Thủ lĩnh chính trị Ismail Haniyeh bị ám sát ở thủ đô Tehran, Iran rạng sáng 31/7. Hamas cáo buộc Israel đứng sau vụ ám sát, Tel Aviv không nhận trách nhiệm song cũng không phủ nhận.

Haniyeh, sống lưu vong ở Qatar nhiều năm qua, được xem là đại diện ngoại giao quốc tế của Hamas và đóng vai trò trung tâm trong hoạt động đối ngoại của nhóm nhằm chấm dứt chiến sự Gaza. Do đó, nhóm vũ trang cần phải nhanh chóng tìm người kế nhiệm.

Các chỉ huy cấp cao của Hamas ở Trung Đông đã tập trung tại Doha, Qatar, nơi đặt cơ quan chính trị của nhóm, để lựa chọn lãnh đạo mới. Họ tham gia lễ tưởng niệm ông Haniyeh trong một lều trắng lớn, Abualouf, phóng viên chuyên đưa tin về Gaza của BBC mô tả.

Đây không phải lần đầu tiên Abualouf chứng kiến các chỉ huy Hamas tập hợp để chọn tân lãnh đạo. Tháng 3/2004, nhà sáng lập Hamas Ahmed Yassin bị Israel ám sát. Nhóm vũ trang đã họp tại tư dinh của ông Yassin ở Gaza. Một tháng sau, Abdel Aziz al-Rantisi, người kế nhiệm ông Yassin cũng bị Israel hạ sát.

Người dân tham gia lễ tưởng niệm thủ lĩnh Hamas Ismail Haniyeh ở Doha, Qatar ngày 2/8. Ảnh: Reuters

Nội bộ Hamas gồm ba trụ cột quyền lực chính là ở Gaza, Bờ Tây và nước ngoài. Do đó, có ba lựa chọn tân thủ lĩnh là Khaled Meshaal, người tiền nhiệm của Haniyeh đang sống ở Doha; Zaher Jabareen, phó lãnh đạo phụ trách hoạt động của nhóm ở Bờ Tây hoặc Yahya Sinwar, chỉ huy Hamas ở Gaza từ năm 2017.

Tại lễ tưởng niệm Haniyeh còn có một người đàn ông ngoài 60 tuổi tóc trắng, râu ngắn, dường như đứng trong góc để tránh trở thành tiêu điểm. "Hãy chú ý đến ông ấy", một nhân viên truyền thông Hamas nói với Abualouf. "Ông ấy là người bí ẩn Abu Omar Hassan".

Abu Omar Hassan đứng đầu Hội đồng Shura Tối cao gồm khoảng 50 thành viên của Hamas. Theo quy định nội bộ, Abu Omar Hassan là lựa chọn hàng đầu để làm lãnh đạo lâm thời cho đến khi Hamas tổ chức bầu cử tháng 3/2025.

Các chỉ huy Hamas ngày 3/8 bắt đầu quy trình chọn người kế nhiệm Haniyeh. Theo các quan chức Arab và Hamas, ông Sinwar đã gửi một bức thư đến cuộc họp, nhấn mạnh "tân lãnh đạo phải là người có quan điểm thân Iran".

Iran là bên hậu thuẫn tài chính và huấn luyện cho Hamas những năm gần đây. Quan hệ hai bên từng có rạn nứt. Hamas dưới thời ông Meshaal chọn ủng hộ phong trào Mùa xuân Arab ở Syria thay vì chính quyền Tổng thống Bashar al-Assad, phe được Tehran hậu thuẫn.

"Mặc dù thất bại an ninh của Iran đã khiến Haniyeh bị ám sát, Iran vẫn được coi là một trong số rất ít đồng minh mà Hamas vẫn duy trì trong khu vực", nhà hoạt động Azzam Tamimi, tác giả hai cuốn sách về Hamas, nói.

Sau hai ngày họp, nhóm quyết định chọn Sinwar, 61 tuổi, và ra thông báo ngày 6/8.

Tamimi nói việc bổ nhiệm ông Sinwar cho thấy "Gaza đang là nơi đưa ra những quyết định quan trọng". "Thật thú vị khi biết ông Meshaal, được nhiều người ủng hộ, lại là người kiên quyết bổ nhiệm Sinwar", Tamimi nói.

Phóng viên Abualouf được một quan chức cấp cao Hamas thuật lại rằng không phải toàn bộ chỉ huy Hamas đều ủng hộ Sinwar. "Một số nêu quan ngại, thúc đẩy tìm ứng viên khác trung dung hơn. Nhưng sau cùng, Sinwar vẫn nhận đa số phiếu".

Một quan chức Hamas khác nói họ không thể chọn người quyền lực thầm lặng Abu Omar Hassan vì ông là gương mặt lạ lẫm với công chúng và không có nhiều thông tin công khai về ông. Abu Omar Hassan chỉ được biết đến trong nội bộ nhóm, trong khi Sinwar vốn nổi bật trong nhiều năm qua và càng được biết đến sau vụ đột kích của Hamas vào Israel.

"Sinwar có quan hệ mật thiết với Trục Kháng chiến và bổ nhiệm ông ấy giữa chiến sự là động thái phát đi thông điệp mạnh mẽ đến Israel", theo quan chức này. Trục kháng chiến là mạng lưới các nhóm vũ trang được Iran hậu thuẫn tại khu vực, trong đó có Hezbollah ở Lebanon cũng đang đối đầu Israel.

Ông Yahya Sinwar ở Gaza City, Dải Gaza tháng 12/2022. Ảnh: AFP

Nhiều quan chức Arab và phương Tây đã kêu gọi Hamas không bổ nhiệm Sinwar làm thủ lĩnh vì ông này là "kiến trúc sư" vụ đột kích Israel ngày 7/10/2023. Tuy nhiên, với nhiều thành viên Hamas, đây là một điểm cộng lớn.

"Một trong những lý do chúng tôi chọn Sinwar là muốn vinh danh ông đã lên kế hoạch tấn công. Sự kiện ngày 7/10/2023 là của Sinwar và ông ấy xứng đáng dẫn dắt nhóm", quan chức trên cho biết thêm.

Khaled Hroub, tác giả cuốn sách Hamas: A Beginner's Guide, đánh giá thông điệp của Hamas là nhóm "không khuất phục dưới áp lực, không thỏa hiệp và tiếp tục kháng chiến".

"Hamas nói với Israel: Các người đã bắt đầu một cuộc chiến hủy diệt, vì vậy chúng tôi sẽ chọn người đã khởi xướng chiến dịch Lũ Al-Aqsa", Leila Seurat, tác giả cuốn The Foreign Policy of Hamas, nhận xét, nhắc đến cái tên Hamas gọi cuộc đột kích 7/10/2023.