Trong khoảng 240 sự kiện liên quan đến khí hậu được quan sát vào năm 2023, cơ sở dữ liệu thảm họa quốc tế EM-DAT ghi nhận số người chết vì lở đất tăng 60%, số người chết vì cháy rừng tăng 278% và số người chết do bão tăng 340% trong khoảng thời gian từ năm 2022 và năm 2023, phần lớn là do số người chết nặng nề ở Libya do lũ lụt do Bão Daniel gây ra vào tháng 9. Các hiện tượng thời tiết cực đoan đang trở nên thường xuyên và nghiêm trọng hơn do khủng hoảng khí hậu.

Phân tích của Save the Children về dữ liệu EM-DAT cũng nhấn mạnh các nước thu nhập thấp trên thế giới đã phải gánh chịu gánh nặng của cuộc khủng hoảng khí hậu vào năm 2023 như thế nào, với hơn một nửa số người thiệt mạng vào năm 2023 là từ các nước thu nhập thấp hoặc thu nhập trung bình thấp và gần một nửa (45%) số người thiệt mạng (5.326) từ các quốc gia chịu trách nhiệm phát thải dưới 0,1% lượng khí thải trên thế giới theo Cơ sở dữ liệu phát thải cho nghiên cứu khí quyển toàn cầu (EDGAR) của EU.

Nước lũ do bão Daniel tấn công Libya, ảnh chụp 12/9

Năm 2023 được đánh dấu bằng một số thảm họa khí hậu thảm khốc đối với trẻ em và gia đình các em.

Bão Freddy đã tàn phá Madagascar, Malawi và Mozambique vào tháng 2, trước khi tấn công Mozambique lần thứ hai vào tháng 3. Lốc xoáy, một trong những cơn bão nhiệt đới tồn tại lâu nhất được ghi nhận, đã giết chết hơn 1.400 người trong khu vực, khiến hàng nghìn người phải di dời và phá hủy hơn 1.600 trường học ở Mozambique và Malawi, làm gián đoạn việc học tập của hàng trăm nghìn trẻ em.

Ở Madagascar, hai nữ sinh Anjo, 11 tuổi và Juliana, 6 tuổi nằm trong số những đứa trẻ phải nghỉ học sau khi lốc xoáy phá hủy trường học của các em. Save the Children đã giúp đỡ các em đồ dùng học tập để giúp các em trở lại trường học.

Tại Pakistan, gần 200 người, gần một nửa trong số đó là trẻ em, đã thiệt mạng do các sự cố liên quan đến mưa trong mùa mưa bắt đầu vào cuối tháng 6, theo báo cáo của ECHO và Liên Hợp Quốc. Những cơn mưa năm nay đã làm tăng thêm tình hình vẫn còn đầy thách thức đối với nước này sau trận lũ lớn năm 2022, một trong những trận lũ tồi tệ nhất trong lịch sử đất nước.

Cùng điểm lại những sự kiện thiên tai nổi bật nhất trong năm vừa qua.

1. Bão Otis

 

Vào ngày 25/10/2023, lúc 1:25 sáng giờ miền trung Bắc Mỹ, Bão Otis đổ bộ vào bờ biển Thái Bình Dương của Mexico, tấn công địa điểm cách Acapulco 8km về phía nam. Vào thời điểm va chạm, Otis thể hiện sức mạnh đáng gờm của cơn bão cấp 5, với sức gió duy trì ở tốc độ 265 km/giờ. Con số này đã vượt qua kỷ lục trước đó do Bão Patricia nắm giữ, đưa Otis trở thành cơn bão mạnh nhất được ghi nhận đổ bộ vào bờ biển Thái Bình Dương của Mexico.

Hậu quả của Otis rất nặng nề, với gần 80% khách sạn và 96% doanh nghiệp ở Acapulco bị thiệt hại. Đáng chú ý, nền kinh tế của Acapulco, vốn phụ thuộc nhiều vào du lịch, đã phải đối mặt với sự suy thoái nghiêm trọng do cơn bão gây ra tàn phá trên diện rộng. Cập nhật tới ngày 20/12, số người chết do bão lên tới 52 và vẫn còn 32 người mất tích.

