Khi cuộc phục kích bắt đầu ở ngoại ô thành phố Bakhmut, các tay súng Wagner từ trên cao liên tiếp phóng tên lửa, nã đạn về phía đoàn xe thiết giáp Ukraine. Một quả tên lửa chống tăng xuyên qua xe của Mykhalchuk và cho tới tận bây giờ, anh vẫn nhớ như in cơn đau đớn mà mình phải trải qua.

Sau tiếng nổ, Mykhalchuk nhận ra cánh tay phải không còn nguyên vẹn, còn tay trái chi chít mảnh đạn. Anh cố lết ra khỏi chiếc xe đang bốc cháy, rơi xuống mặt đất lạnh giá, dùng răng siết vòng garo trên cả hai cánh tay. Một lúc sau, các tay súng Wagner tiến đến gần và Mykhalchuk tin rằng đó sẽ là giây phút cuối đời của mình.

"Tôi đã nghĩ rằng họ sẽ không bắt tù binh", anh kể lại trong một cuộc phỏng vấn gần đây với Washington Post.

Binh sĩ Ukraine trên một xe thiết giáp gần Sytnyaky hồi giữa năm ngoái. Ảnh: LA Times

Tuy nhiên, các tay súng Wagner đã làm điều ngược lại với suy nghĩ của anh. Họ bắt Mykhalchuk làm tù binh.

Ở độ tuổi ngoài 20, Mykhalchuk, đến từ miền tây Ukraine, là người ưa thích các hoạt động ngoài trời. Trước khi xung đột nổ ra, anh kiếm sống bằng nghề xây dựng, sơn, hàn, lát gạch, bất cứ việc gì có thể làm bằng đôi tay.

Mykhalchuk từng phục vụ trong quân đội Ukraine theo diện nghĩa vụ vào năm 2004, gia nhập một đơn vị tình nguyện từ năm 2015 đến 2017. Anh được gọi tái ngũ hồi tháng 12 năm ngoái và được biên chế vào Lữ đoàn Cơ giới số 67 tham chiến ở miền đông đất nước.

Hồi cuối tháng hai, đơn vị của anh được giao thực hiện một nhiệm vụ quan trọng là bảo vệ một phần ngôi làng Berkhivka ở ngoại ô chảo lửa Bakhmut. Giữ vững làng Berkhivka có thể giúp Ukraine duy trì tuyến tiếp tế quan trọng cho Bakhmut để chống đỡ sức ép tấn công từ Wagner.

Tuy nhiên, cuộc phục kích nhằm vào đơn vị của Mykhalchuk diễn ra quá nhanh và dữ dội đến mức anh tin rằng nó phải được lên kế hoạch rất kỹ lưỡng từ trước. Mykhalchuk bị bắt cùng một đồng đội, trong khi hàng chục người khác trong đơn vị vẫn mất tích và được cho là đã thiệt mạng.

Mykhalchuk cho hay các tay súng Wagner đã cầm máu vết thương của anh bằng dây cao su, buộc chúng chặt đến mức không thể nới lỏng. Khi Mykhalchuk được chuyển đến khu vực do Nga kiểm soát, anh đã cầu xin họ cắt cánh tay phải của mình, nhưng bị từ chối.

10 tiếng sau, họ đến một khu nhà, đưa Mykhalchuk xuống tầng hầm tối tăm và bí bách, nơi anh bị giam trong 46 ngày tiếp theo.

Do bị buộc dây cao su quá chặt, cánh tay trái của Mykhalchuk chuyển sang màu tím đen và bắt đầu hoại tử. Lính Wagner nói rằng anh sẽ không được chăm sóc y tế cho đến khi bị thẩm vấn, quá trình sẽ diễn ra trong nhiều giờ.

Cuối cùng, Mykhalchuk được gây mê. Khi anh tỉnh dậy, cả hai cánh tay đã bị cắt cụt. Những người phẫu thuật cho anh đã băng bó vết thương mà không khâu lại.

Các cuộc thẩm vấn diễn ra không ngừng nghỉ. Khi ngất đi, Mykhalchuk bị tiêm một chất gì đó nhằm giữ cho anh tỉnh táo để tiếp tục trả lời câu hỏi.

Một khu vực tại Bakhmut, miền đông Ukraine, nhìn từ trên cao hồi tháng hai. Ảnh: AP

Đối phương dường như không quan tâm đến thông tin chiến thuật, như vị trí của quân đội Ukraine hay những thông tin tình báo khác. Mykhalchuk nói rằng Wagner có lẽ đã thu được những thông tin như vậy từ các tù binh cấp cao hơn. Thay vào đó, Mykhalchuk phỏng đoán Wagner chỉ coi anh như "vật thí nghiệm" để kiểm tra mức độ chịu đựng về tâm lý.

