Sau năm đầu tiên tương đối thành công ngăn chặn virus corona lan rộng, kể từ tháng 4 vừa qua, hàng loạt thành trì chống dịch tại châu Á bị Covid-19 xâm nhập.

Số ca mắc Covid-19 tăng vọt làm gián đoạn cuộc sống cũng như hoạt động sản xuất, kinh doanh ở nhiều nền kinh tế châu Á, từ Thái Lan, Campuchia, Malaysia cho tới Đài Loan (Trung Quốc) và một số tỉnh miền Nam Trung Quốc.

Dịch bệnh bùng phát hé lộ sự chậm trễ trong chiến dịch tiêm chủng vaccine ở nhiều nước châu Á. Trong khi đó, tại Mỹ và châu Âu, các quốc gia rục rịch mở cửa trở lại, thậm chí hàng chục nghìn liều vaccine hết hạn sử dụng bị bỏ đi.

"Khắp thế giới, nhiều quốc gia đối mặt số ca mắc Covid-19 tăng mạnh mà không có đủ vaccine. Chúng ta đang chạy đua vì mạng sống người dân, nhưng đây là cuộc đua không công bằng", Tổng giám đốc Tổ chức Y tế thế giới Tedros Ghebreyesus cho biết.

Các nhà máy tê liệt

Trong suốt năm 2020, số ca mắc Covid-19 mỗi ngày ở Thái Lan hiếm khi vượt 20 trường hợp. Dù xuất hiện một làn sóng dịch bệnh nhẹ vào đầu năm 2021, tới tháng 3, các ổ dịch được kiểm soát, số ca mắc trở về mức hai con số.

Nhưng khi bước sang tháng 4, số ca mắc Covid-19 ở Thái Lan bắt đầu gia tăng chóng mặt, khi hàng nghìn người bệnh được ghi nhận mỗi ngày.

Dịch bệnh khiến hàng loạt nhà máy ở khắp Thái Lan phải đóng cửa, công nhân bị cách ly tại những cơ sở cách ly tồi tàn.

Một điểm xét nghiệm Covid-19 ở miền Nam Thái Lan. Ảnh: Reuters.

Một công nhân nhập cư tại tỉnh Samut Prakan cho biết cơ sở cách ly không có đủ đồ ăn, nước sạch hay nhu yếu phẩm y tế. Bởi không thể đi làm, kiếm tiền, cả gia đình của công nhân này rơi vào cảnh khốn đốn.

Mọi ngành sản xuất công nghiệp ở Thái Lan đều bị ảnh hưởng trong làn sóng dịch bệnh thứ 3 hiện nay, từ chế biển hải sản, đồ điện tử, cho tới dệt may.

Công nhân là nhóm có nguy cơ mắc Covid-19 cao bởi điều kiện làm việc khiến họ khó thực hiện giãn cách.

Tại các dây chuyền lắp ráp, công nhân đứng cách nhau dưới 2 m, theo bà Suthasinee Kaewleklai, quản lý dự án tại Mạng lưới Quyền của công nhân nhập cư, cho biết.

"Không có biện pháp nào thực sự hiệu quả ngăn dịch bệnh lây lan", bà Suthasinee cho biết.

Dịch bệnh lây lan ngày càng trầm trọng tại các nhà máy ở Thái Lan trong vài tuần qua. Cuối tháng 5, một nhà máy linh kiện máy tính của Cal-Comp Electronics ghi nhận hơn 2.100 ca mắc Covid-19.

Cùng thời điểm đó, Bangkok ghi nhận 34 ổ dịch độc lập, bao gồm một nhà máy sản xuất đá và một nhà kho chứa hàng.

Tới ngày 28/6, Bộ Y tế Thái Lan thông báo đang theo dõi 111 ổ dịch trên cả nước, trong đó có các nhà máy dệt may, lắp ráp điều hòa.

Dù Thái Lan bắt đầu tiêm chủng từ tháng 2, đối tượng được phép tiêm vaccine chỉ bao gồm nhân viên y tế, bộ trưởng chính phủ và một số nhóm ưu tiên khác.