2. Lũ lụt ở Libya

 

Cuối tuần ngày 9/9, Bão Địa Trung Hải Daniel đi qua miền đông Libya, để lại dấu vết tàn phá được đánh dấu bằng lượng mưa dữ dội và lũ lụt trên diện rộng.

Trận lụt do Daniel gây ra lớn đến mức tương đương với lượng mưa trong 8 tháng liền ở khu vực đông bắc Libya. Tình hình leo thang vào ngày 11/9 khi hai con đập không chịu nổi áp lực, giải phóng 30 triệu mét khối nước vào các khu vực đang phải vật lộn với lũ lụt. Trong số các địa phương bị ảnh hưởng nặng nề, thành phố Derna ở phía đông, nơi có ít hơn 100.000 người sinh sống, phải gánh chịu hậu quả của thảm họa, khi 1/4 thành phố gần như bị xóa sổ.

Theo France 24, số người thiệt mạng do riêng thảm họa này là ít nhất 11.300.

3. Động đất Maroc

 

Vào đêm 8/9, một trận động đất mạnh 6,8 độ richter đã xảy ra ở Maroc vào khoảng 23h. giờ địa phương. Tâm chấn, với độ sâu 18,5km, bắt nguồn ở 70km về phía tây nam Marrakesh, gần thị trấn Adassil, nằm ở dãy núi High Atlas thuộc tỉnh Al Haouz. Khu vực này đặc trưng bởi nhiều ngôi làng cổ kính nhưng nhỏ bé, một số ngôi làng trong số đó phải gánh chịu hậu quả tàn khốc của trận động đất.

Khoảng 380.000 người phải đối mặt với hậu quả nghiêm trọng do cư trú trong vòng 50km tính từ tâm chấn trận động đất. Tuy nhiên, tác động đã mở rộng đáng kể ra ngoài bán kính ngay lập tức này, ảnh hưởng đến tổng số ít nhất 500.000 người. Do đó, hậu quả của trận động đất đã dẫn đến việc một số lượng đáng kể người dân phải di dời, làm tăng thêm những thách thức do thảm họa địa chấn này đặt ra.

Theo số liệu chính thức, số người chết là gần 3.000 người và số người bị thương là hơn 5.600 người.

4. Lũ lụt ở Trung Quốc

 

Từ ngày 29/7 trở đi, vùng đông bắc Trung Quốc phải vật lộn với lượng mưa và lũ lụt chưa từng có tại ít nhất 16 tỉnh và thành phố do Bão Doksuri - cơn bão thứ năm đổ bộ vào Thái Bình Dương vào năm 2023. Trận lụt này là một dấu mốc lịch sử cho Bắc Kinh khi thành phố chứng kiến lượng mưa lớn nhất trong 140 năm. Đáng chú ý, lượng mưa đã vượt quá 60% lượng mưa thông thường của một năm chỉ trong vòng 83 giờ.

Tháng 8 mang đến tình trạng cực đoan hơn nữa khi mưa và các cơn bão liên tiếp tăng cường sức gió mùa, làm tăng thêm sự khó khăn của nước này trong cuộc đấu tranh chống lở đất, lũ lụt và lũ quét. Hàng loạt thảm họa thiên nhiên đã gây áp lực lớn lên các khu vực kiểm soát lũ lụt và cơ sở hạ tầng của quốc gia.

Địa hình phía bắc Trung Quốc, cao hơn ở phía tây và thấp hơn ở phía đông, thường hướng lượng mưa tích tụ từ phía tây của Đồng bằng Hoa Bắc chảy về phía đông vào đại dương, càng khiến tình hình thêm nghiêm trọng. Ngay giai đoạn này, Bão Saola lại đổ bộ vào miền nam Trung Quốc vào ngày 2/9, buộc hơn 880.000 người phải sơ tán.

