Ngày 22/3/2004, khi Ahmed Yassin, người sáng lập Hamas đồng thời là thủ lĩnh tinh thần của nhóm, thực hiện lễ cầu nguyện buổi sáng tại Gaza City, thành phố lớn nhất Dải Gaza, một chiến đấu cơ F-16 của không quân Israel gầm rú trên bầu trời.

Tiếng gầm của tiêm kích F-16 lấn át tiếng động cơ của chiếc trực thăng vũ trang AH-64 Apache của quân đội Israel đang áp sát thánh đường nơi Yassin cầu nguyện. Khi Yassin, người bị liệt và phải ngồi xe lăn, rời khỏi thánh đường, chiếc AH-64 phóng một quả tên lửa Hellfire về phía ông cùng lực lượng cận vệ, khiến họ thiệt mạng ngay lập tức, cùng 9 người qua đường.

Tổng thư ký Liên Hợp Quốc khi đó là Kofi Annan đã lên án vụ ám sát Yassin, nhưng Israel cáo buộc ông liên quan tới các vụ đánh bom trực tiếp chống lại Tel Aviv. Israel đã ban bố báo động toàn quốc khi 200.000 người dự tang lễ Yassin và Hamas kêu gọi báo thù.

"Ngay cả khi Hamas sẽ phản ứng mạnh mẽ trong ngắn hạn, về lâu dài, tác động của nó sẽ là kiềm chế Hamas và các nhóm khác, vì lãnh đạo của họ biết sẽ bị tiêu diệt", ông Benjamin Netanyahu, khi đó là bộ trưởng tài chính Israel, tuyên bố lúc ấy.

Israel dường như tiếp tục thi hành chính sách này để tăng cường răn đe Hamas. Sau khi Yassin chết, cấp phó của ông là Abdel Aziz al-Rantisi trở thành thủ lĩnh của nhóm, nhưng cũng thiệt mạng trong một vụ ám sát khác.

20 năm sau, ông Netanyahu giờ đây đã là Thủ tướng Israel, nhưng cuộc chiến với Hamas chưa dừng lại và Israel vẫn tiếp tục săn lùng thủ lĩnh các nhóm vũ trang, dù chiến lược này dường như không giúp họ trở nên an toàn hơn.

Sau thất bại an ninh trong cuộc tấn công bất ngờ của Hamas vào miền nam đất nước hồi tháng 10/2023, quan chức Israel nói rằng truy sát các thủ lĩnh Hamas rất quan trọng vì nó sẽ khiến kẻ thù phải sợ hãi.

Trong 10 tháng xung đột ở Gaza, Israel tuyên bố hạ thủ lĩnh cánh vũ trang Hamas Mohammed Deif, cấp phó của Deif cùng một số chỉ huy cấp thấp hơn.

Rạng sáng 31/7, thủ lĩnh chính trị Hamas Ismail Haniyeh thiệt mạng trong vụ nổ ở Tehran. Iran cáo buộc tình báo Israel đã tiến hành vụ ám sát này, nhưng Tel Aviv chưa công khai thừa nhận, dù truyền thông Mỹ dẫn các nguồn tin giấu tên cho hay họ đã xác nhận với Washington rằng Israel đứng sau sự việc.

Hamas đã chịu đòn giáng mạnh mẽ sau khi mất hai thủ lĩnh gần đây, song nhóm đã nhanh chóng bổ nhiệm các thủ lĩnh mới thay thế và tiếp tục đối đầu với Tel Aviv.

Người kế nhiệm Haniyeh là Yahya Sinwar, được cho là kiến trúc sư vụ tấn công Israel hồi tháng 10/2023 và có quan điểm chống Tel Aviv đến cùng. Sinwar có mối quan hệ chặt chẽ với Iran, quốc gia có chung mục tiêu đối đầu với Israel.

"30 năm qua đã chứng minh rằng các vụ ám sát chỉ khuyến khích nhóm vũ trang hành động quyết liệt hơn. Chúng làm cho họ mạnh hơn và được ủng hộ nhiều hơn", Azzam Tamimi, người từng viết sách về Hamas, nói.