Wagner dường như muốn làm suy yếu tinh thần chiến đấu cũng như niềm tin của tù nhân, khiến tù binh Ukraine hoài nghi về việc liệu họ sẽ bị đồng đội, đồng hương nhìn với ánh mắt như thế nào nếu được thả, theo Mykhalchuk. Các chiến binh Wagner cũng tìm cách chia rẽ đoàn kết trong binh lính Ukraine và cho thấy họ dày dạn kinh nghiệm thế nào trong chiến lược thao túng tâm lý.

"Họ cố khiến chúng tôi tin rằng chúng tôi không thể tin tưởng lẫn nhau", Mykhalchuk nói. "Họ chỉ chơi đùa với chúng tôi, như kiểu mèo vờn chuột".

Wagner là một đội quân hỗn hợp nhiều thành phần, từ những chiến binh giàu kinh nghiệm chiến đấu đến các phạm nhân được tuyển từ hệ thống nhà tù của Nga. Nhưng Mykhalchuk cho hay các tay súng Wagner trong tầng hầm nơi anh bị giam rất chuyên nghiệp.

Anh không biết tên của họ. Nhiều người thể hiện thái độ tôn trọng đối với những binh sĩ Ukraine bị bắt khi đang chiến đấu như Mykhalchuk, nhưng coi thường những ai đầu hàng.

Mykhalchuk nhờ những tù nhân khác giúp đỡ trong lúc bị giam. Họ đã tắm rửa và cho anh ăn với cử chỉ ân cần, nhẹ nhàng mà Mykhalchuk không ngờ tới. Họ thay phiên nhau nói chuyện với anh khi cơn đau khiến anh không thể ngủ được.

Anh cho biết không khí ở tầng hầm rất ngột ngạt, khiến lính Wagner phải khoét một lỗ trên tường để thông gió. Những tù binh dưới tầng hầm sống trong bóng tối vô tận, không ánh nắng, không đồng hồ.

Tuần đầu tiên trôi qua khá nhanh với Mykhalchuk vì anh bị mất hoàn toàn khái niệm về thời gian. Sang tuần thứ hai, một tù binh mới mang đến chiếc đồng hồ có hiển thị ngày giờ. Sau đó, "thời gian bắt đầu trôi thật chậm", anh kể.

Vào đêm muộn, lính canh thông báo người nào sẽ được trả tự do vào sáng sớm hôm sau. Tên của Mykhalchuk được gọi vào ngày 15/4 trong một cuộc trao đổi tù binh với Ukraine. Khi bước lên từ dưới tầng hầm, mắt anh cay xè sau nhiều tuần sống dưới tầng hầm.

Mykhalchuk cùng nhóm tù binh được đưa đến địa điểm đã thỏa thuận trước, một con đường thẳng tắp để lính Ukraine và Nga có tầm nhìn xa. Máy bay không người lái (UAV) của mỗi bên bay lơ lửng trên đầu, một số chỉ cách họ vài bước chân. Thứ đầu tiên Mykhalchuk xin khi được trao trả là cà phê và thuốc lá.

Mykhalchuk đã dành nhiều tuần trong bệnh viện để điều trị hồi phục. Tại đây, anh được phẫu thuật điều chỉnh những vết cắt cụt chi. Sau đó, anh được đưa đến Mỹ để phục hồi chức năng chuyên sâu và gắn tay giả.

Ilia Mykhalchuk (ngoài cùng bên phải) được một cựu binh Ukraine giúp mặc áo sau khi thử tay giả tại Mỹ. Ảnh: Washington Post

Những cánh tay giả này được trang bị nhiều công nghệ hiện đại, mang lại cho Mykhalchuk khả năng cử động khéo léo anh chưa bao giờ dám nghĩ đến.

Tại một phòng khám ở ngoại ô Washington, lần đầu tiên sau 5 tháng, Mykhalchuk có thể tự cầm một vật thể bằng tay giả, dù vẫn còn ngượng nghịu. Anh đang học những động tác quan trọng nhất: Cách đưa bàn tay giả lên mặt để ăn, uống và hút thuốc. Một mục tiêu khó hơn là tự buộc dây giày.

"Nó vẫn là một công cụ, tôi cần luyện tập nhiều hơn để kiểm soát nó", anh nói.