Thái Lan không phải quốc gia châu Á duy nhất mà các nhà máy bị đóng cửa vì dịch bệnh.

Nhiều nước trong khu vực đối mặt với làn sóng dịch bệnh hiện nay mà không chuẩn bị đủ vaccine, theo ông Stephen Morrison, phó chủ tịch Cơ quan Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế CSIS.

Một số nước châu Á, trong đó có Thái Lan và Malaysia, thậm chí không đủ tiêu chuẩn nhận vaccine với giá rẻ theo chương trình COVAX.

Nguồn cung vaccine thiếu hụt, cùng sự xuất hiện của biến chủng Delta, khiến khu vực châu Á gần như "vỡ trận" trong làn sóng dịch bệnh hiện nay, ông Morrison nhận xét.

Kinh tế hứng đòn nặng nề

Dịch bệnh bùng phát ở châu Á có thể gây ảnh hưởng tồi tệ lên dòng chảy thương mại toàn cầu, đặc biệt nếu các nước không thể kiềm chế dịch bệnh mà vẫn duy trì hoạt động của các nhà máy.

Thế giới lúc này đang dần hồi phục, nhu cầu với mọi mặt hàng từ ôtô tới đồ điện gia dụng đang bùng nổ.

Nhưng nhiều doanh nghiệp không có sự chuẩn bị, họ thiếu hụt nguồn lao động cũng như nguyên vật liệu thiết yếu phục vụ sản xuất. Kết quả là chuỗi cung ứng toàn cầu đứng trước sức ép lớn.

Đài Loan là một ví dụ. Dịch bệnh đã lây lan tới tất cả nhà máy thuộc ngành sản xuất chip bán dẫn trên hòn đảo. 200 nhân viên của một nhà cung cấp chip hàng đầu đã mắc Covid-19.

Hôm 7/6, chính quyền Đài Loan khởi động chương trình tiêm chủng đặc biệt cho công nhân ngành công nghệ nhằm "bảo vệ khả năng cung ứng của Đài Loan trong chuỗi cung ứng công nghiệp toàn cầu".

Trước đó, Đài Loan đã chật vật trong nỗ lực tìm kiếm nguồn cung vaccine, tình hình chỉ tạm dễ thở hơn khi hòn đảo nhận 2,5 triệu liều vaccine từ Mỹ.

Dịch bệnh lan rộng khiến nhiều nước châu Á phải đóng cửa các nhà máy. Ảnh: Reuters.

Hoạt động sản xuất ở một số quốc gia suy giảm nghiêm trọng bởi Covid-19 lan rộng.

"Đông Nam Á đã thành công xuất sắc trong cạnh tranh quốc tế, tìm ra thị trường, sản xuất hàng hóa giá trị cao trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Vì thế nếu làn sóng dịch bệnh này làm gián đoạn lĩnh vực sản xuất, nó sẽ khiến kinh tế các nước thiệt hại lớn, và làm gián đoạn chuỗi cung ứng", ông Morrison nhận xét.

Tại Malaysia, dịch bệnh bùng phát đã đẩy đất nước vào lệnh phong tỏa toàn quốc từ 12/5. Chính phủ đã phải hạn chế quy mô công nhân tham gia sản xuất tại các nhà máy. Cuối tháng 6, lệnh phong tỏa tại Malaysia vừa được kéo dài.

"Kéo dài thời gian phong tỏa chắc chắn sẽ làm tê liệt toàn bộ lĩnh vực sản xuất cũng như đóng góp của nó cho chuỗi cung ứng toàn cầu", theo ông Soh Thian Lai, chủ tịch Liên đoàn Nhà sản xuất Malaysia, cho biết.

"Khi các công ty ở Mỹ và EU bắt đầu hoạt động hết công suất, với tư cách một trung tâm sản xuất chủ chốt, Malaysia phải hỗ trợ những thị trường này như một phần của chuỗi cung ứng toàn cầu", ông Soh nói thêm.