Trước đó, ngày 13/8, trận lũ quét và lở đất thảm khốc ở làng Weiziping, thành phố Tây An, đã cướp đi sinh mạng của 24 người và 3 người được cho là mất tích. Khoảng 900 hộ gia đình phải đối mặt với hậu quả từ thiệt hại. Cuối tuần trước đó, hơn 3.000 người đã được sơ tán khỏi các quận Sangzi, Shimen và Yongshun, cùng với thành phố Trương Gia Giới, khi mưa lớn đổ bộ vào các khu vực này, làm trầm trọng thêm tình hình vốn đã nghiêm trọng.

5. Mùa bão Đại Tây Dương

Bão Norma gây thiệt hại và lũ lụt ở Mexico

Mùa bão năm 2023 chứng kiến sự hình thành của tổng cộng 22 cơn bão, một con số vượt qua mức trung bình của một mùa bão điển hình thường thấy với 14 cơn bão được đặt tên, trong đó có 10 cơn bão lốc xoáy nhiệt đới.

Đáng chú ý, mùa bão năm 2023, theo quan sát của các nhà nghiên cứu tại Đại học Bang Colorado, nổi bật với số lượng cơn bão đầu mùa lớn hơn mức trung bình và độ trễ lập kỷ lục trong quá trình hình thành bão ở vùng nhiệt đới Đại Tây Dương.

Bão Tammy, hình thành vào ngày 20/10, đánh dấu lần xuất hiện bão muộn nhất được ghi nhận trong bất kỳ năm dương lịch nào (thông thường tới thời điểm cuối tháng 10 đã không thể còn bão Đại Tây Dương). Trong khi 8 cơn bão đổ bộ vào đất liền thì có 3 cơn - Harold, Idalia và Ophelia - tác động đến Hoa Kỳ.

Bão Idalia được chứng minh là gây gánh nặng kinh tế lớn nhất, được xếp vào loại "cơn bão tỷ đô" do thiệt hại vượt quá 1 tỷ đô la. Đáng chú ý, mùa này bắt đầu bằng một cơn bão sớm trái mùa vào ngày 16/1, ban đầu được chỉ định là "cơn bão cận nhiệt đới không tên" vì ban đầu nó không được xác định là một sự kiện nhiệt đới.

Sau đó, Bão nhiệt đới Arlene nổi lên vào ngày 2/6, khi mới là ngày thứ hai của mùa bão. Tháng 7 và tháng 8 chứng kiến sự hình thành của 8 cơn bão được đặt tên, bao gồm Bão Don, Franklin và Idalia, cùng với các Bão nhiệt đới Emily, Gert, Harold, Jose và Katia. Đáng chú ý, 4 trong số này - Emily, Franklin, Gert và Harold - được hình thành trong khoảng thời gian đặc biệt ngắn 39 giờ.

6. Mùa lốc xoáy Mỹ

 

Mùa lốc xoáy năm 2023 hoạt động mạnh mẽ, được đánh dấu bằng một số lượng đáng kể các cơn lốc xoáy xuất hiện. Báo cáo sơ bộ cho thấy ít nhất 1.450 cơn lốc xoáy, trong đó có 1.402 cơn lốc xoáy đã được xác nhận. Điều quan trọng cần lưu ý là những số liệu này có thể thay đổi do một số cơn bão vẫn đang được điều tra.

Sự phân bố lốc xoáy quanh năm cho thấy cường độ và tần suất khác nhau. Tháng Giêng chứng kiến 166 cơn lốc xoáy bất thường, đánh dấu tổng số cơn lốc xoáy cao thứ hai được ghi nhận trong lịch sử.

Sau đó, tháng 2 tiếp theo với số lượng đáng kể, được xếp hạng là một trong những tháng cao nhất trong những năm gần đây và là tháng hoạt động tích cực thứ 10 được ghi nhận. 3 tháng đầu năm đã vượt qua số cơn lốc xoáy trung bình.

