“Cô đơn buộc loài người thực hiện cuộc tìm kiếm sự đồng điệu bằng công nghệ và các mối quan hệ chóng vánh. Cho đến một ngày, ta nhận ra đó chỉ là liều thuốc mê nhằm xoa dịu khoảng trống trong mình. Biến thể của cô đơn là cuộc hành hương của những con người đang tìm lại linh hồn giữa thời đại công nghệ. Nhiều kẻ đã thành công. Số khác, vẫn chạy theo những chuỗi kết nối chưa bao giờ thực sự tồn tại trên đời”. Nhà văn trẻ Yang Phan đã mở đầu cho tập truyện mới nhất của mình như vậy.

Khi AI (Trí tuệ nhân tạo) trở thành điểm nóng, rung chấn của nó không chỉ tác động tới giới khoa học hay kinh tế mà còn lan tỏa đến địa hạt văn chương. Công nghệ - thứ hứa hẹn sẽ kết nối chúng ta với toàn thế giới, dường như lại làm ta mất kết nối với những điều quan trọng nhất đối với một “con người”. Vấn đề này đã nhiều lần được đặt ra bởi các ngành khoa học xã hội, và văn chương cũng không ngoại lệ.

Biến thể của cô đơn là những suy tư của Yang Phan về cách con người vùng vẫy để thoát khỏi cô đơn, nhầm lẫn rằng công nghệ /AI là giải pháp, và lạc lối rất lâu mới nhận ra sự chữa lành đến từ chính bản thân.

Tập truyện gồm 5 truyện ngắn độc lập nhưng vẫn liên kết với nhau, tạo thành một series phim bằng câu chữ, đề cập đến những con người cô đơn trong thời đại công nghệ.

Mở đầu tập truyện là sự kiện robot phát hiện ra một bản thảo văn chương còn sót lại sau khi loài người đã bị robot tiêu diệt từ lâu, và loài người chỉ còn được nghiên cứu trong môn “nhân loại học” chứ không còn tồn tại. Bản thảo sót lại này là tập hợp nhiều mẩu chuyện hay tự bạch của con người trong những ngày tháng cuối cùng của xã hội nhân loại - mỗi truyện ngắn là một “biến thể của cô đơn”.

Mỗi nhân vật trong tập truyện đều được tác giả kỳ công khắc họa: Một người phụ nữ bất ngờ mất đi tiếng nói khi gặp một hiện tượng lạ, và cô chỉ trò chuyện được với trí tuệ nhân tạo. Một đại gia đem lòng yêu một con rô bốt. Hay là một người chồng lưu lại ký ức của mình trong một chiếc USB. Và khi mở ra, những bí ẩn đen tối về cuộc hôn nhân bắt đầu chảy tràn...

Những nhân vật này đều khắc khoải tìm kiếm và vật lộn với bóng tối bên trong mình. Họ rơi vào bi kịch hay nỗi tuyệt vọng, nhưng cuối cùng, họ luôn tìm được cách thoát ra.

Biến thể của cô đơn là câu chuyện của nỗi lo và hy vọng, của việc đánh mất và tìm lại chính mình, của cố gắng để thực sự sống - thực sự là người trong một tương lai máy móc.

Có lẽ những suy tư này của Yang Phan không còn mới, và chúng đã xuất hiện ngay từ buổi sơ khai của robot và trí tuệ nhân tạo. Nhưng dưới sự phát triển ồ ạt và choáng ngợp của công nghệ, vấn đề này càng ngày càng trở nên cấp bách.

Và có lẽ việc các bạn trẻ liên tục chất vấn, tìm kiếm câu trả lời trong văn học và mọi lĩnh vực khác, là một tín hiệu đầy hy vọng. Nó chứng tỏ con người chúng ta luôn không ngừng phản tư và phản tỉnh, để gìn giữ phần “người” trong bản thân mình và mài giũa để phần “người” đó ngày càng thêm lấp lánh.

Biến thể của cô đơn của Yang Phan, theo lời bộc bạch từ chính tác giả, có “kết cấu như một series phim được trình chiếu trên Netflix”. Từng mẩu chuyện - từng “biến thể” tưởng như rời rạc nhưng lại được xâu chuỗi khéo léo, với những cú ngoặt ấn tượng ẩn giấu trong từng trường đoạn, đưa đến một khám phá gây ngỡ ngàng vào kết thúc. Giọng văn linh hoạt, cách kể đầy biến hóa, thay đổi qua từng “biến thể” giúp khắc họa sự đa dạng của chính nỗi cô đơn và của con người.

Khía cạnh tâm lý cũng được Yang Phan đào sâu mô tả. Những trạng thái tinh thần như nỗi đau mất mát, sự bất lực và chống đối thời cuộc, sự trơ lì cảm xúc... được khắc họa tỉ mỉ và rất dụng tâm. Đó là những điều không còn xa lạ với con người, và chắc chắn lời văn cô đọng, sâu sắc của Yang Phan sẽ tìm được sự đồng cảm ở nhiều bạn đọc.

Ngoài ra, cây bút trẻ này cũng nỗ lực chạm đến những vấn đề lớn có ý nghĩa triết học như sự sống trong cái chết, con người là một phần của tự nhiên, và những điều làm nên một cuộc sống đúng nghĩa. Đây là những tìm tòi muôn thuở của văn chương cùng nhiều ngành khoa học xã hội, và những tiếng nói mới góp vào cuộc thảo luận này đều đáng được trân trọng.

Yang Phan cho biết khi cuộc sống biến động và phải đối mặt với nỗi đau, sinh-lão-bệnh-tử, tổn thương tinh thần, ta trở nên mỏng manh hơn. Thay vì chấp nhận và đi tiếp, chúng ta tìm đến những thức-ăn-nhanh-tinh-thần nhiều hơn, từ mối quan hệ chóng vánh, công nghệ, đến ảo tưởng công nghệ.

Biến thể của cô đơn viết về những con người như vậy. Họ đào xới khắp nơi nhằm tìm kiếm thuốc cho tinh thần mà không nhận ra chỉ họ mới là người chữa lành chính mình. Tập truyện có tên ban đầu là f(x), là hàm số bất định. Nó thể hiện mối quan hệ của Vũ trụ - Con người - Trí tuệ nhân tạo. Trong vài nhịp phát triển, công nghệ tưởng chừng đã nắm hết con người. Tuy nhiên, đó chỉ là ngộ nhận, bởi con người là sinh vật sống phức tạp.

Tương tự, trong vài khoảnh khắc, con người tưởng chừng nắm vững và thay đổi quy luật tự nhiên. Tuy nhiên, đó cũng là mơ ước viển vông. Dù thông minh thế nào thì chúng ta cũng phải chịu luật vũ trụ - vốn là thứ mạnh mẽ, khó lường.