Lúc này, đa phần công nhân Malaysia vẫn tiếp tục làm việc dưới nguy cơ mắc Covid-19 mà chưa được tiêm vaccine.

Thất bại toàn cầu

Đình trệ hoạt động tại các trung tâm sản xuất, lắp ráp tại châu Á đã khiến các doanh nghiệp phương Tây chịu ảnh hưởng, mà rõ rệt nhất là ngành chip bán dẫn.

Apple và Ford là hai nạn nhân mới nhất, cho biết sẽ thiệt hại hàng tỷ USD vì thiếu chip, theo Nikkei Asia.

"Chúng tôi dự đoán hạn chế về nguồn cung sẽ gây thiệt hại 3-4 tỷ USD trong quý II", một lãnh đạo cấp cao của Apple cho biết hồi giữa tháng 5.

Trong khi đó, Ford thừa nhận hãng này sẽ phải cắt giảm một nửa sản lượng ôtô trong quý II. Xét trong cả năm 2021, Ford sẽ phải cắt giảm 1,1 triệu xe.

Hồi tháng 2, nhà sản xuất ôtô của Mỹ từng dự đoán nguồn cung trang thiết bị sẽ được cải thiện trong tháng 6, nhưng dự đoán này đã không thành hiện thực.

Bởi các nước giàu, trong đó có một số quốc gia châu Á như Singapore, Nhật Bản, đã vét sạch thị trường vaccine trong giai đoạn phân phối đầu tiên, các nước nghèo còn lại không có nhiều lựa chọn.

"Sự bất bình đẳng, bất tương xứng quá mức giữa các nước giàu với các nước nghèo hoặc thu nhập trung bình là vấn đề nghiêm trọng", ông Morrison cho biết.

Hơn 50% trong số các nước giàu và thu nhập trung bình cao đã tiêm đủ liều vaccine cho ít nhất 20% dân số.

Trong khi đó, chỉ 3 trong tổng cộng 79 nước thu nhập thấp và trung bình thấp đạt tỷ lệ tương tự.

Ông Morrison cho biết nguồn cung vaccine sẽ lớn hơn vào cuối năm 2021, khi nhu cầu ở các nước giàu đã giảm mạnh.

Nhưng điều này không có nghĩa vấn đề đã được giải quyết. Câu hỏi được đặt ra là làm thế nào có thể bảo đảm năng suất của công nhân ở các nước nghèo.

Chừng nào các quốc gia còn gặp khó khăn trong tiêm chủng, dịch bệnh vẫn có nguy cơ bùng phát làm chao đảo kinh tế toàn cầu.

Các nước châu Á tiếp tục gặp khó khăn trong tìm kiếm nguồn cung vaccine. Ảnh: AFP.

"Khan hiếm vaccine và nguy cơ từ các biến chủng mới tiếp tục là mối đe dọa cho khả năng phục hồi của hoạt động kinh tế và thương mại toàn cầu. Không ai được an toàn cho tới khi tất cả đều an toàn", theo ông Ngozi Okonjo-Iweala, tổng giám đốc Tổ chứ Thương mại Thế giới (WTO).

Thái Lan hay Đài Loan có đủ cơ sở hạ tầng và năng lực y tế giúp tránh "hậu quả trầm trọng lâu dài" khi dịch bệnh bùng phát, ông Morrison cho biết. Tuy nhiên, vaccine vẫn cần được phân phát sớm nhất có thể.

Trong khi đó, khả năng phục hồi sẽ phức tạp hơn, tốn nhiều thời gian hơn ở các nước như Philippines hay Campuchia, ông Morrison cho biết.

"Vaccine quyên góp vào năm sau sẽ là quá muộn, đặc biệt với những người có nguy cơ lây nhiễm hay tử vong vào lúc này. Thất bại của thế giới trong việc chia sẻ vaccine công bằng đã đẩy đại dịch đi theo hai con đường, khiến những quốc gia nghèo nhất, những người dễ bị tổn thương nhất, phải trả giá", Tổng giám đốc WHO Tedros nói.