Thịt bò Australia được bày bán tại một siêu thị. Ảnh: AFP/TTXVN

Ngày 29/10 vừa qua, các cuộc đàm phán bị đình chỉ và có rất ít triển vọng nối lại ngay lập tức. Bước lùi này, cùng với những diễn biến gần đây khác trong chính sách thương mại ưu đãi của EU, mang lại một số bài học sâu rộng cho cả Australia lẫn khu vực.

Cuộc đàm phán thất bại một phần là do bối cảnh hiện nay. Khi chính sách thương mại tự do rút lui, chính sách công nghiệp do chính phủ thúc đẩy đang gia tăng và theo cuộc thăm dò của Eurobarometer vào tháng 7/2022, phần lớn người châu Âu hiện nhìn nhận chủ nghĩa bảo hộ một cách tích cực.

Không có gì ngạc nhiên khi nguyên nhân trực tiếp dẫn đến sự đổ vỡ trong các cuộc đàm phán là vấn đề nông nghiệp. Xét đến sự không khoan nhượng của EU, đây là lĩnh vực và nhân tố then chốt dẫn đến thất bại của

Vòng đàm phán phát triển thương mại đa phương tại Doha. Nông nghiệp vẫn là đối tượng được hưởng lợi từ sự hỗ trợ công nghiệp lớn trong EU.

Mặc dù đã có một số cải cách về Chính sách Nông nghiệp Chung, nhưng theo Tổ chức Thương mại Thế giới (WHO), chi phí của Chính sách Nông nghiệp Chung hầu như không thay đổi, ở mức khoảng 1/3 ngân sách của EU. Và thuế quan đối với hàng nông sản nhập khẩu của EU vẫn cao gấp 3 lần (khoảng 20%) so với thuế đối với hàng hóa phi nông nghiệp.

Mối quan ngại đặc biệt của Australia trong các cuộc đàm phán với Brussels nảy sinh từ việc EU phản đối việc mở cửa thị trường cho thịt bò và thịt cừu Australia, cũng như các chỉ dẫn địa lý bảo hộ sẽ hạn chế việc dán nhãn cho phô mai feta và prosecco của Australia. Như được nhấn mạnh trong Đánh giá chính sách thương mại của WTO của EU, số lượng sản phẩm được EU “bảo hộ chỉ dẫn địa lý” tiếp tục tăng.

Nhìn về phía trước, vẫn còn một số yếu tố chiến lược tổng quát có thể hỗ trợ cho một thỏa thuận. Đối với EU, điều này bao gồm việc giành quyền tiếp cận an toàn đối với các khoáng sản quan trọng của Australia như lithium và đồng. Đối với Australia, họ quan tâm đến việc giảm sự phụ thuộc thương mại vào Trung Quốc, đồng thời giành được sự tham gia nhiều hơn vào chuỗi cung ứng lấy EU làm trung tâm. Đối với cả hai bên, lợi ích chung trong việc thúc đẩy đầu tư, di chuyển lao động có tay nghề và thương mại dịch vụ là có.

Tuy nhiên, triển vọng trước mắt về việc sớm nối lại các cuộc đàm phán giữa Australia và EU là rất mong manh.

Điều này là do sự bất đối xứng cơ bản trong các mức thuế tương ứng. Australia có mức thuế áp dụng chỉ 2,6% đối với hàng hóa phi nông nghiệp.

Ngược lại, thuế dựa trên giá trị của EU đối với thịt bò – ưu tiên xuất khẩu chính của Australia – là 43%. Những “nhượng bộ” thuế quan sẽ khiến EU phải trả giá chính trị cao hơn so với Australia. Với cuộc bầu cử Nghị viện châu Âu diễn ra vào tháng 6/2024, rất khó để Brussels chấp nhận cái giá chính trị đó.

Có 2 bài học rõ ràng có thể được rút ra cho khu vực châu Á-Thái Bình Dương từ thất bại này trong ngoại giao thương mại. Thứ nhất, lợi ích xuất khẩu nông sản thông qua PTA với EU sẽ khó đạt được. Điều này đặc biệt đúng khi sự bảo vệ của EU là cao nhất đối với là thịt gia cầm, gạo, thịt bò và thịt bê.

Thứ hai, việc áp dụng chỉ dẫn địa lý phải được tuân thủ với sự minh bạch nghiêm ngặt và các nghĩa vụ theo đúng thủ tục như trong hiệp định thương mại Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP).

Tuy nhiên, còn có một bài học khác và có thể đáng lo ngại hơn có thể được rút ra từ những diễn biến gần đây trong chính sách PTA của EU. Thỏa thuận ưu đãi mới nhất của EU đã được ký kết với New Zealand vào tháng 6/2022.

Đây là thỏa thuận đầu tiên quy định rõ ràng các biện pháp trừng phạt thương mại đối với việc không tuân thủ các tiêu chuẩn lao động và môi trường, như được nêu tương ứng trong Nguyên tắc và Quyền cơ bản tại nơi làm việc của Tổ chức Lao động Quốc tế và Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu. Điều này làm tăng thêm nguy cơ hiện hữu của việc nắm bắt chủ nghĩa bảo hộ và tăng trưởng chậm lại.

Với việc Hiệp định PTA EU-New Zealand là cơ sở thiết lập tiêu chuẩn tiềm năng, mối đe dọa về các biện pháp trừng phạt liên quan đến tiêu chuẩn lao động hoặc môi trường là rất thực tế - mặc dù có sự khác biệt - đối với các quốc gia châu Á-Thái Bình Dương. Điều này áp dụng cho những quốc gia đã có thỏa thuận với EU – gồm Nhật Bản, Hàn Quốc, New Zealand, Singapore, Việt Nam, Fiji, Papua New Guinea, Samoa và Quần đảo Solomon, và cũng có thể áp dụng cho những nơi có kế hoạch PTA - cụ thể là Ấn Độ, Indonesia và Australia.            

Trước những rủi ro này, có những lợi ích tiềm năng về phúc lợi kinh tế khi tham gia vào các thỏa thuận ưu đãi với EU. Tuy nhiên, lợi ích của PTA không nên quá phóng đại. Người ta ước tính rằng hiệp định thương mại EU-Nhật Bản sẽ chỉ giúp EU tăng thêm 0,76% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) về dài hạn và với Nhật Bản thậm chí còn khiêm tốn hơn, ở mức 0,29% GDP.            

Các hiệp định thương mại ưu đãi được đánh giá là tốt thứ hai sau tự do hóa đa phương. Điều này là do tác động bất lợi của việc chuyển hướng thương mại gây bất lợi cho các nước không phải là thành viên PTA. Sự chuyển hướng này còn trầm trọng hơn bởi nguy cơ phổ biến và nhầm lẫn quy định - được minh họa bằng các thỏa thuận của Mỹ tập trung vào quy định dựa trên cơ sở khoa học, trái ngược với cách tiếp cận phòng ngừa được thể hiện trong các hiệp định của EU.            

Giờ đây, điều nên làm có lẽ là tiếp thêm sinh lực cho những nỗ lực trong WTO trước thềm Hội nghị Bộ trưởng lần thứ 13, nhằm củng cố hệ thống thương mại trên cơ sở đa phương, không phân biệt đối xử. Và sẽ tốt hơn nữa nếu những nỗ lực như vậy được hỗ trợ bởi những cải cách rộng rãi, đơn phương, đi kèm nâng cao năng suất ở cấp độ trong nước.