Thủ lĩnh Hamas Yahya Sinwar tại Dải Gaza hồi tháng 10/2022. Ảnh: AFP

Rủi ro cho những tính toán sai lầm của Israel là rất lớn, khi chiến dịch ám sát của họ đã lan rộng ra ngoài Gaza. Ít nhất 7 chỉ huy Hamas đã thiệt mạng ở Lebanon kể từ khi xung đột Gaza bùng phát.

Vụ ám sát Haniyeh tại Tehran tháng trước xảy ra chỉ vài giờ sau khi Israel hạ sát Fuad Shukr, "cánh tay phải" của thủ lĩnh Hezbollah Hassan Nasrallah, ở thủ đô Beirut của Lebanon. Động thái này được xem là đòn đáp trả vụ tập kích sân bóng khiến 12 thanh thiếu niên thiệt mạng ở Cao nguyên Golan.

Shukr là một trong những người sáng lập Hezbollah và đóng vai trò quan trọng giúp xây dựng nhóm thành lực lượng vũ trang lớn ở khu vực Trung Đông. Cái chết của Shukr được xem là đòn giáng mạnh nhất của Israel vào bộ chỉ huy Hezbollah kể từ sau vụ ám sát Imad Mughniyeh năm 2008.

Israel đang chờ đợi "đòn giáng mạnh mẽ" mà Iran và Hezbollah tuyên bố, trong khi các lãnh đạo và nhà ngoại giao phương Tây lo ngại động thái quân sự của Tehran có thể châm ngòi cho chiến tranh toàn diện ở Trung Đông.

"Israel đã đối mặt nhiều vụ trả đũa gây thương vong cho dân thường sau những cuộc hạ sát như vậy. Chúng rất nguy hiểm và tiềm ẩn rủi ro quá lớn", Gershon Baskin, từng là người đối thoại của Israel với Hamas, nói.

Hiệu quả của các vụ ám sát đã gây rất nhiều tranh cãi ở Israel kể từ khi Tel Aviv theo đuổi chiến lược này. Trong cuốn Rise and Kill First xuất bản năm 2018, nhà báo Israel Ronen Bergman cho biết kể từ sau Thế chiến II, các lực lượng an ninh, tình báo Israel đã tiến hành hơn 2.700 chiến dịch ám sát, nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác trên thế giới.

Những vụ ám sát này được tiến hành nhằm ngăn chặn các cuộc tấn công vào Israel, kìm hãm năng lực quân sự của đối thủ hoặc gửi thông điệp rằng Tel Aviv sẽ không tha cho bất kỳ ai muốn làm tổn hại đất nước này.

Sau khi nhóm người Palestin có tên Tháng 9 Đen sát hại huấn luyện viên và vận động viên Israel tại Làng Olympic Munich năm 1972, cựu thủ tướng Golda Meir đã yêu cầu điệp viên Israel săn lùng những người liên quan trong chiến dịch mang tên Cơn thịnh nộ của Chúa.

Sự trỗi dậy của Hamas vào cuối những năm 1980 đã làm gia tăng đáng kể các vụ ám sát của Israel. Tuy nhiên, chúng đôi khi cũng phản tác dụng. Yahya Ayyash, một trong những thủ lĩnh cánh quân sự đầu tiên của nhóm Hamas, đã học được cách chế tạo thiết bị nổ, mở ra kỷ nguyên đánh bom liều chết trong xung đột với Israel.

Sau loạt vụ đánh bom những năm 1990 được cho là do Hamas tiến hành, Israel đã ám sát Ayyash bằng cách gài thuốc nổ trong điện thoại và kích nổ ngay khi thủ lĩnh Hamas nghe máy. Nhưng các vụ tấn công tự sát tiếp tục gia tăng dưới thời các lãnh đạo cánh quân sự mới của Hamas, trong đó có Mohammed Deif.

Năm 1997, Israel nhắm mục tiêu người sáng lập Hamas Khaled Meshaal, thủ lĩnh sống ở Jordan. Nhóm đặc vụ Israel đóng giả du khách từ Canada tới Jordan và phun chất độc vào tai Meshaal bên ngoài văn phòng cơ quan chính trị của Hamas ở Amman. Tuy nhiên, họ đã lực lượng an ninh Jordan bắt ngay sau đó.

