thách thức khác đối với Ukraine. Bất chấp chính phủ Ukraine cam kết sẽ sản xuất hàng nghìn drone, các đơn vị nước này vẫn phải tranh giành nguồn cung.

Chef, chỉ huy đại đội drone của Ukraine, cho biết đơn vị của ông cho 20-30 drone làm nhiệm vụ mỗi ngày tùy thuộc vào nguồn cung. Phần lớn số này mua bằng tiền quyên góp, chính phủ Ukraine gần như không cung cấp drone cho đơn vị của Chef.

"Chúng tôi tung ra mặt trận lượng drone mà chúng tôi có thể sản xuất được", Chef nói. "Nhưng chúng tôi không thể dùng mỗi drone để thắng trong xung đột này".