Tháng 6 đã vượt mức trung bình trong tháng về số lượng tử vong liên quan đến lốc xoáy, đặc biệt là do các cơn bão vào ngày 15/6. Đáng chú ý, quý cuối cùng của năm 2023 đã chứng kiến các cơn lốc xoáy được xác nhận giảm xuống dưới mức trung bình hàng tháng.

Một sự kiện quan trọng đã xảy ra vào ngày 9/12, với việc Cơ quan Thời tiết Quốc gia xác nhận có 13 cơn lốc xoáy diễn ra vào ban đêm ở khu vực miền trung bang Tennessee, dẫn đến 6 trường hợp tử vong được xác nhận. Cơn lốc xoáy Clarksville được phân loại là EF-3, có sức gió 241 km/giờ. Sự kiện cuối mùa này làm tăng thêm sự phức tạp và tác động của một năm lốc xoáy vốn đã sôi động.

7. Trận động đất Thổ Nhĩ Kỳ - Syria

 

Vào ngày 6/2/2023, một sự kiện địa chấn có cường độ đáng kể, đo 7,8 độ Richter, đã xảy ra ở miền nam Thổ Nhĩ Kỳ, gần biên giới phía bắc Syria. Đáng chú ý, trận động đất này tiếp nối khoảng 9 giờ sau đó bởi một sự kiện quan trọng khác, có cường độ 7,5 độ richter, nằm cách đó khoảng 95 km về phía tây nam.

Trận động đất ban đầu, với cường độ 7,8 độ richter, nổi bật là trận động đất có sức tàn phá lớn nhất tấn công Thổ Nhĩ Kỳ, nơi thường xuyên xảy ra động đất trong hơn hai thập kỷ. Sức mạnh của nó sánh ngang với sự kiện địa chấn năm 1939, là trận động đất mạnh nhất được ghi nhận trong khu vực.

Tâm chấn của hoạt động địa chấn này nằm gần Gaziantep ở miền trung nam Thổ Nhĩ Kỳ, khu vực tiếp đón hàng nghìn người tị nạn Syria và đóng vai trò là trung tâm của nhiều tổ chức viện trợ nhân đạo. Hậu quả của hoạt động địa chấn này được cảm nhận sâu sắc tại một khu vực vốn đang phải vật lộn với những thách thức nhân đạo, làm tăng thêm sự phức tạp cho những nỗ lực đang diễn ra nhằm hỗ trợ những người bị ảnh hưởng.

Tới tháng 10, số liệu ghi nhận hơn 55.000 người thiệt mạng và hơn 100.000 người khác bị thương ở 2 quốc gia này do thảm họa trên.

8. Động đất ở Trung Quốc

Nhân viên cứu hộ đang làm việc tại một khu vực đổ nát ở tỉnh Cam Túc

Đêm ngày 18/12, một trận động đất mạnh 6,2 độ đã xảy ra tại tỉnh Cam Túc, miền Tây Bắc Trung Quốc, gây thiệt mạng ít nhất 148 người và làm hơn 1.000 người bị thương. Hơn 139.000 người đã phải sơ tán khẩn cấp và hơn 207.000 ngôi nhà bị hư hại trong thảm họa này.

Đây là trận động đất gây tổn thất về sinh mạng lớn nhất tại Trung Quốc kể từ năm 2014, khi một sự kiện tương tự đã cướp đi sinh mạng của 617 người và làm hư hại tỉnh Vân Nam.

Chính phủ Trung Quốc đã ban bố cấp độ ứng phó thứ hai trong tổng số bốn cấp độ khẩn cấp. Chủ tịch Trung Quốc, Tập Cận Bình, đã kêu gọi "nỗ lực toàn diện" trong các hoạt động tìm kiếm và cứu trợ, nhấn mạnh an toàn tính mạng và tài sản cho người dân.

Khoảng 2.200 nhân viên cứu hỏa từ tỉnh Cam Túc, 900 nhân viên lực lượng lâm nghiệp và 260 nhân viên cứu hộ khẩn cấp chuyên nghiệp đã được huy động đến khu vực thảm họa.