Meshaal bị hôn mê sau vụ tấn công, trong khi Jordan đe dọa chấm dứt hiệp ước hòa bình với Israel trừ khi Tel Aviv cung cấp thuốc giải cứu thủ lĩnh Hamas. Vào thời điểm đó, Efraim Halevy, quan chức Israel giúp xây dựng mối quan hệ với Jordan, đã đề nghị Tel Aviv thả thủ lĩnh tinh thần Hamas Yassin mà Israel đang giam để giúp Jordan giữ thể diện và đảm bảo các đặc vụ của cơ quan tình báo Mossad được trả tự do.

Halevy trong một cuộc phỏng vấn từng nói rằng chính sách hạ sát các thủ lĩnh Hamas của Israel không hiệu quả và đôi khi tạo ra các thủ lĩnh nguy hiểm hơn.

Các cựu quan chức Israel cũng thường chỉ ra vụ hạ sát Abbas al-Musawi, một trong những người sáng lập Hezbollah, năm 1992 đã mở đường để thủ lĩnh hiện tại Hassan Nasrallah lên nắm quyền và xây dựng nhóm vũ trang trở thành đối thủ mạnh hơn với Israel.

"Tôi chưa bao giờ nghĩ rằng việc cắt cỏ sẽ ngăn được cỏ mới mọc lên", Halevy, người từng đứng đầu cơ quan tình báo Mossad năm 1998, nói.

Giới nghiên cứu không đánh giá cao chiến thuật này. Việc hạ sát thủ lĩnh một nhóm vũ trang chỉ làm tăng nguy cơ bị lên án về mặt ngoại giao và có thể vi phạm luật pháp quốc tế.

Các tay súng Hamas ở Gaza hồi tháng 7/2023. Ảnh: Reuters

Tuy nhiên, chiến thuật ám sát đôi khi cũng có thể làm gián đoạn hoạt động của một nhóm, buộc thủ lĩnh của họ phải rút vào hoạt động bí mật, theo giới quan sát.

"Nhiều nhóm đã thay thế thủ lĩnh, song các vụ hạ sát vẫn có thể làm đình trệ hoạt động bình thường của nhóm và có thể dẫn tới những tác động mang tính biểu tượng quan trọng", Matthew Waxman, giáo sư tại Trường Luật Columbia và từng là quan chức an ninh quốc gia Mỹ, nói.

Vụ ám sát Yassin năm 2004 vẫn được xem là một trong những hành động mang tính biểu tượng nhất của cuộc xung đột giữa Israel và Hamas. Một trong những quan chức Israel từng ủng hộ hạ sát Yassin năm 2004 là cựu thủ tướng Ehud Okmert, người lúc đó là bộ trưởng công nghiệp. Dù không cho rằng các vụ ám sát luôn hiệu quả, ông tin việc hạ Yassin giúp giảm mối đe dọa của Hamas.

"Ông ta là thủ lĩnh tối cao của Hamas và việc loại bỏ ông ta sẽ rất quan trọng để tạo ra cơn khủng hoảng trong giới lãnh đạo Hamas một thời gian", Olmert nói.

Cái chết của Yassin, một trong số nhiều vụ ám sát các thủ lĩnh Hamas thời điểm đó, đã thúc đẩy nhóm chấm dứt các hành động thù địch trong phong trào nổi dậy chống Israel (intifada) lần thứ hai. Tuy nhiên, tác động này thường chỉ mang tính ngắn hạn.

Hai năm sau, Hamas tham gia đường đua chính trị và giành chiến thắng trong cuộc bầu cử lập pháp của người Palestine. Năm 2007, Hamas giành quyền kiểm soát toàn bộ Dải Gaza, tạo nền tảng để nhóm thực hiện cuộc tấn công Israel hồi tháng 10/2023.

Giới quan sát cho rằng dự đoán cách đây 20 năm của ông Netanyahu phần nào đó đã sai, khi tác dụng răn đe từ việc ám sát các thủ lĩnh Hamas không thể mang hiệu quả về dài hạn. Cuộc chiến chống Hamas của Israel vẫn tiếp tục với các cuộc xung đột ngắn ở Gaza năm 2008, 2011, 2014, 2021 và xung đột kéo dài 10 tháng hiện tại.